Ουρανοξύστες στην αρχαία Ελλάδα;

Από τον Χρήστο Ερμή Λαζάρου

Όχι, προφανώς και δεν υπήρχαν ουρανοξύστες στην Ελλάδα της αρχαιότητας, του μεσαίωνα ή της οθωμανικής περιόδου. Ο τίτλος του άρθρου είναι καθαρό clickbait και έχει στόχο να τραβήξει την προσοχή όλων αυτών που σήμερα διαρρηγνύουν τα ιμάτια τους ενάντια στην κατασκευή ουρανοξυστών στο Ελληνικό και θεωρούν τον εαυτό τους αυθεντίες στην αστική αισθητική.

Εδώ και αρκετούς αιώνες έχει επικρατήσει εντός και εκτός της χώρας μας μια πολύ συγκεκριμένη εικόνα για την Ελλάδα. Γαλάζια ακρογιαλιά, ψιλή άμμος, όστρακα, άσπρα κυκλαδίτικα σπιτάκια και ερείπια αρχαίων ναών σε περίοπτη θέση πάνω σε λόφους και βουνά (ακροπόλεις) με ελαιόδεντρα και πεύκα. Γενικότερα πουλάμε μια μεσογειακή εικόνα απλοϊκότητας και ηπιότητας όπου κυριαρχούν η χαμηλή δόμηση, η παράδοση και η ιστορία. Μικρές, χαμηλές κατοικίες, στενά σοκάκια, εκκλησάκια και κλαδιά ελιάς συμπληρώνουν το μωσαϊκό της αρχιτεκτονικής και της αισθητικής. Αυτό το σκηνικό προέρχεται από τις ιδέες και τις προσδοκίες που είχαν για την Ελλάδα οι δυτικοευρωπαίοι κατά τον 19ο και τον 20ο αιώνα.

Ωστόσο πολλοί από τους προγόνους μας ίσως να μην είχαν την ίδια εικόνα στο μυαλό τους για τη χώρα μας. Στην αρχαιότητα και στο Βυζάντιο η επικρατούσα αισθητική ήταν κάθε άλλο παρά έτσι όπως την φανταζόμαστε σήμερα. Τα λευκά γυμνά αγάλματα είχαν έντονα χρώματα. Τα κλασικά κτήρια με τους μαρμάρινους κίονες διέθεταν ζωηρές τοιχογραφίες, περίπλοκα μωσαϊκά και χρυσές και μπρούτζινες λεπτομέρειες. Ο Παρθενώνας που σήμερα συμβολίζει την, μινιμαλιστική σχεδόν, απλότητα και διαύγεια του αρχαιοελληνικού πνεύματος χτίστηκε από τους Αθηναίους με σκοπό να δείξουν σε όλη την οικουμένη την ανωτερότητα, τον πλούτο και τη δύναμή τους. Πολλοί θα τον χαρακτήριζαν έως και κιτς αν τον έβλεπαν έτσι όπως ήταν κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. Ήταν ένα άκρως ματαιόδοξο και πολυτελές κτίσμα το οποίο μάλιστα δεν διέθετε μικρή κλίμακα. Αντιθέτως είχε τεράστιους κίονες, θηριώδη ζωοφόρο και αέτωμα ενώ μέσα υπήρχε ένα τεράστιο άγαλμα της θεάς Αθηνάς. Ακόμα, κατά τον 3ο αιώνα π.Χ., στην ελληνιστική Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, επί της δυναστείας των Πτολεμαίων, κατασκευάστηκε ο γνωστός σε όλους φάρος της Αλεξάνδρειας με ύψος 137 μέτρα (!).

Στη δε Βυζαντινή αυτοκρατορία ίσχυαν παρόμοιοι αισθητικοί κανόνες. Η Κωνσταντινούπολη διέθετε πλήθος φαραωνικών τεχνικών έργων όπως ο Ιππόδρομος και η Basilica Sisterna. Η Αγία Σοφία όταν χτίστηκε ήταν το μεγαλύτερο χριστιανικό κτίσμα στην ιστορία (“Νενίκηκα σε Σολομών.”). Το μέγεθος και το ύψος του τρούλου της ενέπνευσε τους ανθρώπους σε σημείο που θεωρούσαν ότι αιωρείται. Το εσωτερικό του ναού ήταν γεμάτο από πανάκριβα υλικά, σκαλιστές λεπτομέρειες, χρυσά ψηφιδωτά, αψίδες, τόξα και φυσικά παντού επικρατούσε μεγάλη κλίμακα.

Αργότερα στην Οθωμανική περίοδο ο ελληνικός πληθυσμός άρχισε να υιοθετεί και να προσαρμόζεται στην ανατολίτικη αισθητική και τέχνη η οποία βασιζόταν στη λογική “more is more” και όχι “less is more”. Η τάση αυτή επικράτησε στο ρουχισμό, την διακόσμηση και την αρχιτεκτονική. Όλα τα σπίτια είχαν από ένα κιλίμι (ανατολίτικο χαλί) κρεμασμένο στον τοίχο.

Με λίγα λόγια το μάρκετινγκ που χαρακτηρίζει την Ελλάδα αν και εξαιρετικά επιτυχημένο και επικερδές, στη πραγματικότητα δεν συμβαδίζει 100% με την ιστορική αλήθεια. Εν μέρει, πρόκειται για ένα μύθο.

Στόχος μας δεν θα πρέπει να είναι να εξαλείψουμε αυτή την απλοϊκή, μινιμαλιστική εικόνα για την Ελλάδα. Ομολογουμένως διαθέτει κάποιο ιστορικό υπόβαθρο και έχει επηρεάσει θετικά τη χώρα μας. Οφείλουμε να σεβαστούμε και να διαφυλάξουμε αυτή τη φιλοσοφία. Ο στόχος είναι να πάψουμε να διαμονοποιούμε οτιδήποτε καινοτόμο και διαφορετικό. Στο κάτω κάτω αυτή η αισθητική που φανταζόμαστε για την Ελλάδα συναντιέται μονάχα στα νησιά, στο κέντρο της Αθήνας και γενικά σε λίγα επιλεγμένα μέρη. Η πλειοψηφία των Ελλήνων ζει και εργάζεται σε βρώμικες, τσιμεντένιες ζούγκλες όπου πλέον είναι πρακτικά αδύνατον να αναπαράγουμε μια κυκλαδίτικη ή κλασσική αισθητική. Δεν είναι ανθρωπίνως δυνατόν να αναστήσουμε το πνεύμα της αρχαίας Ελλάδας μέσα στα σύγχρονα αστικά κέντρα.

Εάν πραγματικά θέλουμε να δούμε κάποια αλλαγή θα πρέπει να εστιάσουμε μπροστά. Να αποδεχτούμε τους ουρανοξύστες. Εφόσον οι πρόγονοι μας δεν δυσανασχετούσαν μπροστά σε μεγάλα έργα, γιατί να το κάνουμε εμείς;

*ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Ουρανοξύστες στη Θεσσαλονίκη;