Μικροπράγματα
Της Κατίνας Παξινού, του Νίκου Σκαλκώτα και του Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου
Γράφει ο Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος
Στο μεγάλο συνέδριο “Δημήτρης Μητρόπουλος (1896-1960): πενήντα χρόνια μετά”, που πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 2010 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών – για τα 50 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου μαέστρου Δ. Μητρόπουλου – υπήρξε και μια λίαν ενδιαφέρουσα ανακοίνωση της μουσικολόγου Σοφίας Κοντώση: «Η Κασσιανή του Δημήτρη Μητρόπουλου σε ενορχήστρωση του Νίκου Σκαλκώτα. Ένα νεοευρεθέν αυτόγραφο».
Στην ανακοίνωση παρουσιάστηκε ένα αχρονολόγητο αυτόγραφο του Νίκου Σκαλκώτα, το οποίο ανακαλύφθηκε στο Αρχείο Λεωνίδα Ζώρα και περιέχει ενορχήστρωση της Κασσιανής του Δημήτρη Μητρόπουλου. Του έργου που συνέθεσε ο Μητρόπουλος, για φωνή και πιάνο, σε ποίηση Κωστή Παλαμά (πρόκειται για νεοελληνική απόδοση του Τροπαρίου της Κασσιανής), το 1919 και το αφιέρωσε στην αγαπημένη του μούσα Κατίνα Παξινού.
Με απώτερο στόχο τον προσδιορισμό της χρονολόγησης του αυτογράφου του Σκαλκώτα, έγινε προσπάθεια και δόθηκαν, πιστεύω, απαντήσεις σε μια σειρά από ερωτήματα που εγείρει το νέο εύρημα. Αφενός, η έρευνα σε διάφορα αρχεία επιχείρησε να αναδείξει κατά πόσον ο Μητρόπουλος γνώριζε την ύπαρξη της άλλης εκδοχής, καθώς και εάν το έργο έχει εκτελεστεί στην επεξεργασία του Σκαλκώτα. Αφετέρου, η συγκριτική μελέτη της εκδοχής του Σκαλκώτα με τα υπάρχοντα μουσικά τεκμήρια της αυθεντικής εκδοχής για φωνή και πιάνο της Κασσιανής (το χειρόγραφο του Μητρόπουλου και δύο εκδόσεις) καταδεικνύει ότι, αντίθετα από την πρακτική του Σκαλκώτα κατά την ενορχήστρωση της Κρητικής Γιορτής του Μητρόπουλου, έχουν γίνει επεμβάσεις στο αυθεντικό κείμενο κατά το χειρισμό της ενορχήστρωσής του, των οποίων επιχειρείται η αιτιολόγηση και αποτίμηση.
Η πρώτη εκτέλεση
Την Πέμπτη 14 Απριλίου 2011 παρουσιάστηκε σε πρώτη παγκόσμια εκτέλεση αυτή η Σκαλκωτική Κασσιανή του Μητρόπουλου, από την ΚΟΑ υπό τον Βύρωνα Φιδετζή, στο πλαίσιο των Ελληνικών Μουσικών Γιορτών.
Την Κασσιανή του Μητρόπουλου μετέγραψε για κουαρτέτο εγχόρδων ο συνθέτης Φίλιππος Τσαλαχούρης. Πρωτοπαρουσιάστηκε από το Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο (υπό την καθοδήγηση του Γιώργου Δεμερτζή) και την σοπράνο Μίνα Πολυχρόνου, στο μικρό Συνεδριακό του Πανεπιστημίου Πατρών, θαρρώ το 2006. Αργότερα ο Φίλιππος Τσαλαχούρης το προσάρμοσε και για ορχήστρα εγχόρδων και παίχτηκε από την τότε Ορχήστρα Πατρών, με σολίστ την σοπράνο Βασιλική Καραγιάννη.
Αυτό το τραγούδι-ύμνο το συναντήσαμε με το ημέτερον Καλλιτεχνικό Σύνολο Πολύτροπον, ξεφυλλίζοντας το Τετράδιο του Πατριάρχη, δηλαδή την νεανική ποιητική ανθολογία του Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου.
Το περιώνυμο τροπάριο της Κασσιανής, στην απόδοση του Κωστή Παλαμά (από τη συλλογή Βωμοί), είναι, ίσως, η πιο γνωστή απόδοση του τροπαρίου στα νέα ελληνικά. Πολλοί λογοτέχνες και ποιητές επιχείρησαν κάτι ανάλογο. Όμως του Παλαμά το εγχείρημα έμεινε στην ιστορία. Εύλογη η προτίμηση του ανθολόγου μαθητού – και νυν Πατριάρχου – στο εν λόγω κείμενο. Το πρωτότυπο ήταν ασφαλώς οικείο σ’ αυτόν. Η ποιητική απόδοσή του στα νέα ελληνικά δεν μπορούσε παρά να ελκύσει το ενδιαφέρον του.
Την Κασσιανή των Παλαμά – Μητρόπουλου για φωνή και πιάνο, παρουσιάσαμε με το “Πολύτροπον” όπου ανεβάσαμε “Το Τετράδιο του Πατριάρχη”. Από την Σύμη και την Κύπρο το 2004, ως την Πάτμο το 2006 και τα Γιάννενα το 2008.
Βίντεο:
Dimitri MITROPOULOS: “KASSIANI” – Angelica CATHARIOU, mezzo soprano
Dimitri MITROPOULOS : “KASSIANI” (orchestration : Nikos SKALKOTTAS) on a poem by Kostis PALAMAS based on the byzantine Troparion of Kassiani (Hymn of Kassiani). performed by Angelica CATHARIOU National Symphony Orchestra of the Hellenic Broadcasting Corporation conductor: Anastasios SYMEONIDIS MEGARON Athens Concert Hall April 2017 Troparion of Kassiani: “O Lord, the woman who had fallen into many sins, sensing Your Divinity, takes upon herself the duty of a myrrh-bearer.
Δημήτρης ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ: “ΚΑΣΣΙΑΝΗ” (Κ.ΠΑΛΑΜΑΣ)
ενορχήστρωση: Νίκος ΣΚΑΛΚΩΤΑΣ
μεσόφωνος: Αγγελική ΚΑΘΑΡΙΟΥ
Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της Ε.Ρ.Τ
Διευθυντής: Αναστάσιος ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ
Μέγαρο Μουσικής Αθηνών Απρίλιος 2017
Την Κασσιανή του Μητρόπουλου ηχογράφησε η σπουδαία μεσόφωνος Στέλλα Ντουφεξή (που έφυγε από κοντά μας το 2015), και την συμπεριέλαβε στον εξαιρετικό ψηφιακό δίσκο Sketches of Greece.
Η σύνθεση του Μητρόπουλου είναι σύγχρονη, από πλευράς γραφής, δύσκολη και για τα σημερινά αυτιά. Αναμφισβήτητα υπήρξε πρωτοπόρος. Είναι, βέβαια, και δραματική, καθώς ο συνθέτης αποτυπώνει τον σπαραγμό της αμαρτωλής γυναίκας που πλένει με μύρο και δάκρυα τα πόδια του Ιησού, λίγο πριν το Πάθος. Θα λέγαμε ότι είναι μία σύνθεση παθιασμένη για εξιλέωση και συνάντηση με τον Νυμφίο Χριστό.
Μη ξεχνάμε ότι ο Δ. Μητρόπουλος είχε θρησκευτική καταγωγή (είχες θείους μοναχούς και ο αδελφός του παππού του ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Πατρών και Ηλείας Ιερόθεος Μητρόπουλος) και γνήσια μεταφυσική ενατένιση. Όλη η ζωή του ενσάρκωνε την μουσική ασκητική.
