Μικροπράγματα
Της Χρυσάνθης Ιακώβου
Ακόμα και αυτοί που δεν έχουν διαβάσει το “1984”, ξέρουν για ποιο πράγμα μιλάει: κατά το έτος 1984 την εξουσία έχει καταλάβει ένα απολυταρχικό κόμμα που ελέγχει απόλυτα τις κινήσεις των πολιτών – αρχηγός του κόμματος είναι ο Μεγάλος Αδελφός, ο οποίος παρακολουθεί αδιαλείπτως τους πάντες και τα πάντα. Σε αυτήν την εφιαλτική κοινωνία που περιορίζει κάθε βούληση και που ακόμα και η υπόνοια μιας αντίθετης σκέψης αποτελεί αδίκημα, ένας πολίτης αρχίζει να αμφισβητεί το καθεστώς στο οποίο ζει. Θα καταφέρει να επαναστατήσει ή το κόμμα θα τον λυγίσει;
Ο κόσμος αρέσκεται πάντα να διαβάζει υποθετικά σενάρια για το μέλλον της ανθρωπότητας -όσο πιο τρομακτικά τόσο μεγαλύτερο το ενδιαφέρον-, αλλά η περίπτωση του “1984” είναι ξεχωριστή. Δεν είναι απλώς ένα δυστοπικό μυθιστόρημα με πολλή φαντασία, αλλά μια ιστορία μοντέρνα στην γραφή που περιγράφει την παγκοσμιοποίηση, την παρακολούθηση μέσω τηλε-οθονών, τον… Μεγάλο Αδελφό – και όλα αυτά ενώ γράφτηκε το 1948!
Αυτό που μαγνητίζει τόσο τον κόσμο στο συγκεκριμένο βιβλίο είναι ο βαθύτερος φόβος μας ότι η κοινωνία μας αρχίζει να μοιάζει με αυτήν που περιγράφεται στις σελίδες του. Ήδη η παρακολούθηση φαίνεται να είναι γεγονός, καθώς η ιδιωτική μας ζωή χάρη στα social media είναι πλέον… δημόσια, ενώ το θέμα της παραβίασης προσωπικών δεδομένων συζητιέται καθημερινά. Η πλύση εγκεφάλου στην οποία μας υποβάλλουν τα ΜΜΕ, η απροκάλυπτη προπαγάνδα των καναλιών και τα fake news του διαδικτύου θυμίζουν την εξόφθαλμη παραποίηση της αλήθειας και του παρελθόντος που έκανε το κόμμα του Μεγάλου Αδελφού χωρίς καν να το αντιλαμβάνονται οι πολίτες.
Αλλά αυτό που μας τρομάζει πιο πολύ διαβάζοντας το “1984” είναι η αστυνόμευση της ίδιας της σκέψης. Ακόμα και ένας μορφασμός που μπορεί να φανερώνει αποδοκιμασία στις εντολές του κόμματος είναι αρκετός για να σε οδηγήσει έναν ήρωα του βιβλίου στη σύλληψη. Εμείς ασφαλώς δεν φαίνεται να κινδυνεύουμε από κάτι τέτοιο, όμως τα τελευταία χρόνια τίθεται όλο και πιο έντονα το ερώτημα: μετά τους συμβατικούς πολέμους και μετά τους οικονομικούς πολέμους που έχει βιώσει πλέον η ανθρωπότητα, έπεται ο πόλεμος ενάντια στην ελευθερία του πνεύματος; Το “1984” φαίνεται απλώς να απαντά σε αυτήν την ερώτηση.
Γιατί τόσος πολύς κόσμος διάβασε το “1984” μέσα στην καραντίνα;
Και εδώ είναι που ερχόμαστε στην πανδημία. Το “1984” (όπως και “Η φάρμα των ζώων” του ίδιου συγγραφέα) έχει σταθερές πωλήσεις όλα αυτά τα χρόνια, όμως από το διάστημα της καραντίνας και μετά φαίνεται πως οι αναγνώστες έδειξαν εντονότερο ενδιαφέρον προς αυτό.
Για ποιο λόγο; Γιατί σε καιρούς κρίσης οι άνθρωποι, προσπαθώντας να ερμηνεύουν όσα τους συμβαίνουν, τείνουν να στρέφονται στα χειρότερα πιθανά σενάρια. Τείνουν να ξεφεύγουν από τον συνήθη τρόπο σκέψης τους, να γίνονται υπερβολικοί, να φοβούνται για πράγματα που δεν τους είχαν απασχολήσει ποτέ πιο μπροστά. Το ζήσαμε όλο αυτό πολύ έντονα από τη στιγμή που εμφανίστηκε ο κορονοϊός, με τις δεκάδες θεωρίες συνωμοσίας που ξεπήδησαν από παντού, με επικρατέστερη φυσικά αυτήν που θέλει τον ιό να είναι ένα τέχνασμα για να ελεγχθούν οι μάζες και να δεχτούν αναγκαστικά τα… μικροτσίπ μέσω του εμβολίου!
Το “1984” πατάει ακριβώς πάνω στο φόβο του ανθρώπου που βιώνει μεγάλες και αναπάντεχες κοινωνικές αλλαγές, οι οποίες κανείς δεν έχει ιδέα πού θα οδηγήσουν. Και το γεγονός ότι το συγκεκριμένο βιβλίο γράφτηκε τόσες δεκαετίες πριν, το καθιστά όχι απλώς τρομακτικό, αλλά και προφητικό στα μάτια πολλών.
Ασφαλώς βέβαια ο Όργουελ δεν ήταν προφήτης. Εξάλλου, πολλά από αυτά που περιγράφει στο βιβλίο του δεν τα φαντάστηκε, αλλά τα εμπνεύστηκε από γεγονότα της εποχής του (είναι “κοινό μυστικό” ότι το καθεστώς του Μεγάλου Αδελφού βασίζεται πάνω σε αυτό της Σοβιετικής Ένωσης). Ο Όργουελ είχε απλώς την κριτική ικανότητα για να αντιληφθεί τα βαθύτερα ένστικτα του ανθρώπου, την έννοια της εξουσίας, τη μορφή που μπορεί να πάρει μια κοινωνία αν οι πολίτες της δεν είναι αφυπνισμένοι. Και η φύση του ανθρώπου, όπως αποτυπώνεται στο συγκεκριμένο βιβλίο, μπορούμε να πούμε πως είναι πιο τρομακτική από κάθε θεωρία συνωμοσίας.
*ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
6 βιβλία που σημάδεψαν τα καλοκαίρια μου και τις διακοπές μου
