Μικροπράγματα
Από τον Χρήστο Ερμή Λαζάρου
Οι περισσότερες μεγάλες πόλεις έχουν ένα βασικό τοπόσημο που ξεχωρίζει από όλα τα υπόλοιπα αξιοθέατα και μνημεία. Η Αθήνα έχει την Ακρόπολη, το Παρίσι τον πύργο του Άιφελ, η Ρώμη το Κολοσσαίο, η Βαρκελώνη τη Σαγράδα Φαμίλια, κλπ.
Για τη Θεσσαλονίκη υπάρχει ο Λευκός Πύργος. Δεν είναι το μόνο κτήριο με αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Ούτε η ιστορία του αντιπροσωπεύει τόσο ισχυρά την πόλη αν σκεφτεί κανείς ότι ήταν φυλακή και τόπος βασανιστηρίων. Στην πραγματικότητα είναι ένα αρκετά απλοϊκό οχυρωματικό έργο της Οθωμανικής περιόδου. Αυτό που τον κάνει να ξεχωρίζει είναι η τοποθεσία του. Βρίσκεται μπροστά στην θάλασσα και μάλιστα στο κομβικότερο γεωγραφικά σημείο της πόλης. Αυτό και μόνο ήταν αρκετό για να γίνει το βασικότερο και γνωστότερο σύμβολο της Θεσσαλονίκης.
Ωστόσο, σε μια δεύτερη ανάγνωση, παρατηρούμε ότι σε σύγκριση με άλλα τοπόσημα ανά τον κόσμο, ο Λευκός Πύργος υστερεί σε πολλά σημεία. Αρχικά, πρόκειται για ένα συνηθισμένο στρατιωτικό κτήριο του 15ου αιώνα που δεν διαθέτει καμία αρχιτεκτονική καινοτομία ή αισθητική ιδιαιτερότητα. Δεν έχει διακοσμητικές λεπτομέρειες στο εξωτερικό του. Το υλικό από το οποίο κατασκευάστηκε είναι κοινή πέτρα. Δεν διαθέτει κάποιου είδους αξιόλογη στέψη στην κορυφή. Τέλος δεν είναι ιδιαίτερα ψηλός ή ευμεγέθης ώστε να προκαλεί δέος. Είναι ένας κοινός και απλός πύργος.
Αυτό έχει βεβαίως προεκτάσεις στη ψυχολογία της πόλης. Ένα μέτριο τοπόσημο εκπέμπει μέτρια συναισθήματα, μέτρια περηφάνια και μέτριο ηθικό. Η ψυχολογία επηρεάζει την αρχιτεκτονική και εν τέλει δεν είναι τυχαίο ότι σήμερα η Θεσσαλονίκη αποτελείται ως επί το πλείστων από βρώμικες και αντιαισθητικές πολυκατοικίες, οι οποίες μάλιστα διαθέτουν περίπου τις ίδιες διαστάσεις με τον Λευκό Πύργο.
Κάτι που οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν είναι ότι το 1914 όταν πρωτοσυστάθηκε μια επιτροπή ανασχεδιασμού και εξωραϊσμού για τη Θεσσαλονίκη, με υπεύθυνο τον αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχο, ο Λευκός Πύργος προοριζόταν για κατεδάφιση. Πολλοί ήταν αυτοί που θεωρούσαν ότι είναι κομμάτι της ιστορίας και της αρχαιολογίας της πόλης και γι’ αυτό θα έπρεπε να διασωθεί. Οι περισσότεροι παράγοντες όμως υποστήριζαν ότι πρέπει να πάψει να δεσπόζει στην όχθη του Θερμαϊκού. Οι λόγοι ήταν ότι είναι Τουρκικό κτίσμα, άρα σύμβολο του εχθρού, και ότι λειτουργούσε ως φυλακή γνωστή για μακαβριότητες και άρα συνιστούσε ένα άσχημο κεφάλαιο στην ιστορία και τη μνήμη των Θεσσαλονικέων. Σύμφωνα με μαρτυρίες, ο μόνος λόγος που γλύτωσε την κατεδάφιση ήταν το υπέρογκο κόστος…
Εδώ τίθεται το ερώτημα: Σε έναν υποθετικό κόσμο όπου ο Λευκός Πύργος θα είχε καταστραφεί, τι θα υπήρχε στη θέση του και πως αυτό θα επηρέαζε την πόλη; Φυσικά και δεν θα πρέπει να κατεδαφίσουμε σήμερα τον πύργο. Είναι πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας και της εικόνας της πόλης. Επίσης διαθέτει ιστορική και αρχαιολογική σημασία καθώς συμβολίζει την Οθωμανική περίοδο της Θεσσαλονίκης. Ας αναρωτηθούμε όμως «Τι θα γινόταν αν;».
Το πρώτο εναλλακτικό σενάριο θα έλεγε ότι μετά την καταστροφή του Λευκού Πύργου, ο Δήμος θα έχτιζε κάποιο άλλο κτήριο στην θέση του. Το κτήριο αυτό θα ήταν σίγουρα νεοκλασικού, νεοβυζαντινού ή εκλεκτικιστικού στυλ. Πιθανότατα θα ήταν ψηλότερο, μεγαλύτερο και με πιο περίπλοκο σχεδιασμό προκειμένου να επιβεβαιωθεί στο μυαλό των κατοίκων και των επισκεπτών η ανωτερότητα της Ελληνικής αρχιτεκτονικής ενάντια της Τουρκικής. Θα ήταν κάπως έτσι:
Πως πιστεύετε ότι αυτό το κτήριο θα επηρέαζε την ψυχολογία της πόλης;
Το δεύτερο σενάριο θα έλεγε ότι μετά την κατεδάφιση του πύργου, ο Δήμος μη έχοντας αρκετά χρήματα θα διαμόρφωνε την περιοχή ως επίπεδη πλατεία. Μετά από πολλές δεκαετίες, ακτιβιστές και ιστορικοί ίσως θα προσπαθούσαν να αναβιώσουν την μνήμη του Λευκού Πύργου υποστηρίζοντας ότι οφείλουμε να κατασκευάσουμε κάποιο κτήριο-μνημείο στη θέση του.
Μετά από διαγωνισμούς και γραφειοκρατικές διαδικασίες ο Δήμος θα διάλεγε ένα σχέδιο για το νέο σύμβολο της πόλης. Το σχέδιο θα μπορούσε να έχει διαμορφωθεί ως εξής: ένα κυκλικό κτίσμα του οποίου το εξωτερικό καλύπτεται από ανακυκλωμένο νερό που πέφτει από την κορυφή στην βάση ομοιάζοντας με καταρράκτη. Αυτό θα ήταν κάτι τρομερά πρωτοποριακό που δεν θα συναντούσαμε πουθενά αλλού στον κόσμο μέχρι και σήμερα.
Τι αλλαγές θα έφερνε ένα τέτοιο τοπόσημο στην εικόνα και το ηθικό της Θεσσαλονίκης;
