Γράφει ο Φίλιππος Γαβριηλίδης
Ναρκωτικά. Παραισθησιογόνες ουσίες. Ψυχοδραστικές ουσίες. Ψυχοτρόπες ουσίες. Εξαρτησιογόνες ουσίες. Τι διαφορά παρουσιάζουν όλοι οι όροι μεταξύ τους; Πάνω κάτω εξυπηρετούν την περιγραφή ίδιων ουσιών. Εθιστικών με συγκεκριμένες ενέργειες (και παρενέργειες) στο σώμα και την ψυχή του ανθρώπου. Ίσως εκεί να είναι που διαφοροποιούνται οι παραπάνω λέξεις. Στο πού θέλει ο καθένας να στοχεύσει μιλώντας για αυτές. Όλα αυτά για τα χάπια, τις σκόνες, τα υγρά, τα αέρια. Έχουν τόσο ενδιαφέρον. Λίγο πολύ ο καθένας μπορεί να μείνει με το στόμα ανοιχτό μαθαίνοντας πράγματα για τα ναρκωτικά. Γιατί πάντα θα υπάρχει κάτι για το οποίο δεν είχαν ενημερωθεί νωρίτερα.
Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον περί του συσχετισμού της χρήσης από τον άνθρωπο παρουσιάζουν δύο σκέλη:
Το πρώτο είναι οι επιδράσεις των ουσιών αυτών στον οργανισμό από τοξικολογικής άποψης. Ο καταλληλότερος άνθρωπος που μπορεί να μιλήσει για αυτό λόγω ιδιότητας αλλά και εμπειρίας είναι ο καθηγητής Φαρμακολογίας Μάριος Μαρσέλος.
Ως φοιτητής Βιολογίας είχα επιλέξει το μάθημα του κυρίου Μάριου Μαρσέλου «Εξαρτησιογόνες Ουσίες». Δεν υπήρχε άτομο στο τμήμα που να μην το επέλεγε. Και όχι μόνο αυτό. Οι διαλέξεις του συγκεκριμένου μαθήματος του τμήματος ιατρικής είχαν μεγάλη προσέλευση. Κατά τη διάρκεια της εξεταστικής περιόδου βαριόμουν πολύ άσχημα να διαβάσω για το μάθημα αυτό (όπως και για κάθε άλλο μάθημα. Είχα πάρει τα SOS και άρχισα να ξεφυλλίζω το βιβλίο «Εξαρτησιογόνες Ουσίες» του κ. Μαρσέλου. Κι όμως. Δεν διάβασα μόνο τα SOS. Το ξεκοκκάλισα θα έλεγα μέσα σε δύο μέρες. Οκ, έγραψα 7 γιατί έκανα το λάθος να απαντήσω ότι το όπιο προέρχεται από την κοινή παπαρούνα (σταυρώστε με αλλά έπαθα και έμαθα).
– Ποια είναι η γνώμη σας σχετικά με τη χρήση ουσιών;
Στο παρελθόν η χρήση αφορούσε κάποια αδρά φυτικά προϊόντα και γινόταν μέσα σε ένα θρησκευτικό ή κοινωνικό πλαίσιο, το οποίο ήταν αυτοελεγχόμενο. Αντίθετα, σήμερα η χρήση αφορά κυρίως καθαρές χημικές ουσίες, οι οποίες συχνά λαμβάνονται με τρόπο που ξεφεύγει από το μέτρο και καταλήγει στην υπερβολή.
Επειδή είναι χρήσιμο να δίνουμε συγκεκριμένα παραδείγματα, σκεφτείτε το παραδοσιακό μάσημα των φύλλων κόκας από τους ιθαγενείς των Άνδεων και τη σύγχρονη εκδοχή της χρήσης, όπου η κοκαΐνη «σνιφάρεται» σε καθαρή μορφή ή ακόμη και ενίεται ενδοφλεβίως. Συνεπώς, χαρακτηριστικό στοιχείο της σύγχρονης εποχής είναι η υπερβολή, όπως προκύπτει και από τη μαζικότητα του φαινομένου της χρήσης και από την προτίμηση καθαρών χημικών ουσιών με επιδίωξη το μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα.
– Ολλανδία και ναρκωτικά. Τι επιπτώσεις έχει στατιστικά στον πληθυσμό που μπορεί να τα χρησιμοποιεί ελεύθερα, και ποιες μπορεί να είναι οι συνέπειες σε βάθος χρόνου;
Tο μοντέλο αυτό δεν είναι εύκολο να χαρακτηριστεί ως «αποποινικοποίηση» ή ως «νομιμοποίηση» της κάνναβης. Θα ήταν προτιμότερος ο όρος «Ολλανδικό πείραμα». Μετά από τόσα χρόνια εφαρμογής, από το Ολλανδικό πείραμα έχουν βγει κάποια συμπεράσματα. Το σημαντικότερο είναι ότι η χρήση της κάνναβης παρουσίασε μία παροδική αύξηση, αλλά μετά ακολούθησε τους ρυθμούς χρήσης που υπήρχαν και στις γειτονικές χώρες, όπως η Γαλλία και η Γερμανία. Ένα άλλο σημαντικό συμπέρασμα είναι ότι δεν αυξήθηκε η χρήση άλλων ναρκωτικών, δηλαδή με άλλα λόγια στην Ολλανδία η κάνναβη δεν φαίνεται να λειτούργησε ως «πύλη εισόδου» για τη χρήση άλλων περισσότερο επικίνδυνων ουσιών.
– Υπάρχει η αντίληψη ότι η κάνναβη είναι αθώα με αποτέλεσμα να την καπνίζει μεγάλο μέρος της νεολαίας. Όμως τι ισχύει κανονικά;
Τα τελευταία χρόνια, είχαμε πολλά περιστατικά με νεαρά κυρίως άτομα που έκαναν υπερβολική χρήση, προφανώς επειδή είχαν ακούσει ότι η κάνναβη είναι ακίνδυνη. Το κάπνισμα κάνναβης δεν μπορεί να οδηγήσει σε ακαριαίο θάνατο, όπως συμβαίνει με την ενδοφλέβια ένεση ηρωίνης ή κοκαΐνης. Αλλά υπάρχουν πολλά κρούσματα μανιακής διέγερσης με παραλήρημα και παρανοϊκές ιδέες (συμπτωματολογία οξείας σχιζοφρένειας). Οι χρόνιοι χρήστες εμφανίζουν μεγάλα διαστήματα απάθειας και έλλειψης ενδιαφέροντος για τη ζωή. Ένα «τσιγαριλίκι» επιβαρύνει τους πνεύμονες με διπλάσια πίσσα από ότι ένα κοινό τσιγάρο (αύξηση περιστατικών καρκίνου).
– Σε τι ποσότητες είναι επικίνδυνο το αλκοόλ; Το αλκοόλ και το τσιγάρο παρόλο που είναι απενοχοποιημένα ναρκωτικά τι επίπτωση έχουν σε σχέση με άλλα που θεωρούνται βαρύτερα μόνο και μόνο λόγω της άμεσης επίδρασης τους στον οργανισμό;
Το αλκοόλ εγκαθιστά πολύ αργά εξάρτηση, αλλά όταν αυτό συμβεί πρόκειται για πολύ σοβαρή κατάσταση. Εάν πίνει κανείς δυνατά ποτά σε καθημερινή βάση, όπως για παράδειγμα 2-3 ποτήρια ουΐσκι, τότε μπορεί να οδηγηθεί στον αλκοολισμό. Αυτό όμως θα συμβεί μετά από αρκετά χρόνια. Υπάρχουν κάποια προειδοποιητικά σημάδια, όπως το να πίνει κανείς μόνος του και να μην μπορεί να σταματήσει παρά μόνον όταν τον πιάνει ύπνος. Όσο για το κάπνισμα, νομίζω ότι οι κίνδυνοι για την υγεία έχουν πλέον τεκμηριωθεί εδώ και πολλές δεκαετίες. Ωστόσο, η διακοπή του καπνίσματος είναι πολύ δύσκολη, επειδή η νικοτίνη έχει μεγάλη εξαρτησιογόνο ισχύ. Επομένως, ούτε το αλκοόλ ούτε το τσιγάρο είναι απενοχοποιημένα. Απλώς, οι βλαβερές τους συνέπειες εγκαθίστανται ύπουλα. Έτσι, ο χρήστης γνωρίζει τους κινδύνους, αλλά αφήνεται στην ψευδαίσθηση ότι ο ίδιος δεν κινδυνεύει.
– Ποια είναι τα συμπτώματα των γνωστών ναρκωτικών;
Τα πιο συνηθισμένα ναρκωτικά είναι το χασίς, η κοκαΐνη και η ηρωίνη. Το χασίς καπνίζεται και επιδρά για λίγες ώρες. Εάν γίνει υπερβολική χρήση, υπάρχει κίνδυνος για τοξική μανιακή διέγερση.
Η κοκαΐνη «σνιφάρεται» με σκοπό να απορροφηθεί από τον βλεννογόνο της μύτης. Η επίδρασή της διαρκεί για 1-2 ώρες. Οι κίνδυνοι από την κοκαΐνη εστιάζονται κυρίως στην καρδιακή λειτουργία. Τα προβλήματα είναι αρκετά συχνά, όταν γίνεται υπερβολική χρήση.
Η ηρωίνη είναι η πιο δύσκολη ουσία από όλα τα ναρκωτικά. Έχει μεγάλη εξαρτησιογόνο ισχύ και δημιουργεί συνθήκες εξάρτησης μέσα σε λίγες εβδομάδες. Μπορεί κανείς να ξεκινήσει με εισπνοές, αλλά σύντομα θα καταλήξει στη βελόνα, λόγω ακριβώς της μεγάλης εξάρτησης. Ο άμεσος κίνδυνος είναι ο θάνατος από υπερδοσολογία, που μπορεί να οφείλεται σε λάθος του υπολογισμού της δόσης. Γενικώς, η επίδραση του φαρμάκου οδηγεί σε αδιαφορία για την προσωπική υγιεινή και την ποιότητα ζωής, με αποτέλεσμα την κακή θρέψη, τον αυξημένο κίνδυνο από μολυσμένες βελόνες κοκ.
– Ποια είναι τα πιο “in” ναρκωτικά σε Ελλάδα και κόσμο;
Παγκοσμίως τα ναρκωτικά υπακούουν στους κανόνες της μόδας. Σύμφωνα με τη «θεωρία των κυμάτων», την προτίμηση για μία ουσία μπορεί μέσα σε λίγα χρόνια να διαδεχτεί η προτίμηση για μία άλλη.
Ως προς τις προτιμήσεις, υπάρχει κάποια σαφής διαστρωμάτωση, με βάση τις οικονομικές δυνατότητες του χρήστη. Στις πλουσιότερες τάξεις, έχει επικρατήσει η κοκαΐνη. Οι άλλοι περιορίζονται σε ό,τι βρουν.
– Συνθετικά ναρκωτικά (το Krokodil έχει αφαιρέσει χιλιάδες ζωές). Πόσο επικίνδυνα είναι, πόσο δύσκολο να βρίσκουμε αντίδοτο για το καθένα από αυτά, πόσο ανεξέλεγκτη είναι η κατάσταση της διακίνησής τους, είναι η κατάσταση ελέγξιμη και αν ναι γιατί δεν είναι τόσο καλά τα πράγματα όσο θα έπρεπε;
Δημιουργούνται μέσα σε αυτοσχέδια εργαστήρια με απίθανες χημικές μεθόδους. Συνήθως, εντοπίζονται σε κατώτερα οικονομικά στρώματα, όπου η επικινδυνότητα αυτών των τοξικών προϊόντων φαίνεται να μην απασχολεί τους χρήστες. Επί πλέον, δεν τους απασχολεί ούτε ο τρόπος λήψης. Πρόκειται για σχεδόν αυτοκτονική συμπεριφορά, που παρατηρείται μεταξύ αστέγων και κοινωνικά εξαθλιωμένων ομάδων του πληθυσμού σε πολλά μέρη του κόσμου.
Παράλληλα, πολλά τέτοια αυτοσχέδια μόρια συντίθενται κάτω από άγνωστες συνθήκες υγιεινής σε πολλές χώρες του καλούμενου τρίτου κόσμου και πουλιούνται μέσω του διαδικτύου. Για μερικά, είναι μάλλον γνωστή η χημική τους σύσταση και επομένως είναι εφικτή η χρήση αντιδότων σε περίπτωση δηλητηρίασης. Καταλαβαίνει, όμως, κανείς ότι στις περισσότερες περιπτώσεις, ούτε ο ίδιος ο χρήστης ξέρει τι ακριβώς είναι αυτό που βάζει στη φλέβα του.
Όπως καταλαβαίνετε, οι επίσημες υγειονομικές αρχές είναι πρακτικώς αδύνατο να παρακολουθήσουν και να έχουν την ετοιμότητα να αντιμετωπίσουν τις νέες ημισυνθετικές ουσίες που εισάγονται συνεχώς στο παράνομο εμπόριο.
Η επίδραση των ουσιών από ψυχολογικής απόψεως
Το δεύτερο έχει να κάνει με την επίδραση όλων των παραπάνω ουσιών στον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου και τα είδη των συμπεριφορών στις οποίες αυτά μπορούν να τον οδηγήσουν μέσω της χρήσης και της εξάρτησης. Ο καταλληλότερος άνθρωπος σε αυτή την περίπτωση δεν θα μπορούσε να είναι άλλος από τον Γιώργο Αλεβιζόπουλο καθηγητή Ψυχιατρικής και Ψυχοφαρμακολογίας.
Τον Γιώργο Αλεβιζόπουλο μου συνέστησε ανεπιφύλακτα η Ρόζα Α. Κιτάνi, πτυχιούχος του τμήματος Νοσηλευτικής του ΕΚΠΑ (μετά από αυτό ελπίζουμε όλοι να γίνει δεκτή για μεταπτυχιακό στον κο Αλεβιζόπουλο). Παρότι δεν είχα προσωπική εμπειρία με το μάθημα «Ψυχοδραστικές Ουσίες» κάποια άτομα από τη Νοσηλευτική μου είπαν ότι οι φοιτητές παρακολουθούσαν τις διαλέξεις με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και ενθουσιασμό γιατί γίνονταν πάντα με διαδραστικό τρόπο και τα ναρκωτικά προσεγγίζονταν με από ποικίλες σκοπιές κάνοντας το αντικείμενο μελέτης πιο εξεζητημένο.
– Σε τι διαφέρουν οι ψυχοτρόπες ουσίες από τις ψυχοδραστικές;
Ένας γενικά αποδεκτός ορισμός των ψυχοτρόπων ουσιών αφορά κάθε φάρμακο που έχει τη δυνατότητα να επηρεάζει τη σκέψη, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά αποκαθιστώντας μια διαταραγμένη λειτουργία.
Αποτελεί μια σύνθετη λέξη ψυχή + τρόπος (τροπή, διεύθυνση, κατεύθυνση) και χρησιμοποιούνται στη θεραπεία ψυχικών νόσων. Από την άλλη πλευρά ο όρος ψυχοδραστικές από τη σύνθετη λέξη ψυχή + δρασμός (η απόδραση, η φυγή) ουσίες (ναρκωτικά) αφορά κάθε ουσία, η οποία όταν χρησιμοποιείται έχει επίδραση στη σκέψη τα συναισθήματα και την αντίληψη μέσω χειραγώγησης της φυσιολογικής λειτουργίας του εγκεφάλου.
– Ποιες είναι οι κατηγορίες των ψυχοδραστικών ουσιών και τι τρόπο δράσης έχουν στη συμπεριφορά;
Οι βασικές κατηγορίες των ψυχοδραστικών ουσιών είναι τα κατασταλτικά όπως το οινόπνευμα και οι βενζοδιαζεπίνες, τα διεγερτικά όπως η κοκαΐνη και οι αμφεταμίνες και η νικοτίνη, τα ψευδαισθησιογόνα όπως το LSD οι τριπταμίνες και τα κανναβινοειδή, τα οπιοειδή, όπως η ηρωίνη και η μορφίνη, οι οργανικοί διαλύτες όπως οι βενζίνες και οι κόλλες κ.α. Ο χρόνος δράσης, με την έννοια της επήρειας κυμαίνεται από λίγα λεπτά ως λίγες ώρες.
– Γιατί ενώ η 1η χρήση μιας ουσίας είναι δυσάρεστη για εμάς προβαίνουμε σε 2η χρήση και έτσι αποκτάμε εξάρτηση;
Η εύκολη απάντηση είναι ότι η επίδραση όλων των ψυχοδραστικών ουσιών στα κέντρα ανταμοιβής του εγκεφάλου κάνει τους περισσότερους ανθρώπους να θέλουν να ξαναζήσουν την αίσθηση αυτής της ευχάριστης κατάστασης της «ανταμοιβής». Απλώς κάποιοι από εμάς είναι εκ κατασκευής πιο επιρρεπείς σε αυτό. Θα μπορούσα να αντιστρέψω την ερώτηση και να αναρωτηθώ τι κάνει έναν άνθρωπο π.χ. να σκαρφαλώνει σ’ έναν κάθετο βράχο 500 μέτρα τη στιγμή που ξέρει ότι μπορεί να πέσει και να σκοτωθεί χωρίς κάποιο σαφές κίνητρο; Η απάντηση είναι ακριβώς ο ίδιος λόγος.
– Τι συνέπειες θα μπορούσε να έχει η νομιμοποίηση ψυχοδραστικών ουσιών;
Θα πρέπει να διακρίνουμε την έννοια νομιμοποίηση ή αποποινικοποίηση; Δηλαδή να πηγαίνεις στο περίπτερο και να λες 50γραμ. ηρωίνης παρακαλώ και να τα παίρνεις; Εν πάσει περιπτώσει είναι πολύ μεγάλη κουβέντα. Πάντως η βασική αρχή είναι ότι γενικά η εύκολη πρόσβαση αυξάνει τη χρήση.
– Οι επιπτώσεις στον εγκέφαλο μπορεί να είναι από προσωρινές έως μόνιμες και βάσει αυτού να εξαρτάται η απεξάρτηση;
Δεν θα μπορούσα να συμφωνήσω περισσότερο. Όσο πιο μόνιμες οι νευροβιολογικές μεταβολές τόσο πιο απίθανη η απεξάρτηση.
– Ποιες κοινές ψυχασθένειες μπορεί να προκληθούν από τη χρήση;
Πρακτικά όλες αλλά κυρίως μας απασχολούν η σχιζοφρένεια, η διπολική διαταραχή (π.χ. μανιοκατάθλιψη) αλλά και η επικινδυνότητα, αφού φαίνεται ότι ο συνδυασμός ουσιών, όπως του οινοπνεύματος, των ψευδαισθησιογόνων και των διεγερτικών και ψυχικής νόσου είναι εκρηκτικός ως προς την εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς.
– Λέγεται πως ο Αδόλφος Χίτλερ ήταν «θύμα» αμφεταμινικής ψύχωσης. Γενικότερα, η ψυχοσύνθεση πολλών ηχηρών ιστορικών προσώπων (ακόμη και της αρχαιότητας, λόγω και της οπιοποσίας που πραγματοποιούταν) θεωρείται διαταραγμένη λόγω κατανάλωσης ουσιών. Γνωρίζετε αν ισχύει κάτι τέτοιο;
Έχετε δίκαιο – αξίζει κανείς να διαβάσει τα κείμενα των γιατρών του Χίτλερ για να δει την πολύ γλαφυρή ανάπτυξη της νόσου. Όσο για τα ιστορικά πρόσωπα ναι είναι πολλά που φαίνεται ότι υπήρξε τροποποίηση στη συμπεριφορά λόγω χρήσης ουσιών. O Freud ήταν ένας από αυτούς με τις μελέτες του από την κατανάλωση κοκαΐνης από τον ίδιο. Όσον αφορά την αρχαιότητα η χρήση ουσιών είχε λατρευτικούς σκοπούς οπότε οι επιδράσεις αποδίδονταν σε θεϊκή επέμβαση.
– Τι επιπτώσεις μπορεί να έχει στην ψυχολογία ενός ανθρώπου η ανάμιξη ναρκωτικών ουσιών; Για παράδειγμα, τι μπορεί να προκαλέσει η κοκαΐνη σε συνδυασμό με αλκοόλ;
Συνδυασμοί ψυχοδραστικών ουσιών γίνονται πολλοί και για πολλούς λόγους κυρίως διαχείρισης των επιδράσεων των ουσιών. Ο συνδυασμός που αναφέρεται οδηγεί στην παραγωγή ενός συμπλόκου της αιθυλενοκοκαΐνης η οποία έχει ως αποτέλεσμα την παρατεταμένη δράση.