Ηλίας Τουμασάτος
Ένα σημαντικό ζήτημα που προκύπτει σε μια μεγάλη καταστροφή, σαν αυτή που βιώνουμε τούτες τις μέρες, πέρα από τη συγκέντρωση ειδών πρώτης ανάγκης, είναι η υποστήριξη σε ψυχολογικό επίπεδο των ανθρώπων που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο βίωσαν αυτή την καταστροφή. Ο καθένας μας μπορεί να προσφέρει “Ψυχολογικές πρώτες βοήθειες” σε περίπτωση που γνωρίζει ή βρίσκεται σ’ επαφή μ’ έναν συνάνθρωπό μας που βρέθηκε εκεί.
Σας μεταφέρω μερικά σημεία από ένα ενδιαφέρον μάθημα “Psychological First Aid” που παρακολούθησα online από το πανεπιστήμιο Johns Hopkins.
Η πρώτη και πιο σημαντική φάση είναι να τον/την αφήσουμε να μιλήσει. Στην αρχή ενδέχεται να μη θέλει να μιλήσει. Θα περιμένουμε, και θα τον/την ενθαρρύνουμε, χωρίς πίεση. Ας τον/την αφήσουμε να εκφράσει αυτά που νιώθει ελεύθερα, ακόμα και να φωνάξει ή να κλάψει. Το να τον/την αγγίξουμε ή να τον/την αγκαλιάσουμε θέλει προσοχή και συναίνεση από την πλευρά του, και δεν ενδείκνυται όταν βρίσκεται σε θυμό ή σε υπερδιέγερση. Ενεργητική ακρόαση το λένε οι επιστήμονες. Δεν είμαι ανακριτικός υπάλληλος που καταγράφει, θέλω να σε ακούσω και σε ενθαρρύνω για να καταλάβω τί γίνεται μέσα σου τούτη τη στιγμή. .
Δεν είναι απαραίτητο να μας αφηγηθεί αυτό που έζησε, παρά μόνο αν το θέλει ο ίδιος/η ίδια. Έχει σημασία να κατανοήσουμε πώς νιώθει εκείνη τη στιγμή (χωρίς να τον ρωτήσουμε), ειδικότερα να εκτιμήσουμε αν μπορεί να διαχειριστεί από μόνος /η του/της την “κατάσταση”. Αφ’ ενός, αν χρειάζεται βοήθεια σε πρακτικής φύσεως ζητήματα (όπου θα πρέπει να τον φέρουμε σε επαφή με τις αρμόδιες υπηρεσίες), και, αφ’ ετέρου, και το σημαντικότερο, αν το ψυχικό βάρος που νιώθει χρειάζεται υποστήριξη. Σ’ αυτό κρίσιμος παράγοντας είναι οι δικοί του άνθρωποι. Αν υπάρχουν, είναι σημαντικό να τον βοηθήσουμε να έρθει σε επαφή μαζί τους. Μπορεί, επίσης, να ανακαλύψουμε σ’ αυτόν έναν άνθρωπο διατεθειμένο να στηρίξει άλλους ανθρώπους, να γίνει δηλαδή “πολλαπλασιαστής” της αλληλεγγύης.
Δεν χρειάζεται να του χαϊδεύουμε τα αυτιά, χρειάζεται να τον στηρίξουμε τώρα που πρέπει να σηκωθεί, για να σηκωθεί και να συνεχίσει να περπατά χωρίς στηρίγματα.
Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζονται οι άνθρωποι που έχουν βιώσει ανθρώπινη απώλεια με τόσο βίαιο τρόπο. Εδώ τα συναισθήματα και η πίεση είναι ισχυρότερα, και χρειάζεται προσεκτική αποτίμηση και ιεράρχηση των αναγκών που έχει ο άνθρωπος. Τί είναι αυτό που έχει ανάγκη; Να εντοπίσει τους δικούς του; Να μάθει αν ζουν; Να διαχειριστεί την απώλειά τους; Για όλα μπορούμε να είμαστε υποστηρικτικοί, αλλά κυρίως σύνδεσμοι με τις αρμόδιες αρχές. Η ανακοίνωση του θανάτου ενός συγγενικού προσώπου είναι εξαιρετικά δύσκολη διαδικασία – ας μην προτρέχουμε και ας αφήνουμε τους ειδικούς να κάνουν τη δουλειά τους.
Αν νιώθουμε ότι χρειάζεται περισσότερη ψυχολογική υποστήριξη, ώστε να μπορέσει να αντιμετωπίσει “τα βασικά” που θα απαιτήσει η επόμενη μέρα, είναι σημαντικό να ενθαρρύνουμε την επικοινωνία του με τις κοινωνικές υπηρεσίες ή κάποιον ειδικό. Ειδικά στις περιπτώσεις διαχείρισης πένθους αυτό είναι πολύ σημαντικό. Εμείς δεν είμαστε ψυχολόγοι, μπορούμε όμως να τον παροτρύνουμε να ζητήσει επαγγελματική βοήθεια.
Σε καμιά περίπτωση δεν χρειάζεται διδακτισμός και “ξερολισμός”. Χρειάζεται κατανόηση, υπομονή, και ενσυναίσθηση. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να συμφωνήσουμε σε όλα όσα λέει μέσα στη δύσκολη κατάσταση που βρίσκεται. Δεν χρειάζεται να κολλάμε στα “τίς πταίει”, “τί θα γινόταν αν..”, “μήπως δεν έκανα αυτό που έπρεπε;” και πολλά άλλα παρόμοια. Καλύτερα να προσπαθήσουμε να κατευθύνουμε τη συζήτηση στο ουσιαστικό. Που είναι να ξαναβρεί τον εαυτό του. Και να προχωρήσει.
Υποστηρίζω δεν σημαίνει γίνομαι δεκανίκι. Δεν το χρειάζεται αυτό ο συνάνθρωπός μας, γιατί ένα μόνιμο δεκανίκι θα κάνει τις κοινωνικές του δεξιότητες να ατροφήσουν.
Είναι σημαντικό ο γείτονας ή ο φίλος ή ο γνωστός μας που βρέθηκε σ’ αυτήν την τραγική κατάσταση να μπορέσει να κάνει από ένα σημείο και μετά τις κινήσεις μόνος του και αυτόνομος. Δεν θα τον βοηθήσουμε με το να του εκπληρώνουμε τις καθημερινές του υποχρεώσεις, λες και είναι ανήμπορος, πρέπει να νιώσει ικανός να σταθεί μόνος του στα πόδια του. Δεν χρειάζεται να του χαϊδεύουμε τα αυτιά, χρειάζεται να τον στηρίξουμε τώρα που πρέπει να σηκωθεί, για να σηκωθεί και να συνεχίσει να περπατά χωρίς στηρίγματα.
Αυτό δεν σημαίνει ότι τον παρατάμε. Αλλά ως μη ειδικοί δεν μπορούμε να επωμιστούμε το βάρος της ψυχολογικής του υποστήριξης με τον τρόπο που θα μπορέσει ένας ειδικός. Δεν είμαστε φύλακες άγγελοι, κανείς δεν μπορεί να σε προστατεύσει καλύτερα από τον ίδιο σου τον εαυτό. Μπορούμε όμως να δείξουμε ότι νοιαζόμαστε. Με μια κουβέντα, ένα τηλεφώνημα, όχι “συμπαράστασης” αλλά ειλικρινούς ενδιαφέροντος.
Υποστηρίζω δεν σημαίνει γίνομαι δεκανίκι. Δεν το χρειάζεται αυτό ο συνάνθρωπός μας, γιατί ένα μόνιμο δεκανίκι θα κάνει τις κοινωνικές του δεξιότητες να ατροφήσουν. Υποστηρίζω σημαίνει σε βοηθάω να πάρεις φόρα και να πετάξεις ξανά. Ψηλά. Με δικά σου φτερά.
