Σάντερλαντ και Σύνταγμα: οι γιορτές που κράτησαν λίγο

Γράφει ο Θύμιος Τζάλλας*

Τρεις εβδομάδες πριν το επίσημο Brexit η συζήτηση για τη διεξαγωγή δεύτερου δημοψηφίσματος έχει ανάψει στο Ηνωμένο Βασίλειο. «Αν οι Έλληνες χρειάστηκαν οκτώ μέρες, γιατί εμείς να καθυστερήσουμε με το δικό μας δεύτερο δημοψηφισμα», έγραψε ο Τζον Ρέντουλ στον Independent.

Στην πραγματικότητα, οι Βρετανοί χρειάζoνται πέντε μήνες ώστε να ολοκληρωθεί η δημόσια διαβούλευση για το ερώτημα, η συζήτηση και στα δύο σώματα της Βουλής (βουλευτές και λόρδους) και η παραπομπή σε επιτροπή που θα αποφανθεί για την αντικειμενική διατύπωσή του. Το 2015 το ερώτημα είχε επιστραφεί στον Κάμερον για να το ξαναγράψει, αφού κατά την άποψη της επιτροπής προωθούσε το remain.

Στην Ελλάδα, η ψηφοφορία έγινε μέσα σε μία εβδομάδα. Η ερώτηση  συντάχθηκε από την κυβέρνηση με τρόπο που την εξυπηρετούσε εξόφθαλμα. Το όχι μπήκε πάνω από το ναι. Μία έμπνευση της στιγμής, παγκόσμια πρωτοτυπία απαξίωσης των ψηφοφόρων.

Ακριβώς επειδή δύο χώρες διαφέρουν τόσο πολύ στους θεσμούς τους, ο πανομοιότυπος τρόπος με τον οποίον χτυπήθηκαν από τον αντιευρωπαϊκό λαϊκισμό είναι εντυπωσιακός. Ενώ πλησιάζουν την ημέρα του επίσημου Brexit, οι Βρετανοί ζουν ένα δράμα που μοιάζει πολύ με όσα συνέβησαν στην Ελλάδα το 2015. Μία υπενθύμιση πως ο λαϊκισμός, όταν πάρει μπρος, δεν διακρίνει τις δημοκρατίες σε προηγμένες και μη.

Διαπραγματευτές και δικαστές

Στη Βρετανία, η συζήτηση για γκρεμό και «σημείο χωρίς επιστροφή» δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι αρκεί η κυβέρνηση να στρίψει την τελευταία στιγμή, και όλα θα επανέλθουν στην πρότερη κατάσταση. Όμως, όπως και στην ελληνική περίπτωση, έτσι και τώρα, η ίδια η ατελέσφορη διαπραγμάτευση επιφέρει οικονομική ζημιά.

Το πεντάμηνο πριν τη συμφωνία με την ΕΕ κόστισε στην ελληνική οικονομία περίπου 80 δισεκατομμύρια ευρώ. Αν και είναι δύσκολο να εκτιμηθεί το κόστος που συνεπάγεται η παράταση της αβεβαιότητας του Brexit, η ζημιά είναι μη αναστρέψιμη, και πυροδοτεί μία συζήτηση για τις ευθύνες όσων έφεραν τη χώρα στη σημερινή κατάσταση.

Τη ζημιά αυτή, οι Remainers τη χρεώνουν στους Brexiteers, με αποτέλεσμα ο διχασμός να βαθαίνει. Και, όπως ακριβώς με τους οικονομικούς δείκτες, έτσι και η κοινωνική συναίνεση είναι δύσκολο να ανακτηθεί.

Σε διάστημα λίγων ημερών διαδοχικά δημοσιεύματα στον βρετανικο Τύπο προειδοποιούν την κυβέρνηση για μελλοντική διερεύνηση των ευθυνών της. Είναι η ίδια συζήτηση που γινόταν στην Ελλάδα με τη διερεύνηση των ευθυνών του Βαρουφάκη για το σχέδιο κρυφού νομίσματος.

Στον αντίποδα, οι εφημερίδες που στήριξαν το Brexit στη Βρετανία και το Όχι στο ελληνικό δημοψήφισμα, θεωρούν το δικαστικό σύστημα, κομμάτι του αναξιόπιστου κατεστημένου. Έτσι, η δεξιά Daily Mail αποκάλεσε τους Βρετανούς δικαστές εχθρούς του λαού όταν εκείνοι αναστάτωσαν τα σχέδια της πρωθυπουργού για το Brexit, ενώ η Αυγή περιέγραφε τις νομοθετικές πρωτοβουλίες του ΣΥΡΙΖΑ ως ήττες για το δικαστικό σύστημα που συμμάχησε με τους δανειστές.

Σάντερλαντ, όπως Σύνταγμα

Το γεγονός ότι το κόστος της διαπραγμάτευσης στρέφεται κατεξοχήν εναντίον των πιο ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, αλλά και η αμεριμνησία με την οποία οι οπαδοί του Brexit συνειδητά  επιδιώκουν την αβεβαιότητα ως διαπραγματευτικό όπλο, βαθαίνει τον κοινωνικό διχασμό. Όταν η Nissan ανακοίνωσε περιορισμούς στην παραγωγή της στο Σάντερλαντ, ένα προπύργιο του Brexit, οι remainers άρχισαν να ποστάρουν φωτογραφίες με τους πανηγυρισμούς των κατοίκων της πόλης από το βράδυ του δημοψηφίσματος.  Είναι ακριβώς ο τρόπος με τον οποίον οι υποστηρικτές του Ναι στο ελληνικό δημοψήφισμα ποστάρουν ακόμη και σήμερα την κλασική φωτογραφία των οπαδών του ΣΥΡΙΖΑ να χορεύουν στην πλατεία Συντάγματος για το αποτέλεσμα ενός δημοψηφίσματος που τελικά έφερε επιπλέον μέτρα λιτότητας.

Η  απαξίωση επιστρέφεται στους φιλοευρωπαϊστές που περιγράφονται από τους οπαδούς του Brexit ως αμέριμνοι ελιτιστές χωρίς επίγνωση των πραγματικών συνθηκών διαβίωσης στη χώρα τους. Το αρχέτυπο του ελιτιστή είναι το ίδιο και στη Βρετανία και την Ελλάδα. Δείτε για παράδειγμα πόσο μοιάζει ο Γάλλος ποδηλάτης του Βρετανικού Telegraph με το απόλυτο σύμβολο των φιλοευρωπαϊστών στην Ελλάδα, τον άνθρωπο που εμφανίστηκε στη διαδήλωση υπέρ της συμφωνίας με την ΕΕ το 2015 κρατώντας ένα κολονάτο ποτήρι κρασί. Και στις δύο χώρες, για κάποιο λόγο, ο οπαδός της ΕΕ δεν μοιάζει με Βρετανό ή Έλληνα, αλλά με μυστακοφόρο Γάλλο που δεν αποχωρίζεται τις πολυτελείς του συνήθειες.

Η συζήτηση με αυτούς τους όρους  είναι συνέπεια του προσωπικού χαρακτήρα που είχε η ψήφος και στα δύο δημοψηφίσματα. Ο φίλος ή συγγενής, με τη στάση του απειλεί το καθεστώς παραμονής σου στη χώρα (Brexit), ή στην ελληνική περίπτωση αποφασίζει την πρόσβαση στις οικονομίες σου. Στην Ελλάδα, ο θυμός είναι κύριο χαρακτηριστικό των «Μένουμευρωπαίων» και πολύ λιγότερο των οπαδών των αντισυστημικών κομμάτων.  Έτσι, και στη Βρετανία: το 37% των Remainers δεν θέλουν να παντρευτεί κάποιος συγγενής τους Brexiteer, ενώ μόνο για το 9% ισχύει το αντίστροφο.

Όλα αυτά υπενθυμίζουν ότι το Brexit δεν είναι απλώς πολιτική απόφαση που επιβλήθηκε ανωθεν στην κοινωνία, αλλά αντιθέτως εκφράζει τη δυναμική της. Ακόμη και αν η διαπραγμάτευση σταματήσει στις Βρυξέλλες, όπως δηλαδή ουσιαστικά συμβαίνει τώρα με το Brexit, ο οικονομικός της αντίκτυπος συνεχίζεται, όπως και ο κοινωνικός διάλογος.  Στην πραγματικότητα ο τελευταίος μήνας της διαπραγμάτευσης είναι ένας γκρεμός πριν από τον γκρεμό. Η Βρετανία τον κατηφορίζει ήδη και θα δυσκολευτεί οικονομικά και κοινωνικά να βρεθεί στην θέση από την οποία ξεκίνησε το ταξίδι της εξόδου. Τέσσερα χρόνια μετά, η Ελλάδα ακόμη παλεύει με τη δική της ευρωπαϊκή περιπέτεια.

*Ο Θύμιος Τζάλλας είναι πολιτικός αναλυτής. Αρθρογραφεί σε ελληνικά και διεθνή μέσα και εργάζεται σε think tank στο Λονδίνο, με αντικείμενο την ενίσχυση της σχέσης της βρετανικής Βουλής με τους πολίτες. Το 2019 από τις εκδόσεις Επίκεντρο θα κυκλοφορήσει το βιβλίο του με τίτλο: Brexit, Ελλάδα και Ευρώπη.