Δημήτρης Καβατζικλής
Το διάβασμα έχει πολλή δύναμη. Βοηθά στην απόκτηση νοητικών εμπειριών που αλλιώς δεν θα είχαμε στον πραγματικό κόσμο, στη γνωριμία με τις ζωές των άλλων αλλά και την οργάνωση της γνώσης σε χρήσιμα σχήματα και κατηγορίες. Ή τουλάχιστον αυτά πάνω κάτω ξέραμε. Πρόσφατες έρευνες όμως δείχνουν ότι, επιπλέον, το διάβασμα ενισχύει την συναισθηματική και νοητική ευφυΐα αλλάζοντας και ενεργοποιώντας περιοχές του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες γι αυτές τις ικανότητες.
«Είναι το διάβασμα απαραίτητο για την επιβίωση του ανθρώπου;» αναρωτιέται το Open Culture όπου διαβάσαμε για τις νέες έρευνες. Πιθανώς όχι. Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν την ανάγνωση και τη γραφή τα τελευταία 5.000 χρονιά, διάστημα πολύ σύντομο για να επιφέρει μεγάλες αλλαγές στην ανθρώπινη εξέλιξη’, γράφει ο Greg Miller. Επιβιώναμε μια χαρά για δεκάδες χιλιάδες χρόνια πριν την εφεύρεση της γραφής. Οι νευρολόγοι όμως υποστηρίζουν ότι η ανάγνωση βοηθά στην σύνδεση περιοχών του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες τόσο για την όραση όσο και για την ομιλία. Ακόμη και σε ενήλικες που έμαθαν να διαβάζουν σε μεγαλύτερη ηλικία παρατηρείται μια ενεργοποίηση του οπτικού φλοιού. Μια έρευνα έδειξε ότι είναι μάλλον ένας τρόπος του εγκεφάλου μας να φιλτράρει και να διακινεί τις οπτικές πληροφορίες που εγείρουν την προσοχή μας στον σύγχρονο κόσμο που ζούμε.
Αυτή η εξελιγμένη επικοινωνία μεταξύ περιοχών του εγκεφάλου μπορεί να αποτελεί μια σημαντική παρέμβαση στην μελέτης των νοητικών διαταραχών. Μια έρευνα του Carnegie Mellon για παράδειγμα, βρήκε ότι: ‘100 ώρες εντατικού διαβάσματος βελτίωσαν την αναγνωστική ικανότητα των παιδιών που πήραν μέρος και αύξησε τα ποσοστά φαιάς ουσίας.’ Τα αποτελέσματα αυτά δίνουν μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί πειραματικά για την θεραπεία ψυχικών διαταραχών, οι οποίες φαίνεται να οφείλονται συχνά στη μη σωστή επικοινωνία των περιοχών του εγκεφάλου.
Το διάβασμα δεν βελτιώνει μόνο την νοητική ικανότητα αλλά και “θεωρία του νου”, δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο προσάπτουμε νοητικές καταστάσεις σε άλλους ανθρώπους και το πως χρησιμοποιούμε αυτές τις καταστάσεις για να εξηγήσουμε και να προβλέψουμε την συμπεριφορά των γύρω μας. Η ‘θεωρία του νου’, ή ‘ψυχολογία του ενστίκτου’ όπως αλλιώς ονομάζεται, μπορεί να ενισχύσει τα επίπεδα της ενσυναίσθησης και τα επίπεδα εκτεταμένων εκτελεστικών λειτουργιών, επιτρέποντας στον εγκέφαλό να διατηρεί περισσότερες οπτικές γωνίες αλλά και να εναλλάσσεται μεταξύ αυτών.
Η βελτίωση της θεωρίας του νου προκύπτει κυρίως μέσω αναγνωσμάτων. Ο Raymond A. Mar από το πανεπιστήμιο York του Τορόντο ανέλυσε πολλές από αυτές τις έρευνες αποδεικνύοντας τη σημασία της κατανόησης ιστοριών για την θεωρία και κατέληξε ότι όσο καλύτερα αντιλαμβανόμαστε τα γεγονότα μιας ιστορίας τόσο πιο εύκολο είναι να καταλάβουμε και τις πράξεις και τις προθέσεις των γύρω μας. Αλλά και το είδος του αναγνώσματος μπορεί να κάνει τη διαφορά. Μια έρευνα των ψυχολόγων David Comer Kidd και Emanuele Castano δοκίμασε τις επιπτώσεις που έχει η ποιότητα του γραψίματος στις απαντήσεις σχετικά με την ενσυναίσθηση που έδωσαν 1.000 συμμετέχοντες χρησιμοποιώντας αποσπάσματα από bestseller και κλασσική λογοτεχνία.
Για να επισημάνει τη διαφορά μεταξύ των δύο ο Kidd εξηγεί:”Κάποια είδη γραφής είναι περισσότερο περιγραφικά και επιτρέπουν στον αναγνώστη να καλύψει μόνος του τα κενά, ενώ κάποια άλλα είναι πιο ευκολοδιάβαστα επομένως και πιο διασκεδαστικά. Ευκολοδιάβαστα είναι είδη όπως ,οι περιπέτειες, τα ρομάντζα και τα θρίλερ όπου ο συγγραφέας ωθεί τον αναγνώστη να πάρει ενεργό μέρος στην εμπειρία. Ενώ αντιθέτως τα περιγραφικά σου ανοίγουν ένα νέο περιβάλλον και πρέπει να βρεις εσύ το δρόμο.’
Οι ερευνητές της θεωρίας του νου έκαναν τεστ για να μετρήσουν τα επίπεδα ενσυναίσθησης και ανακάλυψαν ότι αυτοί που διάβαζαν περιγραφική λογοτεχνία είχαν καλύτερα αποτελέσματα από αυτούς που διάβαζαν τα bestseller. Η περιγραφική γλώσσα βοηθά και στην ενεργοποίηση περιοχών του εγκεφάλου που δεν συνδέονται με το διάβασμα. Λέξεις όπως ‘λεβάντα’,’κανέλα’, και ‘σαπούνι’ διεγείρουν περιοχές που έχουν να κάνουν με την όσφρηση.
Με άλλα λόγια, το διάβασμα δημιουργεί μια εικονική πραγματικότητα στον εγκέφαλο που προκαλεί πραγματικές συναισθηματικές αντιδράσεις. Απ’ό,τι φαίνεται δηλαδή, ο εγκέφαλος δεν μπορεί να ξεχωρίσει μεταξύ των συναισθημάτων που διαβάζουμε και αυτών που βιώνουμε στην πραγματικότητα. Επίσης δεν διακρίνει τη διαφορά μεταξύ μια λέξης που διαβάζουμε και μια λέξης που ακούμε. Πολλοί άνθρωποι που διαβάζουν ή ακούν ποίηση ανατριχιάζουν κυριολεκτικά.
Μια άλλη έρευνα από το πανεπιστήμιο του Emory κατέληξε στο ότι η ανάγνωση φέρει παροδικές αλλαγές στην σύνδεση των λειτουργιών. Αυτές οι βιολογικές αλλαγές μπορεί να διαρκέσουν ως και 5 ημέρες, όπως συνέβη με τους συμμετέχοντες που διάβασαν το μυθιστόρημα “Πομπηία” του Robert Harris.
Μπορεί λοιπόν η ενεργοποίηση περιοχών του εγκεφάλου να είναι παροδική και μικρής εμβέλειας, σημασία έχει όμως ότι ενισχύει τις νοητικές και κοινωνικές εμπειρίες μας και γι’ αυτό και μόνο είναι σημαντική.
