Δημήτρης Καβατζικλής
Η αρχαία Ελλάδα θεωρείται το λίκνο του δυτικού πολιτισμού και συνδέεται με την ίδρυση των θεσμών που τον διέπουν μέχρι τις μέρες μας. Όμως το χρονικό εύρος που μεσολαβεί μεταξύ αυτής της περιόδου και του σύγχρονου κόσμου σημαίνει ότι δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουμε με λεπτομέρειες τα πάντα για αυτήν την περίοδο της αρχαιότητας. Τα αρχεία χάνονται στο χρόνο και η ιστορία μπλέκεται συχνά με το μύθο και το μυστήριο.
Να δέκα μυστήρια σχετικά με την αρχαία Ελλάδα τα οποία παραμένουν άλυτα μέχρι σήμερα
1. Τα Ελευσίνια Μυστήρια
Η ουσία των Ελευσίνιων μυστηρίων παραμένει κάτι το άγνωστο. Ακόμα και για τα Ιερά Αντικείμενα που έφερε ο Ιεροφάντης ενώπιον των μυημένων στο αποκορύφωμα της τελετής δεν είναι γνωστή η φύση τους: εικάζεται πως ήταν αρχαϊκά αγαλματίδια και σύμβολα πιθανότατα της Δήμητρας και της Κόρης. Η μυστικότητα που επιβαλλόταν μεταξύ των μυημένων στηρίζεται σε βάσεις θρησκευτικές και πολιτικές. Στον Ομηρικό Ύμνο αναφέρεται πως «τα μυστήρια που έδειξε η Δήμητρα δεν πρέπει ούτε να παραμελούνται ούτε να ερευνούνται ούτε να κοινολογούνται», ενώ από την πολιτεία επιβαλλόταν η θανατική ποινή σε όποιον αθετούσε τον όρκο των μυστών. Πιο συγκεκριμένα, ο Διαγόρας ο Μήλιος επικηρύχθηκε από τους Αθηναίους για δύο τάλαντα για την σύλληψη του και για ένα τάλαντο για τον θάνατο του, με την κατηγορία του ότι διακωμώδησε τα ιερά μυστήρια. Ο Αλκιβιάδης με την ίδια κατηγορία καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο.
Ο Αισχύλος κατηγορήθηκε ότι σε κάποιες τραγωδίες του προέβη σε αποκάλυψη μέρους Μυστηρίων, αλλά τελικά απαλλάχτηκε, ενώ ο ρήτορας Ανδοκίδης μόλις διέφυγε την ποινή του θανάτου. Κανείς, επίσης, όσο διαρκούσε η γιορτή, δεν μπορούσε να συλληφθεί για καμιά κατηγορία. Ο Λυκούργος εισήγαγε νόμο να μη χρησιμοποιούνται πολυτελή άρματα κατά την πομπή προς την Ελευσίνα, καθώς θεωρούνταν από κάποιους πρόκληση για το δημοκρατικό πολίτευμα της πόλεως.
2. Η ζωή του Θέσπη
Ο αρχαίος δραματικός ποιητής Θέσπις του 6ου π.χ από τον Αττικό δήμο Ικαρίας (σημερινό Διόνυσο), θεωρείται σύμφωνα με την παράδοση ο εφευρέτης της τραγωδίας και πιθανότατα και ο πρώτος ηθοποιός. Θεωρείται δημιουργός της δραματικής τέχνης.
Σύγχρονος του Σόλωνα και του Πεισιστράτου, ο Θέσπις ήταν ο πρώτος όπου το 536 π.χ. στα Μεγάλα Διονύσια κατά 61η Ολυμπιάδα, έβαλε τον πρώτο υποκριτή στην παράσταση της αρχαίας τραγωδίας. Υπάρχει όμως μια άποψη ότι δεν υπήρξε ποτέ, αλλά τ’ όνομά του φτιάχτηκε απ’ το θέσπιν και αοιδήν του Ομήρου. Άλλη πάλι άποψη λέει πως η Ικαρία έγινε πατρίδα του από σύγχυση με τ’ όνομα του Ικαρίου του αμπελοκαλλιεργητή που όπως λέει ο μύθος πρωτοδέχτηκε τον Διόνυσο στην Αττική. Μερικοί μάλιστα ισχυρίζονται πως πίσω του κρυβόταν κάποιος με το όνομα Ηρακλείδης απ’ τον Πόντο.
Ο Αριστοτέλης δεν τον αναφέρει καθόλου ούτε κι οι παλιότεροι συγγραφείς, όμως ο Αριστοφάνης στο τελευταίο επεισόδιο στους Σφήκες τον αναφέρει ως εκπρόσωπο της παλιάς τραγικής τέχνης. Τίτλοι και αποσπάσματα απ’ τα έργα του Θέσπις, έφτασαν σε μας, αλλά σίγουρα όχι γνήσια. Το λεξικό της Σούδας αναφέρει ότι ο Θέσπις πρώτος χρησιμοποίησε μάσκα, γεγονός που αμφισβητείται γιατί το προσωπείο ήταν σε χρήση από παλιότερα.
3. Η αρχιτεκτονική του Παρθενώνα
Ίσως το πιο εμβληματικό μνημείο της αρχαίας Ελλάδας χτίστηκε σε ασυνήθιστα σύντομη χρονική περίοδο και χωρίς, φαινομενικά τουλάχιστον, λεπτομερές σχέδιο κατασκευής. Μυστήριο περιβάλλει κάποιες πτυχές της αρχιτεκτονικής του ναού, καθώς πολλά στοιχεία του και λεπτομέρειες του κτηρίου δεν έχουν εμφανή σκοπό.
Όπως για παράδειγμα κάποιες μορφές από το περιεχόμενο της ζωφόρου που διακοσμεί το εσωτερικό του Παρθενώνα και το μήνυμα που προορίζονταν να μεταδώσουν. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι επρόκειτο για αναπαραστάσεις των ανθρώπων που βοήθησαν στο χτίσιμο του ναού. Ο ναός περιέχει επίσης δύο εσωτερικούς θαλάμους, ο μικρότερος από τους οποίους φαίνεται να μην έχει εμφανή σκοπό.
4. Ο συγγραφέας της «Αθηναίων Πολιτείας»
«Αθηναίων Πολιτεία» είναι τίτλος που αποδίδεται σε δύο διαφορετικά έγγραφα της αρχαίας Ελλάδας, αρχικά συνδεδεμένα το ένα με τον Ξενοφώντα και τον άλλο με τον Αριστοτέλη. Ωστόσο, και στις δύο περιπτώσεις, η συγγραφική ταυτότητα αμφισβητήθηκε και εξακολουθεί να συζητείται μέχρι σήμερα.
Ενώ το παλαιότερο από τα δύο κείμενα πιστώθηκε αρχικά στον Ξενοφώντα, θεωρείται πλέον ότι δεν είναι δική του δουλειά, εν μέρει λόγω της πιθανής ημερομηνίας της σύνθεσης του που προηγείται των ώριμων χρόνων της γραφής του. Ο συγγραφέας του έργου περιγράφεται συχνά ως «Ψευδο-Ξενοφών», αλλά η ταυτότητα του ατόμου που έγραψε στην πραγματικότητα το έργο δεν έχει τεκμηριωθεί ποτέ. Το μεταγενέστερο έγγραφο θεωρείται ότι γράφτηκε από τον Αριστοτέλη, αλλά υπήρξε κάποια διαφωνία γι ‘αυτό, λόγω του ότι είναι πολύ διαφορετικό σε ύφος από τα άλλα έργα του.
5. Το έργο του Πυθαγόρα
Πέρα από τα τρία συγγράμματα με τίτλους: “Παιδευτικόν”, “Πολιτικόν” και “Φυσικόν” ο Πυθαγόρας έγραψε τα εξής έργα : “Ιερός Λόγος”, “Περί Ψυχής”, “Περί του όλου, σε στίχους”, “Περί ευσέβειας”, “Κρότων”, “Ηλοθαλής πατής του Επίχαρμου Κώου”. Από τα έργα του κανένα δε σώθηκε. Ότι γνωρίζουμε υπάρχει λόγω των μαθητών του και πιο πολύ απ’ όλους τον Ιάμβλιχο, συγγραφέα και του έργου «Πυθαγόρου Βίος».
Αρκετές πληροφορίες υπάρχουν για το θάνατό του από τον Διογένη, τον Λαέρτιο και τον Ιάμβλιχο. Υπάρχουν δε, δύο εκδοχές. Η πρώτη λέει ότι σκοτώθηκε στον Κρότωνα κατά τη διάρκεια επιδρομής των δημοκρατικών του Κόλωνα κατά της Σχολής του. Κατά τη δεύτερη, πέθανε εξόριστος στο Μεταπόντιο σε ηλικία 80 περίπου χρόνων. Οι περισσότεροι όμως ιστορικοί ισχυρίζονται ότι έζησε 96 χρόνια. Η προσωπικότητα και το έργο του περιεβλήθησαν τον πέπλο του μυστηρίου και του θρύλου. Είναι βέβαιο όμως ότι επηρέασε βαθιά την ανάπτυξη των επιστημών και της φιλοσοφίας στην Ελλάδα. Ο Πυθαγόρας για τους θαυμαστές του είναι άνθρωπος με υπερφυσικά χαρίσματα ενώ για τους δύσπιστους είναι αγύρτης.
6. Η καταστροφή του αγάλματος του Δία
Μετά την κατάργηση των Ολυμπιακών Αγώνων το 393 μ.Χ. ο ναός του Δία στην Ολυμπία παρήκμασε. Το 426 μ.Χ. ο ναός πυρπολήθηκε και το άγαλμα καταστράφηκε ή κατατεμαχίστηκε και λεηλατήθηκε, αν και οι συνθήκες της ενδεχόμενης καταστροφής του είναι σχετικά άγνωστες. Σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή, ο Θεοδόσιος το 390 μ.Χ. το μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί, τοποθετήθηκε μέσα στο Παλάτιον του Λαύσου, ενός Έλληνα Χριστιανού ευνούχου, μαζί με άλλα σπουδαία έργα τέχνης, όπου καταστράφηκε από μεγάλη πυρκαγιά το 475 μ.Χ. παραμένοντας εκεί για περίπου 60 έτη. Ενώ το Ιερόν της Ολυμπίας κατέρρεε από αμέλεια, το άγαλμα αυτό που θεωρούταν ως το μεγαλύτερο έργο της κλασικής γλυπτικής, χανόταν στην περικαλλή Βασιλεύουσα.
7. Η χαμένη Θεωρία της Κωμωδίας του Αριστοτέλη
Η «Ποιητική» του Αριστοτέλη είναι ένα σημαντικό κείμενο στην ιστορία της λογοτεχνίας. Πρόκειται για το παλαιότερο γνωστό έργο για την ανάλυση της τέχνης της γραφής. Ωστόσο, ένα μέρος αυτού του βασικού έργου της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας φαίνεται να παραμένει μυστήριο. Πολλοί μιλούν για την ύπαρξη ενός δεύτερου βιβλίου, το οποίο λέγεται ότι επικεντρώθηκε στην θεωρία της κωμωδίας του Αριστοτέλη, συνοδεύοντας τη θεωρία της τραγωδίας που συζητήθηκε στο πρώτο βιβλίο της Ποιητικής.
Το αν είναι ή όχι υπαρκτό έργο, είναι προϊόν αντιπαράθεσης, καθώς, παρά το γεγονός ότι αναφέρεται σε μια λίστα των έργων του Αριστοτέλη, υπάρχουν λίγα άλλα στοιχεία για την ύπαρξή του. Παρ ‘όλα αυτά, η πιθανότητα ενός τέτοιου χαμένου κειμένου υπήρξε διαρκής πηγή υποθέσεων και μάλιστα εμφανίζεται στο μυθιστόρημα του Umberto Eco «Το όνομα του Ρόδου», στο οποίο η υποτιθέμενη ανακάλυψη αυτού του βιβλίου αποτελεί σημαντικό σημείο αναφοράς.
8. Ο λαβύρινθος του Μινώταυρου
Στην Ελληνική μυθολογία, ο Μινώταυρος είχε ένα σώμα ανθρώπου και κεφάλι και ουρά ταύρου. Πέρα από την περιγραφική αυτή ονομασία του, το όνομα του Μινώταυρου ήταν Αστερίων. Κάποιες φορές αναπαρίσταται ακόμη ως ταύρος με κορμό ανθρώπου, σε αντιστοιχία με τον Κένταυρο. Κατοικούσε στο Λαβύρινθο, κτίσμα που φτιάχτηκε από το Δαίδαλο κατόπιν εντολής του βασιλιά της Κρήτης, Μίνωα.
Το παλάτι στην αρχαία πόλη της Κνωσού, θεωρείται ως η πιο πιθανή τοποθεσία για τον λαβύρινθο αν και οι ανασκαφές στο χώρο δεν έχουν αποκαλύψει ακόμα κάτι που να υποστηρίζει αυτή τη θεωρία. Ωστόσο, πρόσφατες έρευνες σ’ ένα λατομείο κοντά στην πόλη της Γόρτυνας, σε απόσταση 32 χιλιομέτρων από την Κνωσό, δείχνουν αυτήν ως νέα, εναλλακτική τοποθεσία. Η αντιπαράθεση συνεχίζεται καθώς η ακριβής τοποθεσία του λαβυρίνθου παραμένει μυστήριο.
9. Η τριλογία του Πλάτωνα
Ο μύθος της Ατλαντίδας προέρχεται από το έργο του Πλάτωνα. Αναφέρεται στους διαλόγους του, «Τίμαιος» και «Κριτίας», ως παράδειγμα ενός πολιτισμού σε αντίθεση με αυτόν της Αθήνας, ο οποίος τελικά καταρρέει και καταβυθίζεται κάτω από τα κύματα του Ατλαντικού. Αλλά το μυστήριο παραμένει επειδή αυτά τα έργα, τα οποία αναμενόταν να αποτελέσουν μια τριλογία μετά την ολοκλήρωσή τους, τελικά εγκαταλείφθηκαν.
Ο Πλάτωνας δεν ολοκλήρωσε τον «Κριτία», τον δεύτερο διάλογο και δεν έχει βρεθεί κανένα αρχείο που να αποδεικνύει ότι είχε ξεκινήσει ένα τρίτο έργο που θα ονόμαζε «Ερμωκράτης». Παραμένει άγνωστο γιατί ο Πλάτωνας δεν ολοκλήρωσε αυτήν την τριλογία. Το γεγονός αυτό ενέπνευσε πολλές εικασίες για το θέμα της Ατλαντίδας και έχει γίνει πλέον από μόνο του πηγή μυστηρίου, λόγω του γεγονότος ότι ο ίδιος ο φιλόσοφος δεν το ολοκλήρωσε ποτέ, χωρίς καμία οριστική απάντηση ως προς το γιατί.
10. Ο συγγραφέας των ομηρικών επών
Γεννημένος κάπου μεταξύ 12ου-8ου αιώνα π.Χ. στα παράλια πιθανότατα της Μικράς Ασίας, ο Όμηρος θα δημιουργούσε μια μακρά λογοτεχνική παράδοση, με το αφηγηματικό του ύφος να μένει φάρος στους κατοπινούς συγγραφείς της οικουμένης. Κι όμως, για κάποιον με τέτοια παγκόσμια επίδραση συναίνεση φαίνεται να μην υπάρχει πουθενά.
Δεν είναι μυστικό ότι ο Όμηρος αποτελεί ένα από τα διαπρεπέστερα μυστήρια της φιλολογίας. Ο ποιητής που μας χάρισε τα λαμπρά έπη συνεχίζει να είναι δυσεπίλυτο αίνιγμα αναφορικά με τα πραγματικά γεγονότα της ζωής του. Κάποιοι ακαδημαϊκοί έχουν φτάσει μάλιστα σε σημείο να ισχυριστούν ότι δεν πρόκειται για έναν άνθρωπο, αλλά για μακρά λογοτεχνική παράδοση, την ίδια ώρα που διαπρεπείς φιλόλογοι ορκίζονται ότι οι ομηρικές ιστορίες αποτελούν συλλογική δουλειά ομάδας προσώπων. Η πεποίθηση για τη συλλογικότητα της ομηρικής αφήγησης έλκει την καταγωγή της από το γεγονός ότι η προφορική διήγηση μύθων αποτελούσε μακρά αρχαιοελληνική παράδοση, με μια σειρά από περίφημους ραψωδούς να μένουν στην Ιστορία. Κάτω από τη συλλογιστική αυτή, στον Όμηρο αποδίδεται απλώς η γραπτή καταγραφή προϋπαρχόντων θρύλων και μύθων.
*ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
25 πράγματα της Αρχαίας Ελλάδας που συνεχίζουν να υπάρχουν (ίδια κι απαράλλακτα!) στη σημερινή
