Μικροπράγματα
Από τον Χρήστο Βρεττό*
Πριν από μία εβδομάδα βρέθηκα σε μία διάλεξη του χημικού Will Steffen, ενός από τους «ρόκσταρ» της κλιματικής επιστήμης. Έγινε ευρέως γνωστός από την έρευνά του πάνω στα «Πλανητικά Όρια» (Planetary Boundaries), δηλαδή στους εννέα παγκόσμιους δείκτες, από την κλιματική αλλαγή μέχρι τη χημική ρύπανση, τους οποίους δεν πρέπει να υπερβεί η ανθρωπότητα ώστε να αποτραπεί η μετάβαση του πλανήτη στη νέα γεωλογική περίοδο, γνωστή ως «Ανθρωπόκαινο».
Από την πρώτη της δημοσίευση το 2009 μέχρι σήμερα, αυτή η έρευνα έχει αλλάξει το πώς συζητάμε για το περιβάλλον. Πρώτον διότι δίνει έμφαση στην αβεβαιότητα της επιστήμης για τους τρόπους με τους οποίους η ανθρώπινη παρέμβαση επηρεάζει τα φυσικά συστήματα. Και δεύτερον διότι υπογραμμίζει το πόσο άρρηκτα συνδεδεμένα είναι τα φυσικά συστήματα μεταξύ τους και άρα η κατάρρευση του ενός οδηγεί στην κατάρρευση όλων.
Στο τέλος της διάλεξης τον ρώτησα με χαλαρή διάθεση: «Πώς σας φαίνονται τα πράγματα;» και μου απάντησε με ένα θλιμμένο χαμόγελο «Γκρίζα. Έχουμε εγκαταλείψει τον στόχο του 1,5οC για την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας και τώρα κοιτάμε τους 2οC ως το καλύτερο δυνατό σενάριο». Είναι φυσιολογικό ότι πανικοβλήθηκα, συνειδητοποιώντας ότι όταν ένας τόσο επιδραστικός επιστήμονας φαίνεται να θεωρεί περίπου ως τετελεσμένο την υπερθέρμανση του πλανήτη από ανθρωπογενείς παράγοντες και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό ώστε να απειληθεί σοβαρά η διατήρηση της οργανωμένης κοινωνίας.
Γιατί η διαφορά ανάμεσα στο 1,5 και το 2 μπορεί επιφανειακά να φαίνεται μικρή αλλά έχει ουσιαστικά τεράστια σημασία. Θα οδηγήσει σε ερημοποίηση τεράστιων καλλιεργήσιμων εκτάσεων, στην εξαφάνιση παραθαλάσσιων πόλεων και εκτάσεων (όπως τα νησιά-κράτη του Ειρηνικού) και θα προκαλέσει ή θα εντείνει πολιτικές αναταραχές και συρράξεις. Μισός βαθμός παραπάνω σημαίνει πως 37% του παγκόσμιου πληθυσμού θα εκτίθεται σε ακραίους καύσωνες τουλάχιστον μια φορά στα 5 χρόνια (σε αντίθεση με 14% αν πετύχουμε το στόχο του 1,5οC).
Και φυσικά τις μεγαλύτερες συνέπειες θα υποστούν πρώτα οι πιο ευπαθείς πληθυσμοί, από χώρες που ιστορικά έχουν συμβάλλει το λιγότερο στο φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής.
Για τους λόγους αυτούς οι κυβερνήσεις όλου του κόσμου συμφώνησαν να κυνηγήσουν τον στόχο των 1,5oC στο Παρίσι το 2015 (αν και μόνο δύο κυβερνήσεις σε ολόκληρο τον κόσμο εφαρμόζουν πολιτικές που συνάδουν με αυτό τον στόχο αυτή τη στιγμή).
Ο Will Steffen αντισταθμίζει τον αποκαλυπτικό πεσιμισμό του με ένα νέο είδος ελπίδας. Την αναφορά σε νέα κινήματα μαζικής πολιτικής ανυπακοής όπως το Extinction Rebellion και το Fridays for Future. Κινήματα δηλαδή που καλούν τον κόσμο σε τακτά χρονικά διαστήματα να προβεί σε ειρηνικές πράξεις διαμαρτυρίας (από απλές διαδηλώσεις σε οδοφράγματα σε κεντρικές οδούς) για να πιέσει τις εκάστοτε κυβερνήσεις να δράσουν.
Και φαίνεται να πετυχαίνουν το σκοπό τους. Το Fridays for Future, κατάφερε να μαζέψει 7 και 7,6 εκατομμύρια από 160+ χώρες τις δύο τελευταίες Παρασκευές του Σεπτεμβρίου σε παγκόσμιες μαθητικές διαδηλώσεις. Το Αγγλικό παράρτημα του Extinction Rebellion, μετά από δύο εβδομάδες κατάληψης σε κεντρικά σημεία του Λονδίνου, ώθησε την Αγγλική κυβέρνηση να διακηρύξει «κατάσταση έκτακτης ανάγκης για το κλίμα και το περιβάλλον» τον περασμένο Απρίλιο.
Αλλά ο Steffen δεν είναι ο πρώτος κλιματικός επιστήμονας που κάνει τη σύνδεση ανάμεσα στα εφιαλτικά ευρήματα της επιστήμης του και στην ανάγκη για μία ριζοσπαστική αναδιάρθωση του παγκόσμιου κοινωνικού και οικονομικού μοντέλου. Τον Σεπτέμβριο δύο ακαδημαϊκοί από τα πανεπιστήμια του Cambridge και του Kent δημοσίευσαν μία ανοιχτή επιστολή προς την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα, καλώντας τους συναδέλφους τους να συμμετάσχουν σε πράξεις πολιτικής ανυπακοής. Άλλωστε, όπως επεσήμαναν, οι παραδοσιακοί τρόποι διαμαρτυρίας – όπως οι επιστολές σε πολιτικούς και οι διαδικτυακές αιτήσεις – δεν φαίνεται να έχουν καταφέρει ουσιαστικές αλλαγές.
Από τον διάσημο πρώην επιστήμονα της NASA, James Hansen, μέχρι τη συγγραφέα Naomi Klein, επώνυμες και επιδραστικές προσωπικότητες από κάθε πτυχή της κοινωνίας, καλούν τον κόσμο να ξεσηκωθεί, βάζοντας οι ίδιοι τον εαυτό τους στην πρώτη γραμμή. Και δεν είναι μόνοι.
Στην Ελλάδα η πολιτική ανυπακοή (και) με περιβαλλοντικά κίνητρα δεν έχει εδραιωθεί, αλλά υπάρχει. Από τους κατοίκους της Ηπείρου που διαμαρτύρονται για τις επικείμενες εξορύξεις πετρελαίου στην περιφέρεια και την εκτεταμένη αντίσταση στην εξόρυξη χρυσού στη Χαλκιδική, μέχρι τους χιλιάδες μαθητές που διαδήλωσαν για το περιβάλλον τον Σεπτέμβριο σε όλη τη χώρα, τα παραδείγματα είναι πολλά. Αλλά η προσέλευση είναι πάντα και προβλέψιμα ισχνή.
Είναι καιρός να αρχίσουμε να αντιλαμβανόμαστε την περιβαλλοντική κατάρρευση ως μία συστημική κατάρρευση, με διαθεματικές απολήξεις. Είναι καιρός να καταλάβουμε πως ο αγώνας για το περιβάλλον δεν είναι μία μεσο-αστική πολυτέλεια. Η κλιματική αλλαγή βρίσκεται πίσω από και υπερτροφοδοτεί κάθε κοινωνική κρίση του 21ου αιώνα.
Οι διεθνείς τράπεζες που το 2008 οδήγησαν το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα σε κατάρρευση, είναι οι ίδιες τράπεζες που σήμερα επενδύουν αδρά σε πρότζεκτ ορυκτών καυσίμων. Οι μονάδες λιγνίτη που έχουν μετατρέψει τις τοπικές κοινωνίες της Πτολεμαϊδας σε «ζώνες θυσίας», είναι οι ίδιες μονάδες που ευθύνονται για ένα τεράστιο κομμάτι των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα της Ελλάδας. Οι πολυεθνικές που τροφοδοτούν τον υπερκαταναλωτισμό (και άρα υποδαυλίζουν την κλιματική κρίση), είναι οι ίδιες που συχνά χρησιμοποιούν εργαζόμενους – σκλάβους στις εφοδιαστικές αλυσίδες τους, προερχόμενους συχνά από ευπαθείς κοινωνικές ομάδες όπως γυναίκες και παιδιά. Οι συντηρητικοί πολιτικοί που δαιμονοποιούν τους πρόσφυγες, είναι οι ίδιοι πολιτικοί που συνεχίζουν να υποστηρίζουν σθεναρά τα ορυκτά καύσιμα, τα οποία αποτελούν βασικό συντελεστή στην πρόκληση της κλιματικής αλλαγής. Την ίδια ώρα μάλιστα που η κλιματική αλλαγή υπολογίζεται πως θα δημιουργήσει εως και ένα δισεκατομμύριο περιβαλλοντικούς πρόσφυγες μέχρι το 2050.
Η κλιματική αλλαγή προβλέπεται να εντείνει τις υπάρχουσες κοινωνικές ανισότητες σε τέτοιο βαθμό που θα οδηγήσει σε αυτό που ο ΟΗΕ βάφτισε «κλιματικό απαρτχάιντ». Ως αντίδραση σε αυτή την κρίση είναι επιτακτικό να συστηματικοποιήσουμε έναν παγκόσμιο περιβαλλοντικό αγώνα, συσπειρωμένο γύρω από κάθε μικρότερη ανθρωπιστική/πολιτική/κοινωνική/πολιτιστική διεκδίκηση.
Η μαζική πολιτική ανυπακοή για το περιβάλλον δεν είναι πολυτελής, ψευδο-επαναστατική γυμναστική, ούτε προϊόν του «λόμπι της πράσινης ανάπτυξης». Είναι μία συστημική απάντηση σε μία συστημική κατάρρευση. Και αποτελεί υπαρξιακή αναγκαιότητα.
*O Χρήστος Βρεττός είναι φοιτητής στο Resilience Centre του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης.
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Αν πιστεύετε ότι ο καιρός και η κλιματική αλλαγή είναι το ίδιο πράγμα τότε πρέπει να διαβάσετε αυτό
