Ο Σεργκέι Αϊζενστάιν, που είχε γεννηθεί στη Ρίγα στις 23 Γενάρη 1898, υπήρξε κορυφαίος Σοβιετικός θεωρητικός του κινηματογράφου και βέβαια ένας από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες της έβδομης τέχνης. Είναι ο δημιουργός που επινόησε το μοντάζ – ατραξιόν, την προσπάθεια για εφαρμογή της διαλεκτικής στο χώρο του κινηματογράφου.
Τι σημαίνει η διαλεκτική στον χώρο του κινηματογράφου;
Η βασική αρχή της διαλεκτικής είναι ότι «το σύνολο είναι μεγαλύτερο από το άθροισμα των επιμέρους τμημάτων». Έτσι, ο Αϊζενστάϊν, συνδέοντας διαφορετικά, φαινομενικά άσχετα μεταξύ τους πλάνα, κατάφερνε να παράγει ένα αποτέλεσμα που ξεπερνούσε κατά πολύ τη δύναμη του κάθε πλάνου ξεχωριστά. Πάντως η σημαντικότερη καινοτομία του υπήρξε η μεταφορική χρήση του μοντάζ και ειδικά στην πρώτη του ταινία με τίτλο «Η Απεργία»
Η σεκάνς της σφαγής των απεργών, που έχει γυριστεί χρησιμοποιώντας γενικά πλάνα, στη συνέχεια έχει μονταριστεί με κοντινά πλάνα από ένα σφαγείο. Και αν αυτό σήμερα ακούγεται ως κάτι δεδομένο, τότε ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία του κινηματογράφου που το μοντάζ έπαυε να χρησιμοποιείται απλώς για τη συγκόλληση των επιμέρους πλάνων αλλά ανυψωνόταν σε αυτόνομο εκφραστικό μέσο. Με στόχο τον προβληματισμό του θεατή και τη δημιουργία της σύνθεσης, παρέλασαν από τη μεγάλη οθόνη σκηνές με συναρπαστικό μοντάζ, κινηματογραφική καινοτομία και σουρεαλιστικά πλάνα, που απεικόνισαν την επική μάχη ανάμεσα στο προλεταριάτο και τους καπιταλιστές.
Ένα χρόνο αργότερα, η σοβιετική κυβέρνηση του αναθέτει τη δημιουργία ενός κινηματογραφικού έργου για την επέτειο των 20 χρόνων από την επανάσταση του 1905. Ο Αϊζενστάιν αποφασίζει να επικεντρωθεί στην εξέγερση στο «Θωρηκτό Ποτέμκιν».
Πρόκειται για την εξιστόρηση της ανταρσίας των ναυτών του θωρηκτού στο λιμάνι της Οδησσού, όταν οι ναύτες αρνήθηκαν να φάνε το σάπιο κρέας του συσσιτίου. Η ταινία γυρίστηκε μέσα σε λίγες βδομάδες στην Οδησσό, με μερικούς ηθοποιούς, τον πληθυσμό της πόλης και ναύτες του Κόκκινου Στόλου.
Η συγκεκριμένη ταινία θεωρείται μία απ’ τις δέκα καλύτερες στην ιστορία του κινηματογράφου. Μάλιστα η παρακάτω σκηνή είναι το καλύτερο παράδειγμα της τεχνικής που χρησιμοποίησε.
«Το Θωρηκτό Ποτέμκιν» μάλιστα απαγορεύτηκε στη Γερμανία, γιατί κρίθηκε ότι θα μπορούσε να περάσει επαναστατικά και ανατρεπτικά μηνύματα στον γερμανικό στρατό.
Το 1928 και με δικό του σενάριο σκηνοθετεί το φιλμ «Οκτώβρης ή Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο». Η συγκεκριμένη ταινία, σε μορφή ντοκιμαντέρ, παρουσιάζει το χρονικό της Οκτωβριανής Επανάστασης μεταφέροντάς μας στο Φεβρουάριο του 1917 στην Αγία Πετρούπολη με τις διαδηλώσεις που προκάλεσαν την κάθοδο του τσάρου Νικόλαου Β’ και την εγκαθίδρυση της προσωρινής κυβέρνησης από τον πρίγκιπα Λβοφ.
Κάτι που ελάχιστοι γνωρίζουν για τον Αϊζενστάιν είναι για τις εξαιρετικές σκιτσογραφίες του. Από την μπουρζουάδικη εφηβεία του ακόμα στην Ρίγα της Λετονίας, ο Αϊζενστάιν σχεδίαζε συνεχώς και το σύνολο των έργων του καθ’ όλη της διάρκεια της ζωής του ξεπερνάνε τα 5.000. Ζωγράφιζε διαρκώς με μια παύση μόνο στην δεκαετία του 1920 όταν και έκανε την πρώτη του ταινία. Σχεδίασε την διαδικασία δημιουργίας των ταινιών, το τσίρκο (ένα μεγάλο του πάθος), σενάρια από τις ταινίες του καθώς και διάφορες σεξουαλικές σκηνές που δεν περιορίζονταν μόνο σε ανθρώπινες.
Σ’ αυτά τα «σεξουαλικά σκίτσα του» απεικονίζονται άντρες και γυναίκες να κάνουν σεξ, αλλά και άντρες με άντρες, ζώα με ανθρώπους, φανταστικά πλάσματα με ανθρώπους καθώς και ανθρώπους με άψυχα αντικείμενα (μάσκες, μπουκάλια, κηροπήγια). Τα σεξουαλικά σκίτσα του Αϊζενστάιν είναι αστεία, βίαια, «ανώμαλα», βλάσφημα. Είναι άμεσα, εντυπωσιακά και κενά κάθε πραγματικού περιεχομένου με τις άγαρμπες μαύρες τους γραμμές που μερικές φορές φωτίζονται με κόκκινες και μπλε πινελιές. Τα χρώματα φέρνουν στο μυαλό την κόκκινη σημαία στο Θωρηκτό Ποτέμκιν.
Τα σκίτσα του Eisenstein ήταν ιδιωτικά σε αντίθεση με τις ταινίες του. Είναι δώρα ή αστεία για τον ίδιο και τους στενούς του φίλους και ως εκ τούτου η σημασία τους είναι σκοτεινή και αινιγματική.