7 άμεσα αναγνωρίσιμες σκηνοθετικές «υπογραφές» των τελευταίων χρόνων (η μία είναι ελληνική)

Η έβδομη τέχνη έχει αναδείξει, χρόνια τώρα, τις δικές της προσωπικότητες και ιδιοφυΐες.  Εξέχουσα θέση κατέχουν οι σκηνοθέτες. Αυτοί δηλαδή που καθορίζουν όλη την οπτικοακουστική εκτέλεση, με αποτέλεσμα σε κάθε ταινία να βλέπουμε μέσα από το μάτια του σκηνοθέτη, αφού εκείνος αποτυπώνει το πως έχει οραματιστεί το σενάριο.

Φυσικά δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου ο ίδιος άνθρωπος υπογράφει την ταινία σε ευρύτερο πλαίσιο ή και καθολικά. Για κάποιους σκηνοθέτες το να «κάνουν ταινίες» είναι πολύ προσωπική υπόθεση γι’ αυτό και το αποτέλεσμα είναι τόσο χαρακτηριστικό που μια σκηνή αρκεί σε έναν σινεφίλ ώστε αναγνωρίσει το πρόσωπο που υπογράφει την ταινία. Σεναριακές πλοκές, τεχνικά χαρακτηριστικά, ηθοποιοί – μούσες, τρόποι αφήγησης, γωνίες πλάνων αποτελούν τα στοιχεία που στιγματίζουν έναν σκηνοθετικό κόσμο.

Παρακάτω συγκεντρώσαμε τα σκηνοθετικά στοιχεία 7 αγαπημένων μας καλλιτεχνών τα οποία προδίδουν σχεδόν αμέσως την ταυτότητα τους.

1. Η καλτ βία του Quentin Tarantino

Κάθε μία από τις 8, προς στιγμήν, ταινίες του είναι ένα ευφυές και άκρως καλλιτεχνικό mix and match καθώς ο ίδιος ισχυρίζεται ότι έχει αντιγράψει από κάθε ταινία που έχει γυριστεί ποτέ. Οι ταινίες του είναι κατά κανόνα σπονδυλωτές, δηλαδή χωρίζονται σε επιμέρους ιστορίες, και πιο συγκεκριμένα σε κεφάλαια που δεν εξυπηρετούν κατ’ ανάγκη την χρονική σειρά, αλλά την ροή που ο ίδιος θέλει να αποδώσει.

Το σήμα κατατεθέν ωστόσο του Tarantino είναι η βία. Αλλά η βία δοσμένη αλλιώς, μέσα από τα δικά του καλτ μάτια. Παρουσιάζει την καθαρή αλήθεια, ωμή και αιματοβαμμένη. Όλοι οι κουλ τύποι του υποκόσμου και του περιθωρίου πρωταγωνιστούν συστηματικά, ξεχωρίζουν ενδυματολογικά, με χαρακτηριστικότερη την συμμορία του Reservoir Dogs, και κρατούν ένα πιστόλι ή μια λεπίδα, η οποία συχνά βρίσκεται σε πρώτο πλάνο. Οι σκηνές με καθαρή βία πλαισιώνονται και από funk μουσικές, που κάνουν το αίμα να ρέει πιο ανάλαφρα για τον θεατή. Εξάλλου για τον ίδιο: «Η βία είναι ένα από τα πιο αστεία πράγματα για να παρακολουθείς».

Ένας ακόμα τρόπος να καταλάβει κανείς ότι βρίσκεται στο σύμπαν του Tarantino είναι τα πλάνα. Πανοραμικά ή τοποθετώντας την κάμερα σε ιδιαίτερες γωνίες, με τα χαρακτηριστικότερα να είναι πλάνα μέσα από πορτμπαγκάζ αυτοκινήτου. Επιπλέον αναγνωριστικά στοιχεία είναι φυσικά τα πλάνα σε γυμνά πόδια (πολλοί έχουν υποστηρίξει ότι ο σκηνοθέτης έχει κάποιο φετίχ με το συγκεκριμένο σημείο του σώματος), οι μακροσκελείς διάλογοι που δεν εξυπηρετούν τόσο στην πλοκή όσο στο να μάθουμε έναν χαρακτήρα, αλλά και τα αριστοτεχνικά επιλεγμένα χρώματα σε κάθε σκηνή, από τα χρώματα στα ρούχα των ηθοποιών, μέχρι το πως κάθε χρώμα ταιριάζει με το κόκκινο του αίματος.

2. Οι σκοτεινοί λαβύρινθοι του Christopher Nolan

Οι ταινίες του Nolan, ξεχωρίζουν τόσο για την πλοκή του σεναρίου, όσο και για την ατμόσφαιρα. Ο σκοτεινός και στην εντέλεια οργανωμένος κόσμος του αποτυπώνεται σε πολύπλοκα, αλλά εξαιρετικά έξυπνα σενάρια. Ως χαρακτήρες που δεν αποδίδονται ούτε «καλοί» ούτε «κακοί», οι πρωταγωνιστές του Nolan, έχουν κάθε δικαίωμα να δείξουν και την σκοτεινή πλευρά τους. Οι ταινίες του Nolan γνωρίζουν τεράστια επιτυχία, γι’ αυτό και έχουμε συνδέσει το όνομά του με ακριβοπληρωμένα πλάνα. Ο κόσμος του Νolan αποτυπώνεται με λεπτομέρεια, που θα πρέπει να παρακολουθεί και να προσέχει ο θεατής συστηματικά καθ’ όλη την διάρκεια.

Οι ταινίες του Nolan είναι πολυεπίπεδες και κάθε σκηνή είναι σαν κομμάτι παζλ για την γενική πλοκή, καθώς αλληλεπιδρούν και η μία προσθέτει βάθος στην άλλη. Το σύμπαν του κινείται ανάμεσα στην πραγματικότητα και το όνειρο, ενώ χαρακτηριστικό των ταινιών είναι και τα συνεχή flashbacks και flashforwards, με αποκορύφωμα το αριστουργηματικό «Memento», που δημιουργούν ένα παιχνίδι με το εδώ και το τώρα.

Η καλύτερη σκηνή για να καταλάβει κανείς ότι παρακολουθεί μια νολανική ταινία είναι η τελευταία. Το τέλος είναι έξυπνο, αποκωδικοποιεί πολλές από τις πολύπλοκες ιστορίες που η ταινία  παρουσίασε και αφήνει τον θεατή έκπληκτο αλλά και με την δυνατότητα να επιλέξει ό,τι ερμηνεία θέλει.

3. Τα αλλόκοτα παραμύθια του Tim Burton

Ο Tim Burton έχει μείνει πιστός στο παραμυθένιο σύμπαν που έχει χτίσει σε τέτοιο βαθμό που μοιάζει να γυρίζει κάθε ταινία στο ίδιο σκηνικό. Το ονειρικό σύμπαν του κινείται στην σφαίρα της φαντασίας, μακάβρια διασκεδαστικό, επιλεκτικά μελαγχολικό και εντυπωσιακά πολύχρωμο, με επιτηδευμένες εξαιρέσεις, όπως τον Sweeny Todd. Στις ταινίες του θα παρακολουθήσουμε πολλά flashbacks, συνήθως από τραυματικές στιγμές των πρωταγωνιστών και θα συναντήσουμε μάγισσες, που ενσαρκώνουν τον ρόλο των ισχυρών γυναικών. Η τέλεια ισορροπία σκοτεινών και ειδυλλιακών σκηνών κάνει την φιλμογραφία του ακόμα πιο προσωπική του υπόθεση. Ο ίδιος έχει περιγράψει το σκηνοθετικό του σύμπαν καλύτερα από όλους: «Σαν να μπαίνεις σε ένα εγκαταλελειμμένο λούνα παρκ».

Ίσως ο καλύτερος τρόπος να καταλάβουμε ότι βρισκόμαστε σε μια ταινία του Burton είναι να παρατηρήσουμε τα πλάσματα που κινούνται στον μαγικό αυτό κόσμο.

Πρόκειται για πρωταγωνιστές περιθωριοποιημένους, που συχνά θα ενσαρκώνονται από τον Johny Depp και την Helena Bohnam Carter, πλάσματα γκροτέσκ, αλλόκοτα και γκόθικ που παρά την περίεργη εμφάνιση δεν τρομάζουν τον θεατή, αντίθετα του δημιουργούν μια αίσθηση συμπόνιας και συμπάθειας, όπως συνέβη με τον Ψαλιδοχέρη ή τον Γουίλι Γουόνκα.  Ο βασικός του ήρωας εκπροσωπεί τον «ηρωικό ερημίτη». Ένα πλάσμα που ζει μοναχικό, έχει πληγωθεί, θέλει να αγαπήσει και να αγαπηθεί αλλά δεν τα καταφέρνει.

4. Οι σουρεαλιστικοί εφιάλτες του David Lynch

Ο David Lynch έχει καταφέρει να παρουσιάσει πετυχημένες ταινίες εκτός των ορίων του Hollywood. Λόγω αυτού, αλλά και της ενασχόλησής του και με άλλες τέχνες, θεωρείται ο πιο «καλλιτέχνης» ανάμεσα στους σκηνοθέτες της γενιάς του. Το πλέον χαρακτηριστικό στοιχείο του είναι η σουρεαλιστική ροή, αφήγηση και απεικόνιση.

Οι ιστορίες του είναι περίπλοκες και δυσνόητες, χωρίς τον ίδιο να προσπαθεί ιδιαιτέρως να τις κάνει σαφείς στον θεατή, αφού προτιμά την αφαίρεση πληροφοριών, την ασάφεια και τις ανοιχτές εκκρεμότητες στην πλοκή, που δεν κλείνουν στο, κατά κανόνα, απότομο τέλος. Πρόκειται για ένα μυστηριώδες συνονθύλευμα δράματος και ερωτισμού στα πλαίσια ενός οράματος. Η αφήγηση φαίνεται ασυνείδητη και ονειρική, παράλογη και χωρίς συνειρμό. Το σύμπαν του Lynch χαρακτηρίζεται ως ένας κόσμος που μοιάζει με παραλήρημα ενός ψυχοπαθούς.

Μια δική του ταινία αναγνωρίζεται από το απροσδιόριστο σασπένς που δημιουργεί στον θεατή, κάτι που ενισχύεται από το γεγονός ότι υπάρχει φασαρία, έστω και χαμηλή, καθ’ όλη την διάρκεια. Σε αυτό το σύμπαν παρουσιάζονται οι «επί γης δαίμονες», με την διάσημη φράση: «In hell everything is fine!». Στον εφιαλτικό κόσμο βλέπουμε αλλόκοτες φιγούρες με εκκεντρική και τρομακτική εμφάνιση, τερατώδεις μορφές με ανατριχιαστικές φωνές να μεταφέρουν στον θεατή όχι τόσο τρόμο, όσο σοκ.

5. Τα blockbuster του Steven Spielberg

Ο διάσημος σκηνοθέτης ειδικεύεται στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας και ξέρει να αποδίδει όσο κανείς την δράση και την περιπέτεια. Οι ταινίες που τον καθιέρωσαν, καθιέρωσαν και τις ίδιες τις αρχές του σύγχρονου κινηματογράφου και στήριξαν την τεχνολογική ανάπτυξη και τα εφέ, με αριστουργηματικά CGI ως σήμα κατατεθέν. Στις πρώτες του ταινίες πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξαν πλάσματα με εξωπραγματική υπόσταση, τοποθετημένα σε πραγματικές όμως συνθήκες, χαρακτηριστικότερα όλων ο E.T. εξωγήινος αλλά και οι δεινόσαυροι. Τα διάσημα «Σαγόνια του καρχαρία» ήταν ικανά να δημιουργήσουν μια ολόκληρη κατηγορία ταινιών, για να περιγραφτεί η επιτυχία που  εκείνη γνώρισε. Τα blockbuster, που μεσουρανούν σήμερα στο Hollywood,  αφορούν  ταινίες  μεγάλου μεγέθους, τόσο ως προς το σενάριο, όσο και ως προς την παραγωγή.

Αρχικά, μπορεί κάποιος να καταλάβει ότι βλέπει μια ταινία του Spielberg, όταν θα έχει από κάπου ακουστά τον τίτλο, ακόμα και αν δεν ξέρει τίποτα για την ίδια την ταινία. Παρακολουθώντας την, μπορεί να διακρίνει το λεγόμενο «Spielberg face», την χαρακτηριστική σκηνή όπου η κάμερα ζουμάρει στο πρόσωπο του πρωταγωνιστή όταν αυτός αντικρίζει κάτι που του προκαλεί έκπληξη ή θαυμασμό. Ο θεατός, όσο ανυπόμονος και αν νιώθει για να μάθει τι έχει συμβεί, δημιουργεί μια υποσυνείδητη σύνδεση με τον χαρακτήρα που έχει εντυπωσιαστεί.

6. Οι σαρκαστικές ιστορίες του Woody Allen

Ο Woody Allen αποτελεί μια πολυπράγμουσα προσωπικότητα στον κινηματογράφο, καθώς ασχολείται συχνά με το σενάριο των ταινιών του, ενώ σε πολλές περιπτώσεις τον βλέπουμε και από την άλλη πλευρά της κάμερας. Η ίδια η φυσιογνωμία του μάλιστα, αποτυπώνει και την το ‘’αφελές΄΄ ύφος που χαρακτηρίζει όλο του το έργο.

Τα σενάριά του είναι έξυπνα, ενώ χαρακτηριστικοί είναι οι πνευματώδεις, σαρκαστικοί  και με αιχμηρό χιούμορ διάλογοι. Στις δεκάδες ταινίες του, πάνω από 50, που σχεδόν κατά αποκλειστικότητα είναι κωμωδίες, βλέπουμε εμβληματικούς γυναικείους χαρακτήρες.

Τα βασικότερα αναγνωριστικά στοιχεία μιας ταινίας του Woody Allen είναι τόσο οι αναφορές σε πόλεις, όσο και οι χαρακτήρες. Λάτρης και κάτοικος ο ίδιος της Νέας Υόρκης, εξυμνεί σε πολλές ιστορίες την αγαπημένη του πόλη, ενώ τα τελευταία χρόνια έχει αφιερώσει ταινίες και σε διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις, με μεγαλύτερη επιτυχία το Midnight in Paris.

O πιο κλασικός χαρακτήρας του Allen, και όχι απαραίτητα ο πρωταγωνιστικός, είναι ο μηδενιστής, κυνικός ή άθεος τύπος που παραδίδει μαθήματα για μια πιο ανάλαφρη και χαρούμενη πλευρά της ζωής, στοχεύοντας συχνά στο να απλοποιήσει τις περίπλοκες σχέσεις που παρουσιάζονται στην ιστορία.

7. Τα ανέκφραστα σύμπαντα του Γιώργου Λάνθιμου

Στην ελληνική εκδοχή της έβδομης τέχνης, ο πιο πολλά υποσχόμενος σκηνοθετικός κόσμος αλλά και ο μοναδικός διεθνούς επιπέδου είναι αυτός του Γιώργου Λάνθιμου. Πέρα από τις διακρίσεις του, ο Λάνθιμος έχει καταφέρει να δημιουργήσει και ένα σύμπαν ιδιαίτερα δικό του. Χωρίς τίποτα υπερβολικό ή φανταχτερό, στις ταινίες του παρουσιάζεται ένας κόσμος αποστειρωμένος, αλληγορικός, μη επικοινωνιακός, που δημιουργείται ως μια παράλληλη πραγματικότητα με αυστηρούς και απόλυτους κανόνες. Οι χαρακτήρες του είναι ανέκφραστοι και χωρίς συναισθηματισμό, χωρίς καμία έξαρση ακόμα και όταν υπερβαίνουν τα όριά τους.

Στις τόσο ιδιαίτερες, στα όρια του άβολου, αλλά και κλειστοφοβικές ταινίες του εντοπίζουμε και τα σημεία που σκιαγραφούν τον κόσμο του, μέσα σε μια αφήγηση που κατά κανόνα χρειάζεται αποκωδικοποίηση.  Ενδιαφέρον στοιχείο στην μυθοπλασία του αποτελεί το γεγονός ότι, η αποστασιοποίηση του χαρακτήρων από την γνωστή μας πραγματικότητα επιτυγχάνεται με λεκτικούς κώδικες. Έτσι ο θεατής καλείται να μάθει να επικοινωνεί με τους χαρακτήρες της ταινίας με διαφορετικούς όρους. Επίσης, χαρακτηριστικά είναι και τα τέλη που επιλέγει ο σκηνοθέτης. Ο ήρωας, κρατώντας το ψυχρό του πρόσωπο, αναζητά με ζήλο και θυσίες την απελευθέρωση, ακόμα και αν χρειαστεί βία για να τα καταφέρει. Κάτι τέτοιο βλέπουμε τόσο στον Κυνόδοντα, όσο και στον Αστακό.