σε , ,

Φρίντριχ Νίτσε: Μηδενιστής, θεωρητικός του εθνικοσοσιαλισμού, ή μισάνθρωπος;

3 ερωταπαντήσεις για τον μεγάλο φιλόσοφο

Γράφει ο Δημήτρης Τζήκας

Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 174 ετών από τη γέννηση του Φρίντριχ Νίτσε, θα προσπαθήσω να δώσω μερικές συνοπτικές απαντήσεις στις διάφορες ανακρίβειες που ακούγονται μέχρι και σήμερα, σχετικά με το Γερμανό φιλόσοφο. Θα πορευτώ με βάση τρία ερωτήματα, που διαμορφώνουν την προβληματική του παρόντος άρθρου και αφορούν τη σχέση της νιτσεϊκής φιλοσοφίας με τον μηδενισμό, τον εθνικοσοσιαλισμό και την μισανθρωπία.

Ερώτημα 1ο: Ήταν μηδενιστής;

Screenshot 7 12Η δήλωσή του για το θάνατο του Θεού πρέπει να ερμηνευθεί περισσότερο ως συμβολισμός για τη μετάβαση σε μία μετακαντιανή εποχή όπου ο νοήμων άνθρωπος αδυνατεί να πιστέψει σε έναν χριστιανικού τύπου Θεό· θα ήταν σφάλμα αν την εκλαμβάναμε ως ένα άλμα προς το μηδέν. Το γεγονός ότι μάχεται ενάντια στις περισσότερες «αξίες» του κόσμου, δε σημαίνει ότι δε βρίσκει κανένα νόημα σε αυτόν. Αντίθετα, στοχεύει στον επανακαθορισμό των αξιών, και παρά την απογοήτευση που του προκαλεί η πνευματική ένδεια της εποχής του, η ελπίδα του για έναν καλύτερο κόσμο είναι αυτή που υπερισχύει στην ψυχοσύνθεσή του. Ελπίζει, λοιπόν, σε έναν ευγενή (υπερ)άνθρωπo που θα κυριαρχήσει διαλύοντας τα πάσης φύσεως κατάλοιπα των θρησκειών. Αυτή η ελπίδα, μπορεί να μεταφραστεί ως μία κατάσταση αναίρεσης του μηδενισμού, ο οποίος θεωρείται από τον ίδιο ως μία μεγάλη απειλή για την ανθρωπότητα.

Όσον αφορά στην αναζήτηση ενός απώτερου νοήματος της ύπαρξης, και γνωρίζοντας ότι στο τέλος αυτής της αναζήτησης κάθε νόημα μπορεί να τεθεί σε αμφισβήτηση (ακόμα και αν προέρχεται από ένα ιδεαλιστικό σύστημα σκέψης), ο Νίτσε επιλέγει τον δρόμο της αδιαφορίας. Μία αδιαφορία εμπνευσμένη από ένα πνεύμα που ο ίδιος θαύμαζε ιδιαίτερα, αυτό του Επίκουρου.

Friedrich Nietzsche Glitch GIF – Find & Share on GIPHY

Discover & share this Glitch GIF with everyone you know. GIPHY is how you search, share, discover, and create GIFs.

Ερώτημα 2ο: Ήταν θεωρητικός του εθνικοσοσιαλισμού;

Η ανάμειξη του Νίτσε με τον ναζισμό ήρθε μέσα από τη συστηματική παράφραση των κειμένων του, που είχε σκοπό την εύρεση ενός ιδεολογικού υπόβαθρου εκ μέρους των ναζιστών. Μπορεί ο ίδιος να ήταν υπέρ μία ανώτερης μορφής ύπαρξης, αλλά αυτό δε σημαίνει αφενός ότι έβλεπε στους συμπατριώτες του αυτή την ανωτερότητα, και αφετέρου ότι θεωρούσε τους Εβραίους υπαίτιους του γερμανικού εκμαυλισμού. Στους Εβραίους είδε πράγματι έναν ιερατικό λαό που προέβη στην ανατροπή των αριστοκρατικών αξιών, ή αλλιώς, σε μία «εξέγερση των δούλων» που συνεχίζει να θριαμβεύει μέχρι σήμερα. Υπό αυτή την έννοια, ο Νίτσε θεωρεί όντως τους Εβραίους ως τον βασικό πνευματικό του αντίπαλο. Παρόλα αυτά πρόκειται για έναν αντίπαλο που ποτέ δε σταματά να σέβεται και ενίοτε να εκθειάζει.

Πέρα από αυτή την άποψη περί Εβραίων, είναι προφανές ότι ένα κίνημα μηδενιστικό, ένα κίνημα της μνησικακίας που αναζητά τη δικαίωσή του μέσα από την καταστροφή του διαφορετικού και όχι μέσα από την οικοδόμηση ενός ανώτερου συστήματος αξιών, δε θα έβρισκε κανένα σημείο σύγκλισης με ένα τόσο δημιουργικό πνεύμα σαν αυτό του Νίτσε. Και για να το πάμε παραπέρα: η θετικότητα του πνεύματος του Νίτσε απαντάται στο πρότυπο της ηθικής του ευγενούς που ο ίδιος θαυμάζει. Μία τέτοια ηθική δεν οφείλει την ύπαρξή της στην άρνηση του διαφορετικού· αντίθετα, καταφάσκοντας πρωτίστως στον εαυτό της, σέβεται καθετί αυθεντικό χωρίς να το θεωρεί καλό ή κακό, αφού ως ύπαρξη είναι πέραν όλων αυτών των σχηματικών ηθικών κρίσεων. Πώς θα μπορούσε ένα τέτοιο πνεύμα να είναι κοντά σε ένα φασιστικό κίνημα με τα ακριβώς αντίθετα χαρακτηριστικά;

Sad Friedrich Nietzche GIF – Find & Share on GIPHY

Discover & share this Sad GIF with everyone you know. GIPHY is how you search, share, discover, and create GIFs.

Ερώτημα 3ο: Ήταν μισάνθρωπος;

Σε πρώτο επίπεδο, πίσω από τον συχνό χαρακτηρισμό του Νίτσε ως μισάνθρωπου, μπορούμε να δούμε μία ελλιπή ανάγνωση του νιτσεϊκού έργου εκ μέρους των κατηγόρων του. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, κατανοεί κανείς ότι αυτή η ελλιπής ανάγνωση οφείλεται σε μία λογική αδυναμία καθαρής κριτικής ως απόρροια της επικράτησης της χριστιανικής ηθικής που κυριεύει τις συνειδήσεις των ανθρώπων μέχρι σήμερα.

Δεν είναι ψέμα ότι ο Νίτσε αντιμετωπίζει με μεγάλη σκληρότητα οτιδήποτε είναι σε θέση να αποδυναμώσει τον άνθρωπο. Είτε αναφέρεται σε συστήματα γνώσης τα οποία φέρνουν τον άνθρωπο πιο μακριά από την πραγματικότητα στοχεύοντας (ή απλά καταλήγοντας) να τον βλάψουν, είτε επιτίθεται σε ανθρώπινες «ποιότητες» όπως ο οίκτος (ο οποίος θεωρείται περισσότερο ως κομμάτι μιας προϋπάρχουσας ηθικής που σκοπεύει να διαμορφώσει τα υποκείμενα και λιγότερο ως προϊόν ενός πηγαίου συναισθήματος όπως η συμπόνια), ο Νίτσε στοχεύει – πρώτα και κύρια – να προστατέψει τον άνθρωπο, να τον πάει ένα βήμα παραπέρα, και τελικώς να τον εξυψώσει. Και μπορεί μέσα από αυτή την προσπάθεια να φτάνει σε συμπεράσματα που μοιάζουν σκληρά, ή άλλες φορές απάνθρωπα, όμως κατά βάθος ξέρει πως ο άνθρωπος φτάνει μέχρι τα όρια της δύναμής του. Αυτή τη δύναμη προσπαθεί να μεγεθύνει όσο μπορεί, από αγάπη πρώτα από όλα στον άνθρωπο και σε αυτό που είναι ικανός να γίνει.

Τι είναι εν τέλει ο Φρίντριχ Νίτσε; Εγώ θα έλεγα πως είναι απλά η γλώσσα της αλήθειας στην πιο καθαρή της μορφή, μακριά από οποιαδήποτε ντροπή νιώθει ασυνείδητα ο μοντέρνος άνθρωπος για τον ίδιο του τον εαυτό. Είναι η φωνή που μέσα από το πρίσμα ενός ιστορικού φιλοσοφείν, μας καλεί να κατανοήσουμε ποιοι είμαστε και να έρθουμε σε μία ειρήνευση με την ύπαρξή μας. Ας την ακούσουμε.

Τα Μικροπράγματα στο inbox σου!