Άρης Δημοκίδης
Ο Μάνος Χατζιδάκις, στις 22 Φεβρουαρίου του 1993 διευθύνει για τελευταία φορά την «Ορχήστρα των Χρωμάτων», σε μια συναυλία διαμαρτυρίας κατά του Νεοναζισμού με έργα του Βάιλ, του Λιστ και Μπάρτοκ στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με τίτλο «Διαμαρτυρία κατά του Νεοναζισμού». Ποια είναι όμως η «Ορχήστρα των Χρωμάτων», πότε ιδρύθηκε και πόσο σοβαρά ήταν τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετώπισε;
1. Το όραμα του Χατζιδάκι
Η «Ορχήστρα των Χρωμάτων» ιδρύθηκε το 1989 από τον ίδιο τον Μάνο Χατζιδάκι, ο οποίος είχε οραματιστεί ένα επίλεκτο μουσικό σύνολο, το οποίο θα παρουσίαζε πρωτότυπα προγράμματα με συνδυασμούς έργων που συνήθως δεν καλύπτονται από συμβατικές συμφωνικές ορχήστρες. Ο Χατζιδάκις ήθελε, τόσο η οργανωτική ευελιξία της ορχήστρας, όσο το υψηλό επίπεδο των μελών της και η προσαρμογή του αριθμού των δοκιμών στις απαιτήσεις του κάθε προγράμματος, να εγγυώνται ένα άρτιο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα.
Αυτό που έκανε την χορωδία να ξεχωρίζει από μακριά ήταν η επιλογή ρεπερτορίου, το οποίο βρισκόταν πολύ μακριά από τα τυποποιημένα πρότυπα αφού αναδείκνυε άγνωστα αριστουργήματα του 20ού αιώνα ή νέες οπτικές γωνίες για παλαιότερες και λιγότερο γνωστές – συνθέσεις του κλασικού ρεπερτορίου.
Τον Μάρτιο του 1992 Ο Ραδιοτηλεοπτικός Σταθμός «Ο ΛΟΓΟΣ» έστειλε συνεργείο στην Αθήνα με επικεφαλής το σκηνοθέτη Γιάννη Ιωάννου ετοιμάζοντας μια σειρά ντοκιμαντέρ για τον Μάνο Χατζηδάκι και την «Ορχήστρα των Χρωμάτων». Παρακάτω το σπάνιο και αμοντάριστο υλικό του σκηνοθέτη Γιάννη Ιωάννου.
Μάνος Χατζηδάκις – Ορχήστρα των Χρωμάτων -28.03.1992
Τον Μάρτιο του 1992 Ο Ραδιοτηλεοπτικός Σταθμός Ο ΛΟΓΟΣ έστειλε συνεργείο στην Αθήνα με επικεφαλής το σκηνοθέτη Γιάννη Ιωάννου και ετοίμασε μια σειρά ντοκιμαντέρ για τον Μάνο Χατζηδάκι και την Ορχήστρα των Χρωμάτων. Το σπάνιο υλικό είναι από το αμοντάριστο υλικό του αρχείου του σκηνοθέτη Γίαννη Ιωάννου
Ιδιαίτερη έμφαση είχε δοθεί και στην παρουσίαση έργων Ελλήνων συνθετών παρουσιάζοντας μουσικά πορτρέτα – αφιερώματα στους μεγαλύτερους Έλληνες δημιουργούς αλλά και με ειδικές παραγγελίες έργων σε συνθέτες της νεότερης γενιάς.
2. Η πρώτη συναυλία
Η πρώτη συναυλία με σολίστ τη Ντόρα Μπακοπούλου είχε δοθεί στις 23 Νοεμβρίου του 1989 στο θέατρο «Παλλάς», με το πρόγραμμα να περιλαμβάνει έργα των Vivaldi, Bach, Mozart και Brahms. Στους τέσσερις κύκλους συναυλιών που οργανώθηκαν από τον Νοέμβριο του 1989 έως τον Ιούνιο του 1993, ο Μάνος Χατζιδάκις περιέλαβε, εκτός από κλασικά έργα περισσότερο ή λιγότερο γνωστά, πολλά άγνωστα στην Ελλάδα έργα συνθετών (Copland, Menotti, Poulenc, Milhaud, Ohana,) του 20ού αιώνα. Έντονη παρουσία είχε φυσικά και η ελληνική μουσική (Πετρίδης, Βάρβογλης, Παλλάντιος, Ξενάκης) χωρίς παράλληλα να λείψουν και οι νεότεροι δημιουργοί (Ανισέγκος, Κριτσωτάκης). Ειδικά αφιερώματα είχαν γίνει στον Μανώλη Καλομοίρη, τον Νίκο Σκαλκώτα, τον Γιάννη Χρήστου και τον Μίκη Θεοδωράκη.
Η πρώτη συναυλία το 1989 όπως μεταδόθηκε από το Πρώτο Πρόγραμμα μέσα από την αίθουσα του «Παλλάς»
Συναυλία Μ. Χατζιδάκι. θέατρο Παλλάς 1989
Ματωμένος Γάμος Χωρίον ο Πόθος Καπετάν Μιχάλης Ο κύκλος με την κιμωλία (1957) (Χορωδία της ΕΡΤ) Παράλογα Μυθολογία
Εκτός από συναυλίες συμφωνικής μουσικής, οι τέσσερις κύκλοι περιελάμβαναν ατομικά ρεσιτάλ, μουσική δωματίου, αλλά ακόμη και μουσικοθεατρικές παραγωγές. Οι συναυλίες κατά τα δύο πρώτα χρόνια δινόντουσαν κυρίως στο «Παλλάς», ενώ από τον Απρίλη του 1991 οι περισσότερες δόθηκαν στο «Μέγαρο Μουσικής Αθηνών». Η Ορχήστρα παρουσίασε τα προγράμματά της κι εκτός Αθηνών σε Θεσσαλονίκη, Πάτρα και Βόλο.
3. Η μετά Χατζιδάκι εποχή
Η τελευταία συναυλία που διηύθυνε ο ίδιος ο Μάνος Χατζιδάκις ήταν αυτή της 22ας Φεβρουαρίου του 1993 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, με τίτλο «Διαμαρτυρία κατά του Νεοναζισμού». Το πρόγραμμα της συναυλίας περιέχει και ένα κείμενο – μανιφέστο του μεγάλου Έλληνα συνθέτη κατά του νεοναζισμού, με τίτλο «Σκέψεις και παρατηρήσεις για το αναζωογονημένο φαινόμενο του νεοναζισμού». Τις επόμενες συναυλίες της περιόδου ’93-’94 διηύθυνε ο Μίλτος Λογιάδης, ο οποίος είχε ήδη συνεργαστεί με την Ορχήστρα από το 1991. Τα οικονομικά προβλήματα είχαν ήδη ξεκινήσει να κάνουν αισθητή την παρουσία τους.
Μισό χρόνο μετά τον θάνατο του Χατζιδάκι (προς τα τέλη του 1994), ο Θάνος Μικρούτσικος, Υπουργός Πολιτισμού τότε επί ΠΑΣΟΚ, τήρησε την υπόσχεση που είχε δώσει στον ιδρυτή της Ορχήστρας εξασφαλίζοντας την επιβίωσή της, με τη βοήθεια του κράτους αυτή τη φορά. Στις 27 Δεκεμβρίου της ίδιας χρονιάς ιδρύεται νέος φορέας ιδιωτικού δικαίου, επιδοτούμενος από το ΥΠ.Πολιτισμού, διατηρώντας την επωνυμία «Ορχήστρα των Χρωμάτων». Πρόεδρος του νέου φορέα είχε οριστεί ο Γιώργος Στεφανάκης και Καλλιτεχνικός Διευθυντής ο Γιώργος Κουρουπός. Τη θέση του Μόνιμου Διευθυντή Ορχήστρας ανέλαβε ο Μίλτος Λογιάδης ενώ τη Διεύθυνση Διοικητικού και Παραγωγής η Βίκυ Γαλάτου.
Το νέο ξεκίνημα της «Ορχήστρας των Χρωμάτων» στηρίχθηκε στους στόχους και στα οράματα του Μάνου Χατζιδάκι. Η πρώτη της επίσημη εμφάνιση έγινε στις 29 Απριλίου του 1995 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με έργα Fauré, Παλλάντιου (σολίστ η Μαρία Χαιρογιώργου) και Χατζιδάκι στην πρώτη δημόσια εκτέλεση του «Χαμόγελου της Τζοκόντας». Στο πρόγραμμα της συναυλίας ο Γιώργος Κουρουπός είχε πει:
Πριν ακόμα συμπληρωθεί ένας χρόνος από το θάνατο του ιδρυτή της, Μάνου Χατζιδάκι, η Ορχήστρα των Χρωμάτων χάρη στην ευαισθησία του Υπουργού Πολιτισμού, κ.Θάνου Μικρούτσικου, είναι σε θέση να επαναλειτουργήσει. Βαριά κληρονομιά για όλους εμάς, φίλους και συνεργάτες, που πιστοί στην επιθυμία του ίδιου του συνθέτη αναλαμβάνουμε την ευθύνη της χάραξης μιας νέας πορείας, καλούμενοι να αποδείξουμε ότι πέρα από την προσωπικότητα, την ευφυΐα, το ταλέντο και το ήθος του ιδρυτή της, η Ορχήστρα αυτή ενσαρκώνει εντέλει μιαν άλλη φιλοσοφία, μιαν άλλη στάση απέναντι στη μουσική, που δικαιώνει απόλυτα την ύπαρξή της. Η «Ορχήστρα των Χρωμάτων» καταξιώθηκε χάριν του Μάνου Χατζιδάκι. Τώρα πρέπει να επιζήσει χάριν των ιδεών του.
4. Τα οικονομικά προβλήματα
Στις 14 Απριλίου 2008 ο πρόεδρος της ορχήστρας, Γιώργος Στεφανάκης υπέβαλε μέσω της στήλης «Σημειωματάριο» της εφημερίδας «Καθημερινή» την παραίτησή του, διαμαρτυρόμενος για τα χρόνια οικονομικά προβλήματα που απέκτησε η ορχήστρα με ευθύνη της πολιτείας.
Αν και βάσει του N.2273/94 το Υπουργείο Πολιτισμού οφείλει να καλύπτει τα λειτουργικά έξοδα της ορχήστρας, ο καλλιτεχνικός Διευθυντής της Ορχήστρας Γιώργος Κουρουπός ισχυρίζεται ότι το πρόβλημα προκύπτει επειδή δεν εγγράφεται το σύνολο της επιχορήγησης στον τακτικό προϋπολογισμό του ΥΠ. Πολιτισμού. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, λόγω αυτής της κατάστασης, οι μουσικοί της ορχήστρας έχουν μείνει μεταξύ του 2006 και του 2008 δύο φορές απλήρωτοι για χρονικό διάστημα άνω των οκτώ μηνών. Το 2009 λόγω περικοπών ακυρώνεται ο, ως τότε καθιερωμένος, κύκλος εκδηλώσεων «Μουσική και Κινηματογράφος» λόγω περικοπών στην ετήσια επιχορήγηση. Σύμφωνα με τον πρόεδρό της, η ορχήστρα βρίσκεται στο δίλημμα να μειώσει είτε τον αριθμό των μουσικών της, είτε τα προγράμματα που διεξάγει.
Εγκώμιο Επιφανούς Ανδρός. Ορχήστρα των χρωμάτων Μ. Χατζιδάκις 1991 Ηρώδειο
Το έργο είναι Γραμμένο. Για τον Κ. Καραμανλή
Στις 6 Ιουνίου 2011 παραιτείται ο μαέστρος της ορχήστρας Μίλτος Λογιάδης δηλώνοντας ότι: «Δεν ξανασηκώνω τα χέρια μου να διευθύνω, όταν ο μουσικός από κάτω είναι απλήρωτος. Ο Μάνος Χατζιδάκις δεν θα το ανεχόταν ποτέ αυτό για την Ορχήστρα που δημιούργησε». Στις 27/7/2010 είχε ήδη παραιτηθεί ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Ορχήστρας Γιώργος Κουρουπός.
Το 2014 το υπουργείο Πολιτισμού με υπουργό τον κ. Κώστα Τασούλα ενέκρινε τη χορήγηση κονδυλίου στην Ορχήστρα ύψους 300.000 ευρώ τα οποία μάλιστα προέκυψαν από ανακατανομή των υπαρχόντων κονδυλίων του. Το ποσό αυτό είχε δοθεί για την κάλυψη των υποχρεώσεων της Ορχήστρας έναντι του ενοικιαστή των γραφείων που διαθέτει στην οδό Κριεζώτου αλλά και έναντι του ΙΚΑ και των εργαζομένων – μουσικών και διοικητικών – οι οποίοι βρισκόταν ήδη σε επίσχεση εργασίας, καθώς ήταν απλήρωτοι τουλάχιστον για δυόμιση χρόνια.
«Αυτή η ανάσα θα βοηθήσει ώστε να συνεχίσει η Ορχήστρα το έργο της», είχε πει ο Κ. Τασούλας, ενώ αναφερθείς στο θέμα της ένταξης των δραστηριοτήτων της σε πρόγραμμα του ΕΣΠΑ, είχε δηλώσει ότι η πρώτη φάση έγκρισης έχει ολοκληρωθεί θετικά και το σχετικό πρόγραμμα (ύψους 700.000 ευρώ) οδεύει προς την τελική έγκρισή του.
Αίσθηση, ωστόσο είχε προκάλεσει η επισήμανση του ερωτώντος βουλευτή Ν. Κακλαμάνη ο οποίος αφού εξέφρασε την ικανοποίησή του για το ενδιαφέρον του υπουργείου, είχε προσθέσει:
Προσέξτε διότι έχουν παρουσιαστεί κάποιοι στο ΔΣ της Ορχήστρας που θέλουν να χρησιμοποιήσουν το brand name της Ορχήστρας των Χρωμάτων και να διαχειριστούν τα λεφτά του ΕΣΠΑ και καταλαβαίνετε τι κίνδυνο διατρέχει αυτό.
Ορχήστρα των χρωμάτων ~ 20 χρόνια
Ένα ταξίδι στην ιστορία της δημιουργίας του μουσικού αυτού συνόλου. Συνεργάτες του ΜΑΝΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ, όπως ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΡΟΥΠΟΣ και ο ΝΙΚΟΣ ΚΥΠΟΥΡΓΟΣ, επισημαίνουν την ιδιαιτερότητα της ορχήστρας αυτής που σχεδιάστηκε από τον ίδιο τον ΜΑΝΟ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ ως ομάδα μουσικών που θα προσέφερε μια ιδιαίτερη οπτική στην κλασσική και γενικότερα τη συμφωνική μουσική στην Ελλάδα.
Σήμερα, με πλήρες συμφωνικό σχήμα τα 85 μέλη, η ορχήστρα δίνει τις τακτικές συναυλίες της στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, ενώ εμφανίζεται κάθε χρόνο στο «Θέατρο Ηρώδου Αττικού», αλλά και –με μικρότερα ευέλικτα σχήματα– στο Ίδρυμα Μελίνα Μερκούρη, στο κινηματοθέατρο Τριανόν και στην Ελληνοαμερικανική Ένωση.
