Τι ισχύει τελικά με τον αντικαπνιστικό νόμο στην Ελλάδα και γιατί δεν εφαρμόζεται;

Στη χώρα μας, όταν αναφερόμαστε στην «απαγόρευση του καπνίσματος» κυρίως επικεντρωνόμαστε γύρω από την απαγόρευση αυτού σε δημόσιους χώρους (αφού η απαγόρευση εντός δημοσίων κτιρίων που αποτελούν χώρους εργασίας ισχύει δια νόμου ήδη από το 1856) αλλά και σε χώρους εργασίας για την προστασία της υγείας τόσο των καπνιστών όσο και των μη καπνιστών, από τις επιπτώσεις που φέρνει το κάπνισμα. Κατά πόσο όμως όλα αυτά εφαρμόζονται σήμερα; Πως ξεκίνησαν όλα και γιατί ακόμα δεν έχουμε καταφέρει να κόψουμε το κάπνισμα; Ας τα δούμε όλα από την αρχή.

Ο νόμος του 2002 που δεν εφαρμόστηκε ποτέ

Η πρώτη φορά που η Ελλάδα αντιμετώπισε σοβαρά το ζήτημα των τσιγάρων ήταν το 2002. Τότε που ο νόμος  απαγόρευσε το κάπνισμα σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους εργασίας, στα μέσα μεταφοράς, σε νοσοκομειακούς και άλλους χώρους υγείας όπως και σε εκπαιδευτικά ιδρύματα. Παρόλα αυτά, ο τότε νόμος επέτρεπε την ειδική περίπτωση όπου ο διαχειριστής της εργασιακής μονάδας μπορεί να επιτρέπει το κάπνισμα, κάνοντας την απαγόρευση μη ενεργή σε πολλές περιπτώσεις (το Μετρό ήταν σημαντική εξαίρεση). Ήταν τότε που υποχρέωνε τη δημιουργία χώρων μη καπνιστών στα εστιατόρια, cafe, bar όπου χιλιάδες ιδιοκτήτες εστίασης χώριζαν με τζάμι τους εσωτερικούς τους χώρους.

Ο νόμος του 2008

Καθώς ο προηγούμενος νόμος αποδείχτηκε πρακτικά ανεπαρκής, η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας προσπάθησε να αναθεωρήσει το εγχείρημα του 2002 δεδομένης και της πολύ χαμηλής θέσης της Ελλάδας στο θέμα σε σχέση με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Καθώς όμως το νομοσχέδιο του Υπουργείου Υγείας είχε θέσει ως έναρξη ισχύος του νόμου την 1η Ιανουαρίου του 2010, αυτό ξεκίνησε την 1 Ιουλίου του 2009 αφού είχε θεωρηθεί από τον τότε Υπουργό Υγείας, Δημήτρη Αβραμόπουλο, ότι το καλοκαίρι θα ήταν ευνοϊκότερη περίοδος για προσαρμογή.

Ο σχετικός Νόμος 3730/2008 απαγόρευε το κάπνισμα (και την κατανάλωση προϊόντων καπνού με άλλους τρόπους), σε όλους τους χώρους εργασίας (συμπεριλαμβάνονται και οι ιδιωτικοί), σταθμούς μεταφοράς, ταξί και επιβατικά πλοία όπως και σε όλους τους κλειστούς δημόσιους χώρους (συμπεριλαμβάνονται και οι χώροι για νυχτερινή διασκέδαση). Ο Νόμος 3730/2008 απαγόρευε το κάπνισμα σ’ όλους  δημόσιους χώρους, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται μπαρ, καφετέριες και νυχτερινά κέντρα χωρίς δυνατότητα του διαχειριστή της μονάδας να επιτρέψει το κάπνισμα σε όλο το χώρο, εκτός και αν το σύνολο της μονάδας είναι κάτω των 70 τ.μ..

Το 2010 γίνεται μια τροποποίηση των 3730/2008 και 3370/2005 με σκοπό τόσο τον περιορισμό του δημόσιου καπνίσματος όσο και την αυστηροποίηση των ελέγχων. Στο Νόμο 3868/03.08.2010 και ειδικότερα στο Κεφ. Ζ΄, Άρθ. 17 αυτού, περιλαμβάνονται μέτρα ολικής απαγόρευσης του καπνίσματος από 1ης/9/2010 στους δημόσιους και ιδιωτικούς εργασιακούς χώρους, συμπεριλαμβανομένων και των χώρων εστίασης, για την ολοκληρωμένη προστασία της δημόσιας υγείας, αίροντας όλες τις εξαιρέσεις του προηγούμενου αντικαπνιστικού νόμου. Άρα:

Που απαγορεύεται το κάπνισμα τελικά;

• Σε όλους τους δημόσιους ή ιδιωτικούς χώρους, κλειστούς ή στεγασμένους, που χρησιμοποιούνται για την παροχή εργασίας.
• Στους χώρους παροχής υπηρεσιών Υγείας.
• Σε όλα τα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος, ιδίως τα καταστήματα παρασκευής και προσφοράς φαγητών, ποτών, γλυκισμάτων, εξαιρουμένων των εξωτερικών τους χώρων, σε περίπτωση που είναι περιμετρικά ανοικτοί σε δύο πλευρές τουλάχιστον. Ως “εσωτερικός χώρος” θεωρείται και το αίθριο ή ο χώρος με συρόμενη ή αποσπώμενη οροφή, όπως και κάθε χώρος, με σκέπαστρο και ταυτόχρονα κλεισμένος με οποιονδήποτε τρόπο περιμετρικά.
• Στους παντός είδους κλειστούς χώρους αναμονής.
• Στα αεροδρόμια, εξαιρουμένων των χώρων που ειδικά θα προσδιοριστούν για τους καπνιστές.
• Στους σταθμούς μεταφορικών μέσων και επιβατικών σταθμών λιμένων.
• Στα παντός είδους κυλικεία.
• Στα παντός είδους μέσα μαζικής μεταφοράς συμπεριλαμβανομένων των επιβατηγών δημόσιας χρήσης αυτοκινήτων, με μετρητή (ταξί) και αγοραίων.
• Στα πάσης φύσεως αυτοκίνητα, ιδιωτικής και δημοσίας χρήσης, όταν επιβαίνουν ανήλικοι κάτω των 12 ετών.
• Στους χώρους πώλησης προϊόντων καπνού αναρτάται σε εμφανές σημείο ένδειξη σχετικά με την απαγόρευση πώλησης προϊόντων καπνού σε ανηλίκους.

Τα πρόστιμα

Καταρχήν, για τους δημόσιους λειτουργούς, τους δημόσιους υπαλλήλους, τους υπαλλήλους των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου και τους υπαλλήλους του δημόσιου τομέα, η παράβαση αποτελεί πειθαρχικό παράπτωμα. Σε όσους καπνίζουν ή καταναλώνουν προϊόντα καπνού, επιβάλλεται πρόστιμο 50 έως 500 ευρώ, λαμβανομένης υπόψη τυχόν υποτροπής.
ενώ σε κάθε υπεύθυνο διαχείρισης και λειτουργίας των χώρων όπου γίνεται παράβαση της νομοθεσίας, επιβάλλεται πρόστιμο από 500 έως 10.000 ευρώ, λαμβανομένης υπόψη τυχόν υποτροπής. Στην τέταρτη υποτροπή του ιδιοκτήτη, ανακαλείται προσωρινά η άδεια λειτουργίας του καταστήματος για χρονικό διάστημα 10 ημερών, ενώ στην πέμπτη υποτροπή ανακαλείται οριστικά η άδεια λειτουργίας.

Σε περίπτωση παράβασης της απαγόρευσης καπνίσματος στα οχήματα, όταν επιβαίνουν ανήλικοι (κάτω των 12 ετών) επιβάλλεται διοικητικό πρόστιμο ποσού 1.500 ευρώ στον επιβαίνοντα που καπνίζει ανεξάρτητα αν είναι οδηγός. Το πρόστιμο διπλασιάζεται στο ποσό των 3.000 ευρώ, αν αυτός που καπνίζει οδηγεί αυτοκίνητο δημοσίας χρήσης. Στους οδηγούς, επιβάλλεται επιπλέον αφαίρεση της άδειας ικανότητας οδήγησης για διάστημα ενός μήνα για κάθε παράβαση έστω και αν δεν διέπραξαν οι ίδιοι την παράβαση, αλλά πρόσωπο που επιβαίνει στο αυτοκίνητο.

Τι γίνεται σήμερα;

Τον Ιανουάριο του 2018, ο υπουργός Υγείας Ανδρέας Ξανθός με νέα του εγκύκλιο επανέφερε το ζήτημα της ενταντικοποίησης των ελέγχων και προστίμων σύμφωνα με τον αντικαπνιστικό νόμο, ενώ κάλεσε και τα αρμόδια όργανα να επιδείξουν αυστηρότητα στην τήρηση της ισχύουσας νομοθεσίας.

Πάντως σύμφωνα με την Κομισιόν, η χώρα μας έχει τον μεγαλύτερο αριθμό καπνιστών ανάμεσα στα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συγκεκριμένα, το 38% των Ελλήνων δηλώνει καπνιστής, ποσοστό υψηλότερο από το αντίστοιχο 35% της Βουλγαρίας. Βέβαια ενώ η πλειοψηφία των καπνιστών δεν δίνει δεκάρα για την απαγόρευση του καπνίσματος στους κλειστούς χώρους, έρευνα δείχνει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων επιθυμεί την εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου στην Ελλάδα. Σύμφωνα με την Κάπα Research, το 73,9% των πολιτών νιώθει θυμό που πολλοί καπνιστές συνεχίζουν να καπνίζουν σε κλειστούς χώρους, ενώ το 78% των Ελλήνων βλέπει τη μη εφαρμογή του νόμου ως δείγμα πολιτιστικής υποβάθμισης της χώρας.

Η Wall Street Journal προσπάθησε να δώσει μια εξήγηση

Τον Ιούλιο του 2017 σε ένα εκτενές ρεπορτάζ της, η Wall Street Journal προσπαθεί να καταλάβει γιατί ο αντικαπνιστικός νόμος στην Ελλάδα μένει στα χαρτιά. Το δημοσίευμα αφού παρουσιάζει μαρτυρίες ανθρώπων γύρω από τη συνήθεια των Ελλήνων στο κάπνισμα καταλήγει στο ότι ο αντικαπνιστικός νόμος δεν εφαρμόζεται γιατί οι Έλληνες αντιλαμβάνονται το κράτος ως διεφθαρμένο και αναξιόπιστο – γεγονός που καταδεικνύεται από την διαδεδομένη άρνηση πληρωμής φόρων. Καθώς η χώρα παλεύει με τα οικονομικά της προβλήματα, η εφαρμογή οποιονδήποτε διατάξεων ήταν μηδαμινή. Οι περικοπές εξάλλου έχουν περιορίσει κατά δύο τρίτα τους υπαλλήλους που κόβουν κλήσεις για το κάπνισμα, δημοτική αστυνομία- που και αυτή μπορεί να εκδώσει πρόστιμα – έχει υποβαθμιστεί ενώ και η γραμμή παραπόνων του υπουργείου Υγείας υπολειτουργεί.

Το ρεπορτάζ της Wall Street Journal καταλήγει ότι ο αντικαπνιστικός νόμος δεν μπορεί να εφαρμοστεί γιατί πολύ απλά…είμαστε Έλληνες.