Ο σκηνοθέτης Λουκάς Παλαιοκρασάς πιστεύει στην ανθρωπιά, κι όχι στον ανθρωπιστικό εκβιασμό

Το Citizen Xenos του Λουκά Παλαιοκρασά -που είδα τον περασμένο μήνα στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και ήταν σίγουρα το καλύτερο με διαφορά απ’ τα (υπερβολικά;) πολλά ντοκιμαντέρ για το προσφυγικό που παίχτηκαν εκεί- είναι μια γροθιά στο στομάχι. Απ’ αυτές που τελικά νιώθεις ευγνώμων που τις έφαγες.

Το φιλμ αποτυπώνει, με αριστοτεχνική αυτοσυγκράτηση και με τρόπο που δεν σε καθηλώνει απλά αλλά σε συγκλονίζει, την καθημερινότητα 6 ανθρώπων -προσφύγων και εθελοντών- στη Λέσβο.

Πρέπει να τονιστεί πως το Citizen Xenos (που έκανε την Ελληνική πρεμιέρα το Μάρτιο στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, και την Καναδέζικη πρεμιέρα του στο Montreal Greek Film Festival πριν λίγες εβδομάδες) είναι ανεξάρτητη παραγωγή.

Το τρέιλερ

Citizen Xenos / Lucas Paleocrassas 2017 / Greece

Documentary screened at the 20th Thessaloniki Documentary Festival, 2-11 March 2018

«Ήταν ένα ταξίδι που ξεκίνησε στις ακτές τις Λέσβου και τελείωσε στα σύνορα της Ελλάδας στην Ειδομένη, αφού πήρε περίπου δύο χρόνια για να ολοκληρωθεί», μου λέει για το φιλμ του. «Φτάνοντας στη Λέσβο το χειμώνα του ‘15 ήθελα να δω τους ανθρώπους σε όλες τις πλευρές του θέματος, την πολυπλοκότητα και τις αποχρώσεις των διαφόρων συνθηκών που επικρατούσαν στο νησί και αργότερα στην Αθήνα.

Στη διάρκεια της προετοιμασίας υπήρχαν αρκετές πρακτικές δυσκολίες όπως η συνεννόηση στην αραβική γλώσσα, η απόκτηση μιας ολοκληρωμένης εικόνας της κατάστασης που επικρατούσε- θέματα που δύσκολα θα ξεπερνούσα χωρίς τη Βάλια Χαραλαμπίδου που γνώρισα στο νησί μέσω της εθελοντικής της δράσης και ανέλαβε ως παραγωγός του ντοκιμαντέρ. Είναι μεγάλη τύχη να γνωρίζεις κάποιον εξίσου ευαισθητοποιημένο και συνειδητοποιημένο για τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου έργου.

Αρχικά οργανώσαμε την έρευνα μας με επισκέψεις σε σημεία ενδιαφέροντος του νησιού, ξεκινώντας μια σειρά από συνεντεύξεις με αντιπροσώπους του UNHCR, πολιτικούς του νησιού, πρόσφυγες, αστυνομικές αρχές, κατοίκους, εκπαιδευτικούς, εθελοντές από όλο το κόσμο.

Στη διάρκεια αυτής της έρευνας εντόπισα τα άτομα που θεώρησα ότι μέσω των ιστοριών τους μπορούν να δώσουν μια ενδιαφέρουσα οπτική πάνω στο θέμα. Παράδειγμα, ο Κάστρο Ντακντούκ, Σύριος ακτιβιστής 35 χρόνια στην Ελλάδα, απογοητευμένος από τη μεταχείριση των προσφύγων, νοίκιασε ένα σπιτάκι φιλοξενώντας ευπαθείς οικογένειες προσφύγων και μέσω της ιστορίας του μεταφερόμαστε στην Αθήνα οπού τον βρίσκουμε υπεύθυνο για μια σειρά από αυτοδιαχειριζόμενους χώρους φιλοξενίας προσφύγων. Είναι ένας ηγετικός χαρακτήρας που σε εμπνέει με την αλληλεγγύη του φωτίζοντας όμως και τις δυσκολίες που προκύπτουν από τη πρακτική αυτή στη καθημερινότητα του ίδιου όσοι και των προσφύγων που περιθάλπτει.»

-Αλήθεια, είδαν το Citizen Xenos οι άνθρωποι που εμφανίζονται σ’ αυτό;

Αρκετοί από τους ανθρώπους αυτούς βρίσκονται ακόμα σε ασταθή κατάσταση όσον αφορά τη μόνιμη κατοικία τους και άλλοι δεν έχουν τα κατάλληλα τεχνολογικά μέσα. Όσοι όμως τα κατάφεραν, μου μετέφεραν τη συγκίνηση τους για το αποτέλεσμα, βλέποντας ξανά εικόνες απ’ τα μέρη που έζησαν δυσκολίες αλλά και όμορφες αναμνήσεις. Ελπίζω όλοι τους σύντομα να κατασταλάξουν και να βρουν την ηρεμία να κοιτάξουν πίσω στις εμπειρίες αυτές βγάζοντας τα δικά τους συμπεράσματα.

-Έχεις παρακολουθήσει καθόλου τη μετέπειτα ζωή τους; Τι κάνουν σήμερα;

Με όσους είναι δυνατόν κρατάμε επαφή μέσω facebook ή email. Κατά καιρούς λαμβάνω φωτογραφίες και μηνύματα που σηματοδοτούν ένα νέο βήμα στη πορεία τους. Πρόσφατα η γιαγιά της μικρής Μόνας μου έστειλε φωτογραφίες από τη πρώτη μέρα της μικρής στο σχολείο στη Γερμανία. Ο νεαρός Αμπντούλ έχει εξοικειωθεί με τη νέα του ζωή στη Γαλλία και μοιράζεται βιντεάκια από τις καλλιτεχνικές του προσπάθειες στην υποκριτική και το χορό. Ο Χένρι ακόμα ταξιδεύει το κόσμο για δουλειά, τελευταία φορά που ανταλλάξαμε μέιλ ήταν στο Μαϊάμι και πιο πριν στην Ουρουγουάη. Ο Κάστρο συνεχίζει να επεκτείνει το έργο του με τα «Χωράφια της Αλληλεγγύης» όπου δίνει την ευκαιρία σε πρόσφυγες να απασχολούνται με τη καλλιέργεια στη περιοχή της Βοιωτίας και να συντηρούνται από αυτά. Ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον εγχείρημα αυτοοργάνωσης που είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω από το ξεκίνημα του.

– Τι θα έλεγες σου έμαθε η εμπειρία της δημιουργίας του φιλμ;

Μου έδωσε οπτική σε κάποιες πτυχές της ζωής που έπρεπε να ζήσω από κοντά για να κατανοήσω πλήρως. Γνωρίζοντας οικογένειες προσφύγων που έχουν χάσει τα πάντα αλλά συνεχίζουν να χαμογελούν και να ελπίζουν μπροστά στις δυσκολίες που τους περιμένουν, είναι κάτι που επαναπροσδιορίζει τον τροπο που αντιλαμβάνεσαι τα προβλήματα σου και σε κάνει να εκτιμάς περισσότερο κάποια πράγματα που θεωρείς δεδομένα.

Αντίδοτο σε όλες τις περιπτώσεις ξενοφοβίας και εκμετάλλευσης εις βάρος των προσφύγων που συνέβαιναν στο νησί, ήταν οι περισσότεροι ντόπιοι που συνάντησα στο ταξίδι αυτό. Θα ξεχωρίσω τους γιατρούς του παιδιατρικού τμήματος του Βοστάνειου νοσοκομείου που έζησαν τις νύχτες των ναυαγίων του χειμώνα του 15 και κρατούν ακόμα στη συνείδηση τους τα παιδιά που δε μπόρεσαν να σώσουν. Τις νοσηλεύτριες που ζέσταιναν με τα χνώτα τους τα ποδαράκια απτά βρεγμένα μωρά που κατέφθαναν, την Όλγα που φρόντιζε τον μικρό Αλή σαν δικό της παιδί αφού πνίγηκε η μητέρα του.

Άνθρωποι αγνοί, με ενσυναίσθηση για κάποια δεινά που θα μπορούσαν να έχουν συμβεί και στους ίδιους. Ταπεινοί για το τρόπο ζωής τους και αδιαφορώντας για την αναγνώριση, χρειάστηκε να καταβάλω σημαντική προσπάθεια για να δεχτούν να μιλήσουν οn camera για αυτά που έζησαν.
Αν παραθέσουμε τέτοιες αξίες πλάι σε αυτές που ανθούν σήμερα, του ναρκισσισμού και του φαίνεσθαι, που μετράνε την αξία των ανθρώπων απ’ τη δημοφιλία τους, φαίνεται ότι έχουμε χάσει τη προσοχή μας από τους αληθινούς ήρωες που ζούνε ανάμεσα μας. Αυτούς που δίνουν μαθήματα ζωής με τις πράξεις τους και είναι τιμή μου που τους έδωσα βήμα για να ακουστούν.

-Υπάρχουν κάποιοι που βλέπουν με καχυποψία τις μεταναστευτικές/προσφυγικές ροές στη χώρα μας. Συνήθως ‘αυτολογοκρίνονται’ γιατί συνήθως θα τους χαρακτηρίσουν ρατσιστές ή φασίστες…

Θεωρώ προβληματικό το γεγονός ότι συχνά δημιουργείται ένα απαγορευτικό κλίμα ως προς την την έκφραση κάποιων απόψεων, πόσο μάλλον για ένα τέτοιο θέμα που δεν έχουμε συλλάβει ακόμα την πλήρη έκτασή του.

Το γεγονός ότι πρόσφυγες καταφθάνουν για να σώσουν τη ζωή τους και οφείλουμε να τους φερθούμε όπως θα θέλαμε να φερθούν σε εμάς αν βρισκόμασταν στην ίδια θέση, είναι κάτι αδιαμφισβήτητο. Οι προεκτάσεις όμως του γενικότερου ζητήματος ενσωμάτωσης σε ένα νέο τόπο, όπως θέματα πολιτισμικής συμβατότητας, είναι κάτι που απασχολεί όχι μόνο Ευρωπαίους πολίτες αλλά και μέρος των ίδιων των προσφύγων οι οποίοι βλέπουν τις πολιτισμικές και θρησκευτικές τους αξίες να απειλούνται από το Δυτικό τρόπο ζωής.

Χρειάζεται ένα ανεκτικό κλίμα που θα ενθαρρύνει τη συμμετοχή όλων χωρίς να καταπιέζει τις απόψεις που δεν ταυτίζονται με τη κοινή γνώμη. Αλλιώς ο πολίτης γίνεται θύμα ενός είδους ανθρωπιστικού εκβιασμού, που δεν του επιτρέπεται να εκφραστεί –και συνεπώς να ενημερωθεί- πάνω σε ζητήματα που τον απασχολούν επειδή θα χαρακτηριστεί ακραίος, ρατσιστής, απάνθρωπος κτλ. Αυτό τον οδηγεί σε μια ιδεολογική περιθωριοποίηση, εκτεθειμένος σε ρητορικές λαϊκισμού και ξενοφοβίας όπως αυτές που προσελκύουν όλο και περισσότερους σε Ευρώπη και Αμερική.

Νιώθω ότι μπορούν να γίνουν περισσότερα σε ατομικό επίπεδο για να αλλάξουν μυαλά στη κοινωνία. Είναι εύκολο να βάζουμε ταμπέλες στους άλλους και να τους απορρίπτουμε ως ανάξιους σωτηρίας αλλά έτσι δεν μειώνουμε το κενό που μας χωρίζει. Σίγουρα είναι πιο δύσκολο να καταβάλουμε το χρόνο και τη προσπάθεια να τους μιλήσουμε, να τους ακούσουμε και να τους κατανοήσουμε, αλλά στο τέλος της ημέρας αυτό πιστεύω μπορεί να κάνει τη διαφορά.

-Τι σε έκανε να θες να αφηγηθείς ιστορίες;

Έχει να κάνει με την επιρροή που είχαν πάνω μου οι ιστορίες με τις οποίες μεγάλωσα και σε ένα βαθμό με διαμόρφωσαν. Από τις πρώτες μου αναμνήσεις ήταν οι βουβές ταινίες του Τσάπλιν, με το χιούμορ και την ευαισθησία των ιστοριών αυτών ένοιωσα για πρώτη φορά σαν να είμαι παρών σε έναν φανταστικό κόσμο που μπορεί να σε διασκεδάσει και να σε συγκινήσει με την απλότητά του.

Άλλο κομβικό σημείο νωρίς στη ζωή μου θεωρώ τα διηγήματα του Πόε, η αίσθηση ότι μικρές ιστορίες μπορούν να δημιουργήσουν μια τέτοια εσωτερική ατμόσφαιρα ήταν κάτι που σφράγισε την αγάπη μου για το βιβλίο και ειδικά για το σκοτεινό είδος.

-Πώς επέλεξες να αφηγηθείς ιστορίες μέσω της φόρμας του ντοκιμαντέρ;

Είχα τη τύχη να μεγαλώσω σε ένα σπίτι όπου τα οπτικά μέσα ήταν διαθέσιμα για πειραματισμό και έτσι η εξοικείωση μου με τη κάμερα έγινε από πολύ νωρίς.

Όσο μεγάλωνα ένιωθα όλο και πιο σίγουρος για τα εργαλεία που κατείχα ώστε να αρχίσω να εξερευνώ θέματα που με ενδιέφεραν. Μου αρέσει μέσα απ’ τις ιστορίες να στρέφω τη προσοχή στα κοινά μας σημεία, την ατελή φύση μας, την απύθμενη ικανότητα μας για καλό και κακό και το ντοκιμαντέρ θεωρώ είναι ιδανικό μέσο για την εξερεύνηση αυτής της ανθρώπινης κατάστασης.

Ολοκλήρωσα τις σπουδές μου στις Επικοινωνίες στο Αμερικανικό Κολέγιο Ελλάδος με κατεύθυνση σε Film και δημοσιογραφία. Ήταν ένα ταιριαστό θεωρητικό συμπλήρωμα στη πρακτική εμπειρία που είχα μέχρι τότε. Ωστόσο, θεωρώ σημαντικό εφόδιο για έναν δημιουργό και γενικά έναν σκεπτόμενο πολίτη, τη σφαιρική παιδεία που πέρα από την ειδίκευση, προσφέρει ένα πρόγραμμα μαθημάτων πλούσιο από θεμελιώδεις κοινωνικές επιστήμες. Τελειώνοντας τις σπουδές μου είχα την ευκαιρία να κάνω τη πρακτική μου σε εταιρεία παραγωγής στο Λος Άντζελες προτού επιστρέψω και ασχοληθώ με το πρώτο μου μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ.

Citizen Xenos

Citizen Xenos – Περιφερειακές προβολές 2018

-Πώς έκανες τα πρώτα σου βήματα;

Είναι τα πρότζεκτ των φοιτητικών μου χρόνων, προσπαθώντας παράλληλα με τις σπουδές να μένω και δημιουργικά ενεργός.

Στo «Σύνταγμα» των αγανακτισμένων του 2011 θέλησα να εξερευνήσω τους ανθρώπους που παρέμειναν στη πλατεία αφότου είχαν τελειώσει οι διαδηλώσεις. Στη διάρκεια μιας εβδομάδας έκατσα κοντά τους ακούγοντας τις ιστορίες τους και παρατηρώντας τη ζωή στη πλατεία.

Και στη περίπτωση του «Σταμάτη» κινήθηκα παρόμοια περνώντας αρκετό χρόνο πλάι στον Σταμάτη Παούρη, έναν πρώην γκαλερίστα που έχασε το 95% της όρασης του. Είναι μια ιστορία για τη ζωή μετά την αναπηρία, μέσα όμως από την ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία του ανθρώπου αυτού.

-Το κοινωνικό στοιχείο είναι έντονο στις ταινίες σου. Νιώθεις πως μια ταινία μπορεί να βοηθήσει να αλλάξουν μυαλά (και ζωές;).

Είμαι σίγουρος πως μπορεί, ειδικά στην εποχή της μετα-αληθειας που ζούμε, χρειαζόμαστε όσο ποτέ ποιοτικές πηγές πληροφοριών και ένα ντοκιμαντέρ βασισμένο σε πραγματικούς χαρακτήρες μπορεί να δώσει ανθρώπινο πρόσωπο σε παγκόσμια ζητήματα που διαφορετικά θα φαίνονταν απόμακρα για να συνδεθούμε.

Πριν λίγο καιρό η ταινία προβλήθηκε σε ορισμένα λύκεια της επαρχίας και μαθητές εξέφρασαν την επιθυμία τους για να βοηθήσουν εθελοντικά τους πρόσφυγες. Τέτοιου είδους κινητοποιήσεις δείχνουν το θετικό αντίκτυπο που μπορεί να έχει μια ταινία παίζοντας ένα μικρό ρόλο στην εξέλιξη μιας πιο συνειδητοποιημένης και συμπονετικής κοινωνίας.

Eξίσου σημαντικό θεωρώ τη προβολή ενός κοινωνικού ντοκιμαντέρ ως πλατφόρμα για διάλογο πρόσωπο με πρόσωπο μεταξύ του κοινού που το παρακολούθησε. Συζητήσεις με σκοπό όχι μόνον την επιβεβαίωση ότι υπάρχουν άνθρωποι όσο ευαισθητοποιημένοι όσο εμείς αλλά κυρίως για την ανταλλαγή ιδεών με άτομα που μπορεί να εκφράζουν μια διαφορετική άποψη πάνω στο θέμα.