Πέντε γλυπτά, πέρα από το Phylax, που είχαν διχάσει τους Έλληνες

Μεγάλες διαστάσεις έχει πάρει το τελευταίο διάστημα η αντιπαράθεση σχετικά με το γλυπτό Phylax, το οποίο τοποθετήθηκε στο Παλαιό Φάληρο. Πρόκειται για έργο του διεθνούς φήμης γλύπτη Κωστή Γεωργίου που έγινε δωρεά στον Δήμο Παλαιού Φαλήρου από τον εφοπλιστή κ. Μαρτίνου.

Τα ξημερώματα της 18ης Ιανουαρίου, σύμφωνα με μαρτυρίες, κουκουλοφόροι έδεσαν σχοινιά στο γλυπτό και το έριξαν τραβώντας το με φορτηγό, ενώ η πτώση του αρχικά αποδόθηκε στα έντονα καιρικά φαινόμενα.

Το γλυπτό Phylax, βέβαια, δεν αποτελεί το μοναδικό έργο τέχνης το οποίο γίνεται αντικείμενο αντιπαραθέσεων στην χώρα μας. Πολλές φορές η δημόσια τέχνη έχει διχάσει τοπικές κοινωνίες τόσο για πολιτικούς όσο και για εθνικιστικούς ή καλλιτεχνικούς λόγους.

Παρακάτω συγκεντρώσαμε 5 παρόμοιες τέτοιες περιπτώσεις.

1. Το «Αφηρημένο γλυπτό της ΔΕΘ»

Το γλυπτό «Cor- Ten» ή αλλιώς «Αφηρημένο γλυπτό της ΔΕΘ» όπως είναι γνωστό στους Θεσσαλονικείς  είναι έργο του Γιώργου Ζογγολόπουλου. Βρίσκεται στην βόρεια πύλη της Διεθνούς Έκθεσης, όπου τοποθετήθηκε ύστερα από την διάκρισή του σε  πανελλήνιο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό που είχε προκηρυχθεί από τη ΔΕΘ, το 1966.

Πρόκειται για ένα έργο ύψους 17 μέτρων από κράμα σιδέρου (cor-ten, όπου οφείλει και το επίσημο όνομά του) και χαλκού στο χαρακτηριστικό βαθύ καφέ χρώμα. Αποτυπώνει  την «Νίκη της Σαμοθράκης» σε αφαιρετική μορφή, συμβολίζοντας την βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας.

Η τοποθέτησή του αποτέλεσε αντικείμενο αντιπαραθέσεων, τόσο λόγω της μορφής του όσο και του κόστους του. Το γλυπτό είχε κόστος 1 εκατομμύριο δραχμές, ποσό υπέρογκο για την εποχή, εξ΄ου και η περιπαικτική ονομασία «ΤΟ εκατομμύριο». Επίσης, χλευάστηκε έντονα καθώς διέφερε αισθητά από την δημόσια γλυπτική της Ελλάδας του τότε καθώς ήταν ένα από τα πρώτα αφηρημένα γλυπτά, που ερχόταν σε έντονη αντίθεση με την κλασική παράδοση της χώρας.

Πολλοί υποστηρικτές του, όπως ο Μανόλης Ανδρόνικος, θεώρησαν πως η νεωτεριστική καλλιτεχνική έκφραση είναι δύσκολο να εκτιμηθεί από το ευρύ κοινό, χωρίς αυτό, ωστόσο, να μειώνει την καλλιτεχνική του αξία. Η ανεικονική του μορφή, σε αντίθεση με τα συνήθη παραστατικά έργα της δημόσιας τέχνης, βρισκόταν σε πλήρη αρμονία με τις αναζητήσεις της εποχής.

Παρά τις αντιδράσεις που προκάλεσε, το γλυπτό δεν απομακρύνθηκε ποτέ από την αρχική του θέση. Ο ίδιος ο καλλιτέχνης δήλωσε σε συνέντευξή του στον Γιώργο Κορδομενίδη το 1993:

Βρίσκω ότι ήταν δικαιολογημένες (οι αντιδράσεις). Δεν αμφέβαλα για το έργο μου,  ήξερα ότι κάπως έτσι γίνονται τα πράγματα και μετά ξεπερνιούνται σιγά-σιγά. Αυτό έχει πια ξεπεραστεί και από εμένα. Αλλάζει η αισθητική μας, διότι η αισθητική είναι ένας περιηγητής, δεν είναι ποτέ στατική, αλλάζει διαρκώς. Σήμερα δεν θα το έκανα έτσι.

2. Το «Φεγγάρι στην Ακτή» στην Θεσσαλονίκη

Το «Φεγγάρι στην Ακτή» φιλοτεχνήθηκε το 1997 από τον ψυχίατρο και εικαστικό Παύλο Βασιλειάδη στα πλαίσια της ανάδειξης της Θεσσαλονίκης ως Πολιτιστικής Πρωτεύουσας.

Το έργο έχει ύψος 3,8 μέτρα, είναι κατασκευασμένο από ανοξείδωτο υλικό, επιζωγραφισμένο με χρώμιο και τοποθετημένο σε πέτρινη βάση. Το φως του «Φεγγαριού» έχει στόχο να αντανακλά στην θάλασσα για να δημιουργεί το δικό του «φεγγαρόδρομο».

Το έργο αρχικά είχε τοποθετηθεί μέσα στην θάλασσα, έπειτα μεταφέρθηκε στην ακτή Σάνη στη Χαλκιδική, στο πλαίσιο του Sani Festival., στην συνέχεια για ένα χρόνο μεταφέρθηκε το Σεν Τροπέ και ξαναγύρισε στη Θεσσαλονίκη το 2010 ως δωρεά από τον καλλιτέχνη στον Δήμο Θεσσαλονίκης για να κοσμήσει τη Νέα Παραλία.

Η εγκατάσταση του προκάλεσε αντιδράσεις διότι συνδέθηκε με τον ισλαμισμό και θεωρείτο πως το σχήμα του συμβολίζει την τούρκικη ημισέληνο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον πολλαπλό βανδαλισμό του. Άγνωστοι έχουν πριονίσει την βάση του, έχουν αποπειραθεί να το ανοίξουν, ενώ το 2015  την μία μέρα λύγισαν τον κορμό του και την επόμενη το αποκόλλησαν και το έριξαν στην θάλασσα.

Το γλυπτό ανασύρθηκε από δύτες, μπόρεσε να επισκευαστεί λόγω του ανοξείδωτου υλικού του και εκφράστηκε η άποψη να τοποθετηθεί σε ένα μπλοκ μπετόν μέσα στην θάλασσα, όπως είχε τοποθετηθεί αρχικά, για να είναι πιο ασφαλές. Το εμπόδιο για την υλοποίηση αυτού τέθηκε από την Υπηρεσία Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού το οποίο ζητά την φωτοσήμανσή του.

3. Ο «Δρομέας»στην Αθήνα

Ο Δρομέας είναι έργο του γλύπτη Κώστα Βαρώτσου και τοποθετήθηκε αρχικά το 1988 στην πλατεία Ομονοίας. Είναι ύψους 8 μέτρων κατασκευασμένο από γυαλί και σίδερο και αποτελεί ένα ανθρωπόμορφο τρισδιάστατο σκιαγράφημα. Η στάση του είναι σαν ενός δρομέα που φτάνει στην γραμμή του τερματισμού, ενώ η περίπλοκη και περίτεχνη τεχνική κατασκευής του το καθιστά ιδιαιτέρως επιβλητικό.

Το γλυπτό δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της καλλιτεχνικής δράσης «Δρώμενα» που οργάνωσε ο τότε δήμαρχος Αθηναίων  Μιλτιάδης Έβερτ με στόχο εξοικείωση των κατοίκων της πόλης με έργα σύγχρονων δημιουργών αλλά και την αναμόρφωση του αστικού τοπίου.

Η παραμονή του στην Πλατεία Ομονοίας, ενώ η τοποθέτησή του εκεί θα ήταν προσωρινή, δημιούργησε αντιδράσεις, με μια μερίδα της τοπικής κοινωνίας να ζητά ακόμα και την κατεδάφισή του. Στην αρνητική στάση πολλών κατοίκων συνέβαλε η ταύτιση τόσο του έργου όσο και του καλλιτέχνη με το πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε.

Το γλυπτό μεταφέρθηκε εν τέλει τον Μάιο του 1994 στη σημερινή του θέση, απέναντι από το ξενοδοχείο Χίλτον και την Εθνική Πινακοθήκη και έκτοτε αποτελεί ένα από τα σήματα κατατεθέν της ελληνικής πρωτεύουσας.

4. Ο ανδριάντας του Χάρι Τρούμαν στην Αθήνα

Ο ανδριάντας του 33ου προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής είναι κατασκευασμένος από ορείχαλκο και τοποθετημένος πάνω σε μαρμάρινη βάση. Είναι έργο του Αμερικανού γλύπτη Φέλιξ Γουέλτον και τοποθετήθηκε στη γωνία των οδών Βασιλέως Κωνσταντίνου και Βασιλέως Γεωργίου στο Παγκράτι τον Μάρτιο του 1963. Δημιουργήθηκε κατόπιν επιθυμίας και με δαπάνες της οργάνωσης της Ομογένειας των ΗΠΑ, ΑΧΕΠΑ.

Οι πρώτες αντιδράσεις ξεκίνησαν από την τοποθέτησή του ακόμη, καθώς γι’ αυτήν δεν ζητήθηκε η άδεια του Δήμου Αθηναίων. Στην συνέχεια, σε μεγάλο βαθμό λόγω της προσωπικότητας και του έργου του πολιτικού, ο ανδριάντας του συμβόλισε την  επέμβαση του αμερικανικού παράγοντά στην ελληνική πολιτική σκηνή και συνδέθηκε άμεσα με εκδηλώσεις εναντίωσης σε αμερικάνικες πολιτικές.

Οι βανδαλισμοί που έχει υποστεί είναι πολλοί. Κατά την διάρκεια της Χούντας το άγαλμα έγινε στόχος δύο βομβιστικών επιθέσεων, με την δεύτερη το 1971 να προκαλεί και έναν θάνατο. Τον Μάρτιο του 1986, νέα βομβιστική επίθεση σώριασε τον ανδριάντα στην πλατεία. Το 1997 τα πόδια του αγάλματος πριονίστηκαν, με αποτέλεσμα και πάλι την πτώση του. Πολλές φορές έχει βανδαλιστεί με μπογιές, έχει τραχηχθεί με σχοινιά, ενώ έχει τυλιχθεί και σε δέμα με το αίτημα να επιστραφεί στην Αμερική.

Είναι αναμφίβολα το πλέον πολυπαθές έργο δημόσιας τέχνης στην Ελλάδα, ενώ για μεγάλο μέρος των Αθηναίων είναι και το λιγότερο αποδεκτό.

5. Ο «Ξυλοθραύστης» στην Αθήνα

Ο «Ξυλοθραύστης» είναι  μαρμάρινο άγαλμα του Δημήτρη Φιλιππότη που παριστάνει έναν γυμνό άνδρα που βάζοντας όλη τη δύναμή του στα χέρια προσπαθεί να κόψει ένα ξύλο. Το 1908 το άγαλμα τοποθετήθηκε στην λεωφόρο Αμαλίας, σε μια μικρή πλατεία που είχε ονομαστεί προσωρινά πλατεία Ξυλοθραύστη.

Το άγαλμα είχε προκαλέσει αντιδράσεις στην τοπική κοινωνία και είχε αναστατώσει τους κατοίκους, καθώς ξέφυγε από την κλασική θεματολογία της δημόσιας τέχνης, που κατά κανόνα παρουσίαζε ιστορικά πρόσωπα. Επιπλέον, είχε επικριθεί, για λόγους σεμνοτυφίας, αφού ανταποκρινόταν σε νέες καλλιτεχνικές φόρμες και πρότυπα.

Το 1910 βανδαλίστηκε με κόκκινο χρώμα, στην συνέχεια το 1912 ακρωτηριάστηκε και δύο χρόνια αργότερα λιθοβολήθηκε. Σήμερα είναι τοποθετημένο στον κήπο του Ζαππείου απέναντι από το Καλλιμάρμαρο και αποτελεί ένα από τα αγαπημένα γλυπτά των Αθηναίων.