Μικροπράγματα
Γράφει ο Χρήστος Βρεττός*
Εδώ και μέρες τα Αμερικάνικα -και κατά συνέπεια τα διεθνή- μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι εμμονικά προσηλωμένα με την «ρήξη» ανάμεσα στους Δημοκρατικούς προοδευτικούς προεδρικούς υποψήφιους Μπέρνι Σάντερς και Ελίζαμπεθ Γουόρεν. Η τελευταία ισχυρίζεται πως σε ιδιωτική συνάντησή τους το 2018, ο Σάντερς της είπε πως «μία γυναίκα δεν μπορεί να γίνει Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών».
Το CNN ήταν το πρώτο κανάλι που έπαιξε την είδηση, μεταδίδοντάς την ως γεγονός, αντί για ισχυρισμό που προήλθε κατευθείαν από την ομάδα της Γουόρεν. Φυσικά στην εποχή των social media, των εντυπώσεων και των τσιτάτων, μια φράση όπως το «Ο Μπέρνι Σάντερς είπε πως μία γυναίκα δεν μπορεί να γίνει Πρόεδρος» εξαπλώθηκε σαν φωτιά και οποιαδήποτε απαίτηση για δημοσιογραφική δεοντολογία απέναντι στα μέσα που αναπαρήγαγαν αφιλτράριστα την είδηση, πνίγηκε μέσα στο κύμα της αυτοεκπληρούμενης προφητείας: «είναι trending, άρα πρέπει να το παίξουμε τώρα!» και «πρέπει να το παίξουμε αμέσως τώρα και πολύ, ακριβώς επειδή είναι trending».
Φυσικά θα ήταν παράλογο ο Σάντερς να έχει δηλώσει κάτι τέτοιο όντας φίλος χρόνια με την Γουόρεν και υπέρμαχος των γυναικείων δικαιωμάτων από την αρχή της καριέρας του. Ο ίδιος αρνείται κατηγορηματικά τους ισχυρισμούς, υποδεικνύοντας την ύπαρξη ενός βίντεο από το 1988 στο οποίο διατυπώνει ξεκάθαρα πως μια γυναίκα θα μπορούσε να γίνει Πρόεδρος των ΗΠΑ.
Το timing και η διάσταση που έχει πάρει αυτή η ιστορία έχουν ενδιαφέρον. Το timing γιατί βρισκόμαστε γύρω στις 20 μέρες πριν αρχίσει η ψηφοφορία για το προεδρικό χρίσμα των Δημοκρατικών σε πολιτείες όπως η Άιοβα και το Νιου Χάμσαϊρ, οπότε προκαλεί ενδιαφέρον το πώς και γιατί αυτή η «είδηση» ανασύρθηκε ξαφνικά τώρα.
Ταυτόχρονα, η είδηση έχει κατακλύσει τον μιντιακό-κύκλο τις τελευταίες μέρες σε τέτοιο βαθμό που οι New York Times τρέχουν τρία ξεχωριστά άρθρα την ημέρα για το ζήτημα. Παράλληλα, στο πρόσφατο ντιμπέιτ των Δημοκρατικών Υποψήφιων, το θέμα σχεδόν μονοπώλησε τη συζήτηση, παραγκωνίζοντας ουσιαστικά και επείγοντα ζητήματα τα οποία θα έπρεπε να συζητηθούν: ένας πιθανός πόλεμος με το Ιράν, η κλιματική κρίση (το 2019 ήταν η δεύτερη πιο ζεστή χρονιά στην ιστορία), η προσφυγική κρίση και η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης που επικρατεί στο Πουέρτο Ρίκο μετά από τον πιο πρόσφατο καταστροφικό σεισμό.
Αλλά εάν κάποιος παρακολουθεί στενά τη σχέση των ΜΜΕ με τον Σάντερς από την πρώτη του προεδρική υποψηφιότητα το 2016, δεν θα εκπλαγεί με τα νέα αυτού του τελευταίου «σκανδάλου». Παρά τις ριζοσπαστικές (για τα Αμερικάνικα πολιτικά δεδομένα) πολιτικές του θέσεις πάνω -μεταξύ άλλων- στη δημόσια υγεία και εκπαίδευση, την κλιματική κρίση και τα εργατικά δικαιώματα, τα μεγάλα ΜΜΕ τον αγνοούν σε τέτοιο βαθμό που έχει δημιουργηθεί ειδική ορολογία: “The Bernie Blackout”.
Το εν λόγω μπλακάουτ «σπάει» όταν αποφασίζουν να τον μειώσουν, αόριστα (είναι διάσημο άλλωστε το βίντεο τηλεπαρουσιάστριας του δικτύου MSNBC στο οποίο δηλώνει “Bernie Sanders makes my skin crawl, and I can’t really identify what exactly it is”). Ή όταν αποφασίζουν να εκμεταλλευτούν κάποιο κατασκευασμένο σκάνδαλο (όπως το προαναφερθέν) ώστε να διασύρουν τον ίδιο, αλλά και ολόκληρη την πολιτική του εκστρατεία.
Άλλωστε λίγους μήνες πριν ο Σάντερς είχε κατηγορηθεί από τη δεξιά εφημερίδα Washington Examiner, ως αντισημιτικός. Φυσικά, αναγνωρίζοντας πως οι γονείς του Σάντερς είναι επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος, η ιστορία δεν μπόρεσε να σταθεί, εξού και δεν έλαβε μεγάλες διαστάσεις.
Από την άλλη μεριά του Ατλαντικού όμως, η ίδια προσπάθεια φαίνεται να δούλεψε. Μετά από μήνες ανελέητων χτυπημάτων από σχεδόν κάθε κανάλι και εφημερίδα, ο Τζέρεμι Κόρμπιν των Άγγλων Εργατικών ηττήθηκε συντριπτικά από τον Μπόρις Τζόνσον των Συντηρητικών. Και ανεξαρτήτως του τι πιστεύει ο καθένας για τον Κόρμπιν, είναι γεγονός ότι ο διασυρμός του από τα μίντια είναι ιστορικών διαστάσεων.
Η προβληματική σχέση των μίντια με τον Σάντερς χρίζει ολόκληρη ξεχωριστή ανάλυση. Εν όψει του «σκανδάλου» με τη Γουόρεν βέβαια αξίζει να διαβαστεί αυτό εδώ το άρθρο. Κατά τ ‘άλλα θέλω να κάνω ένα βήμα πίσω και να εμείνω γενικότερα στον ρόλο των μίντια στη σύγχρονη πολιτική.
Η επιρροή των παραδοσιακών μέσων μαζικής ενημέρωσης στην κοινή γνώμη μπορεί να μην είναι τόσο μεγάλη όσο παλιά. Αλλάζει και εξελίσσεται με τους καιρούς. Και θα ήταν επιφανειακό να δημιουργήσουμε μία απλοϊκή σχέση αιτίας και αιτιατού ανάμεσα στα μίντια και τα αποτελέσματα των εκλογών μας.
Όμως οι συστημικές εκστρατείες παραπληροφόρησης μεταλλάσσονται σε νέα μέσα (facebook, twitter, 4chan) και εξαπλώνονται με απρόβλεπτες νέες οδούς και αλγορίθμους. Μία νέα διαρροή απόρρητων εγγράφων της εταιρείας διαχείρισης δεδομένων Cambridge Analytica εξέθεσε την σκανδαλώδη διάσταση της online πολιτικής χειραγώγησης σε τουλάχιστον 68 διαφορετικές χώρες. Αν αναλογιστούμε πως το 44% των Ελλήνων γίνονται αποδέκτες fake news σε εβδομαδιαία βάση, θα πρέπει να εξετάσουμε το πως η παραπληροφόρηση μπορεί να διαβρώσει το δημόσιο διάλογο και κατ’ επέκταση την πολιτική.
Ένα κύμα δεξιών λαϊκιστών (Μόντι, Τράμπ, Μόρισον, Μπολσονάρου κλπ.) έχει συνεπάρει τον κόσμο και αλλάζει το φάσμα της μοντέρνας πολιτικής. Ας σταματήσουμε να ανάγουμε αυτό το φαινόμενο σε μονολιθικές κακόβουλες επιρροές (π.χ. Ρωσία ή Κίνα) και ας αναλογιστούμε πραγματικά τη συστημική εικόνα του ζητήματος.
*Ο Χρήστος Βρεττός είναι πρωτοετής Περιβαλλοντικής Πολιτικής στο Masters πρόγραμμα του Stockholm Resilience Centre
