Δημήτρης Καβατζικλής
Ανθρωπολογία, αυθεντίες, μεσαιωνική αισθητική, μέσα ενημέρωσης, θεωρία της λογοτεχνίας, θεωρίες συνωμοσίας, σημειωτική και ασχήμια: ο Ουμπέρτο Έκο είχε τεράστια γκάμα ενδιαφερόντων όπως μπορεί εύκολα να διαπιστώσει όποιος διαβάσει έστω και τμήμα της βιβλιογραφίας του, η οποία περιλαμβάνει λόγια αλλά άκρως ενδιαφέροντα μυθιστορήματα όπως ‘Το όνομα του Ρόδου’ και ‘Το Εκκρεμές του Φουκώ’. Η ατελείωτη λίστα ενδιαφερόντων του φτάνει μέχρι και τα κόμικς και ιδιαίτερα το Peanuts του Charles Μ. Schulz, που ενθουσίασε λογοτέχνες πολλών διαφορετικών παραδόσεων γράφει το Open Culture.
Πριν από περίπου 30 χρόνια, ο Ιταλός δοκιμιογράφος, κριτικός και φιλόσοφος, είχε γράψει ένα άρθρο όπου εξηγούσε γιατί αυτό το κόμικ είναι ίσως το πιο συναρπαστικό του 20ου αιώνα.
«Οι χαρακτήρες είναι απλοί», γράφει ο Έκο, αναλύοντας τα ονόματα και απαριθμώντας τις έντονες αρετές στον χαρακτήρα του Charlie Brown, της Lucy, της Violet, της Patty, της Frieda, του Linus, του Schroeder, του Pig Pen και του Snoopy, που μπλέκεται στα παιχνίδια και τις κουβέντες τους.
«Από αυτόν τον απλό σχεδιασμό προκύπτει μια πλούσια και περίπλοκη εμπειρία ανάγνωσης. Σ’αυτό το βασικό σχήμα, υπάρχει μια σταθερή ροή εναλλαγών η οποία ακολουθεί ένα ρυθμό που βρίσκει κανείς μόνο σε ορισμένα πρωτογενή έπη. Πρωτογενές είναι και το συνήθειο να αναφέρει τους πρωταγωνιστές με ολόκληρα τα ονόματά τους. Ακόμη και η μητέρα του Charlie Brown τον αποκαλεί ‘Charlie Brown’, σαν να είναι κάποιος επικός ήρωας. Γι αυτό, δεν μπορεί κανείς να συλλάβει την ποιητική δύναμη του έργου του Schulz διαβάζοντας μόνο ένα ή δυο ή δέκα επεισόδια, πρέπει να αντιληφθεί εκτενώς τους χαρακτήρες και τις καταστάσεις επειδή η χάρη, η τρυφερότητα και το γέλιο γεννιούνται από την αδιάκοπη εναλλαγή μοτίβων και την πίστη στην αρχική έμπνευση. Απαιτεί από τον αναγνώστη μια συνεχή συμμετοχή στην εσωτερική ζέση που προηγείται των γεγονότων.»
«Με αυτή τη λογική, το Peanuts βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με το Krazy Kat, το σχεδόν παράλογο αλλά πολύ καλλιτεχνικό και σεβαστό έργο του George Herriman που δημοσιευόταν από το 1913 ως το 1944. Η αλαζονεία του ποντικιού, η συμπόνια του σκύλου και η απελπισμένη αγάπη της γάτας φτάνουν σε αυτό που πολλοί κριτικοί θα περιέγραφαν ως ειλικρινή κατάσταση της ποίησης. Μια αδιάκοπη ελεγεία βασισμένη στη λυπηρή αθωότητα.»
Αλλά οι παιδικοί χαρακτήρες του Peanuts προσθέτουν και μια άλλη διάσταση:
«Η ποιητικότητα αυτών των παιδιών βρίσκεται στο γεγονός ότι τα βλέπουμε αντιμέτωπα με όλα τα προβλήματα και τα βάσανα των μεγάλων, οι οποίοι είναι απόντες. Μας επηρεάζουν επειδή είναι, σε ένα βαθμό, τέρατα. Είναι οι τερατώδεις παιδικές εκφάνσεις όλων των νευρώσεων του ανθρώπου του βιομηχανικού πολιτισμού.
Μας επηρεάζουν επειδή συνειδητοποιούμε ότι αν είναι τέρατα, είναι επειδή εμείς, οι ενήλικες, τα κάναμε. Σ’αυτά τα παιδιά βρίσκουμε τα πάντα: Freud, μαζική κουλτούρα, αποτυχημένη μάχη για την επιτυχία, λαχτάρα για αγάπη, μοναξιά, παθητική συναίνεση και νευρωτική αντίδραση. Αλλά όλα αυτά τα στοιχεία δεν ανθίζουν κατευθείαν από τα στόματα των παιδιών: γίνονται αντιληπτά και εκφράζονται μέσα από το φίλτρο της αθωότητας. Τα παιδιά του Schulz δεν είναι ένα ύπουλο όργανο για να διαχειριστούμε τα προβλήματά μας ως ενήλικες. Βιώνουν αυτά τα προβλήματα σύμφωνα με την παιδική ψυχολογία και γι αυτό το λόγο φαίνονται σε μας ευαίσθητα και ανέλπιδα, σαν να αντιλαμβανόμαστε ξαφνικά ότι όλα μας τα δεινά έχουν μολύνει τα πάντα, ως το κόκαλο.»
Αλλά το ευρύχωρο μυαλό του Έκο βρίσκει και άλλα στοιχεία στην εξωστρεφώς ταπεινή δουλειά του Schulz. Αν διαβάσουμε αρκετά συνειδητοποιούμε ότι «έχουμε ξεφύγει από τον αδιάκοπο κύκλο της κατανάλωσης και της αποφυγής και φτάσαμε σχεδόν στην πηγή της αυτοσυγκέντρωσης.»
Και πραγματικά λειτουργεί με όλα τα κοινά. Το Peanuts γοητεύει εξίσου τους ενήλικες και τα παιδιά με την ίδια ένταση, σαν κάθε αναγνώστης να βρίσκει κάτι για τον εαυτό του. Και έτσι με δυο πινελιές ο Schulz, 16 χρόνια μετά το θάνατό του, συνεχίζει να μας δείχνει στο πρόσωπο του Charlie Brown την δική του εκδοχή για την ανθρώπινη υπόσταση.
