Ηλίας Τουμασάτος
Προχθές ο Άρης είχε την καλοσύνη να εγκρίνει και να ανεβάσει ένα “κουίζ” μου που βασιζόταν σε ένα απόσπασμα λογοτεχνικού βιβλίου, αυτό εδώ.
Ήταν ένα κράμα όλων των βαλκανικών εθνοτήτων τότε η Μακεδονία. Έλληνες, Βούλγαροι, Ρουμούνοι, Σέρβοι, Αλβανοί και Μουσουλμάνοι, ζούσαν φύρδην μίγδην κάτω από το βαρύ ζυγό των Τούρκων. Η γλώσσα τους ήταν η ίδια, μακεδονίτικη, ένα κράμα και αυτή από σλαβικά και ελληνικά, ανακατωμένα με λέξεις τούρκικες. Όπως και στα Βυζαντινά χρόνια, οι πληθυσμοί ήταν ανακατωμένοι τόσο, που δύσκολα χώριζες Έλληνα από Βούλγαρο – τις δύο φυλές που κυριαρχούσαν.
Το ερώτημα ήταν να υποθέσετε ποιος είναι ο συγγραφέας ή από ποιο βιβλίο προέρχεται. Και οι απαντήσεις ήταν πολλές και ενδιαφέρουσες. Δείτε τις εδώ:
Λοιπόν, οι περισσότεροι το βρήκατε. Και χαίρομαι πολύ γι’ αυτό!
Το απόσπασμα είναι από τα “Μυστικά του βάλτου” της Πηνελόπης Δέλτα, ένα από τα δημοφιλέστερα μυθιστορήματα της νεοελληνικής πεζογραφίας, που αναφέρεται στα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα. Πιστεύω ότι οι πιο πολλοί από εμάς τους 40+ το έχουμε διαβάσει στο δημοτικό ή στα πρώτα χρόνια του Γυμνασίου.
Η κ. Κατερίνα Καραβασίλη μάλιστα βρήκε και το κεφάλαιο, που αναφέρεται στη λίμνη των Γιαννιτσών.
Να σας πω και την υστερόβουλη σκοπιμότητά μου: Δεν ήταν πάντως να αποδείξω την “ύπαρξη της μακεδονικής εθνότητας” όπως έγραψε ένας φίλος.
Πολλές φορές στηρίζουμε τις βεβαιότητές μας σε στερεότυπα. Και τους μανιχαϊσμούς μας στη δική μας στάση απέναντι στο συγκεκριμένο στερεότυπο. Κι αυτόν τον καιρό το βλέπουμε να συμβαίνει όλο και περισσότερο.
Η Πηνελόπη Δέλτα από ορισμένους θεωρείται πατριώτισσα και από άλλους “εθνικίστρια” πεζογράφος. Κι οι δυο πλευρές χρησιμοποιούν ένα στερεότυπο που καθρεφτίζεται στο άλλο. Εκείνη που ύμνησε (κατά πολλούς… με υπερβάλλοντα πατριωτικό ζήλο) τον Μακεδονικό Αγώνα, δεν δίστασε να αναφερθεί στην σύνθετη κατάσταση που επικρατούσε στην περιοχή εκείνη την εποχή (που χαρακτήριζε γενικώς την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά και ειδικώς την περιοχή… όπως άλλωστε χαρακτήριζε και την απέραντη αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. ‘Ενας από τους συν-αναγνώστες ονόμασε “αχταρμά” αυτή την κατάσταση. Εγώ θα την έλεγα συνύπαρξη. Κοινωνικών ομάδων διαφορετικών.
Δεν παρουσίασα αυτό το απόσπασμα για να αποδείξω κάτι. Ήθελα απλά να δείξω ότι ο πατριωτισμός δεν κινδυνεύει από την πραγματικότητα. Και δεν είναι απαραίτητο να βλέπουμε απέναντί μας είτε “πατριδοκάπηλους” είτε “εθνομηδενιστές”. Όλοι μας αγαπάμε αυτό τον τόπο, και φοβάμαι ότι δεν το δείχνουμε όταν χρειάζεται. Στην καθημερινότητά μας. Στο να κάνουμε ο καθένας το καλύτερο που μπορεί για αυτό τον τόπο. Εγώ ως δάσκαλος, εσύ ως γιατρός, ο άλλος ως εργάτης, ο άλλος ως γραφιάς. Εκεί είναι το δύσκολο, εκεί σε θέλω αδελφέ μου πατριώτη.
Η Πηνελόπη Δέλτα αφιερώνει το βιβλίο της στον Καπεταν Τέλλο Άγρα, ο οποίος αγωνίστηκε γενναία στον Μακεδονικό Αγώνα και θανατώθηκε με απαγχονισμό από τους Βούλγαρους. Διαβάζοντας για τη ζωή του, εντόπισα (στην επιστημονική επετηρίδα “Μακεδονικά” της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, στον τόμο του 1968) σλαβόφωνο μοιρολόι για τον θάνατο του Τέλλου Άγρα… Ναι, καλά ακούσατε. Οι σλαβόφωνοι θρήνησαν τον Έλληνα που πολέμησε στη Μακεδονία.
Μήπως, λοιπόν, τα πράγματα γίνονται όλο και πιο σύνθετα όσο πιο κοντά στρέφουμε το βλέμμα μας στην πραγματικότητα; Μήπως πρέπει να είμαστε ψύχραιμοι και να αναζητούμε την αλήθεια με λιγότερη συνθηματολογία και περισσότερη ουσία. Είναι εύκολοι και οι αφορισμοί, και οι φωνές, και τα συγκινησιακά φορτισμένα συνθήματα.
Το δύσκολο, αλλά και το ουσιαστικό, είναι να αναρωτιέσαι, να ερευνάς, κι απ’ τα ευρήματά σου να γεννάς καινούριες ερωτήσεις. Αυτό έμαθα ότι είναι η επιστήμη της Ιστορίας.
