Άρης Δημοκίδης
Το «Είναι καλός ο κόσμος;» (εκδ. Αρμός) είναι απ’ τα πιο δυνατά κι ενδιαφέροντα βιβλία που διάβασα φέτος. Έχει υπότιτλο «Απαντήσεις για το νόημα της ζωής μέσα σε μια ψυχιατρική κλινική» και αποτελείται από πολλές, μικρές αλλά ζουμερές συνεντεύξεις με ασθενείς.
Δεν αναφέρονται τα ονόματά τους, όμως στην αρχή κάθε σειράς ερωταπαντήσεων μαθαίνουμε το φύλο, την ηλικία και την ασθένεια του καθενός και της καθεμιάς που απάντησε. Έχουμε συνηθίσει το Ερωτηματολόγιο του Προυστ να το απαντούν «επώνυμοι», όμως εδώ οι απαντήσεις έρχονται πιο αβίαστα, χωρίς το φόβο τσαλακώματος της εικόνας. Και είναι συχνά συγκλονιστικές. (Με την άδεια της συγγραφέα παρουσιάζουμε παρακάτω τέσσερις απ’ αυτές, εμβόλιμες στη συνέντευξη που της πήρα.)
Η Κυριακή Παναγιωτίδου είναι ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια. Γεννήθηκε στη Δράμα. Σπούδασε στο Τμήμα Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και εκπαιδεύτηκε στην A΄ Ψυχιατρική Κλινική – Αιγινήτειο Νοσοκομείο. Ζει και εργάζεται στη Δράμα στο ιδιωτικό της γραφείο και ως εξωτερικός συνεργάτης σε δομές ψυχικής υγείας στη Δράμα και στην Αθήνα.
– Πού γεννήθηκε η ιδέα να ρωτήσετε τα ίδια πράγματα σε όλους τους ασθενείς;
Η ιδέα γεννήθηκε στην κλινική που ξεκίνησα να εργάζομαι όταν επέστρεψα στην πόλη μου τη Δράμα, μετά τις σπουδές μου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και την εκπαίδευσή μου στο Αιγινήτειο. Για την ακρίβεια η ιδέα γεννήθηκε μετά από ενάμιση περίπου χρόνο δουλειάς κι αφού είχα καταγράψει πολλά λόγια των ασθενών μου, χωρίς να ξέρω τι ακριβώς θα κάνω με αυτά. Ήξερα ωστόσο ότι είχα στα χέρια μου ένα υλικό άκρως ενδιαφέρον, συγκινητικό και πολύτιμο. Ένιωσα την ανάγκη αλλά και την ευθύνη να το μοιραστώ.
– Γιατί επιλέξατε το Ερωτηματολόγιο του Προυστ, και πώς το προσαρμόσατε;
Το επέλεξα γιατί ήθελα να σας παρουσιάσω τους ανθρώπους αυτούς όχι με όρους ψυχοπαθολογίας, αλλά με όρους ζωής. Το ερωτηματολόγιο του Προυστ είναι πολύ απλό, πολύ δημοφιλές κι έχει να κάνει με τα σημαντικότερα πράγματα: τον εαυτό, την αγάπη, τη φιλία, τη νοσταλγία, την τέχνη, την ευτυχία, τον πόνο, το θάνατο, τη ζωή την ίδια και το νόημά της. Επίσης το επέλεξα για την διαφορετική μορφή (σε αριθμό και περιεχόμενο ερωτήσεων) που παίρνει στα χέρια αυτού που το χορηγεί. Άλλη μορφή έχει στο περιοδικό Vanity Fair, άλλη στην εκπομπή Inside Actors Studio και άλλη πχ. στη Lifo.
Έτσι, λοιπόν, επέλεξα τις ερωτήσεις που θεώρησα ότι υπηρετούσαν καλύτερα το σκοπό που είχα, τους ανθρώπους στους οποίους απευθυνόμουν, τη θέση και την κατάστασή τους και το πλαίσιο στο οποίο βρισκόμουν. Το απλό και ουσιαστικό υλικό που είχα, απλά και ουσιαστικά δοσμένο.
-Ποιες ήταν κάποιες απ’ τις αντιδράσεις των ασθενών όταν τους προτείνατε αυτές τις συνεντεύξεις;
Έλεγα ότι θέλω να τους κάνω μερικές ερωτήσεις για τον εαυτό τους και τη ζωή τους και το αποτέλεσμα που θα βγει θα το δημοσιεύσω με τη μορφή βιβλίου, χωρίς να αναφέρω τα ονόματά τους: «Γιατί να μη βάλεις και τα ονόματά μας;». «Θα είναι επιστημονικό;». «Θα γίνουμε διάσημοι;». «Ο γιατρός θα τα διαβάσει;». «Πάμε για νόμπελ, λες;». «Πώς θα το ονομάσεις το βιβλίο; Εγώ λέω να το ονομάσεις, Αλίμονο».
***
Απόσπασμα απ’ το βιβλίο:
Άνδρας, 39 ετών, άγαμος, άτεκνος, σχιζοφρένεια αποδιοργανωτικού τύπου.
1) Ποιο είναι το πιο καλό στοιχείο του χαρακτήρα σου, το δυνατό σου σημείο;
Η ευγένεια, η καλοσύνη, η καλή συμβουλή και οι πράξεις ευθύνης εργασίας.
2) Ποια είναι η μεγαλύτερη αρετή σε έναν άντρα;
Να είναι άνθρωπος απλός, να μην είναι παράξενος και να μη δίνει την αμαρτία σε άλλον.
3) Ποια είναι η μεγαλύτερη αρετή σε μια γυναίκα;
Να τη σέβεσαι και να μη δημιουργείς φαντασιώσεις με τη χημεία. Να προχωρά τον άντρα με τα χρήματα, αυτή να τα κρατάει, και με τη λογική. Να ξέρει που πηγαίνει.
4) Τι εκτιμάς περισσότερο σε έναν φίλο;
Τα καλά που μου έχουν προσφέρει από τη δουλειά και η ζωή κορώνα-γράμματα από την αφραγκία. Η απλότητα, η καλημέρα, «τι κάνετε», «από πού γυρίζετε;». Έχω φίλους. Έχω ένα φίλο. Και αγίους έχω. Έχω τον Άγιο Νεκτάριο. Και τον Τάσο. Όταν έχει αυτός χρήματα, όλα πάνε καλά.
5) Ποιο είναι το μεγαλύτερό σου ελάττωμα;
Μου έχουν δώσει την αμαρτία οι κλέφτες για να καλυφθούν αυτοί.
6) Πότε χάρηκες πιο πολύ στη ζωή σου;
Δεν έκανα αμαρτία για να χαρώ. Χαιρόμουν που δούλευα, που αποκτούσα, που πρόσφερα.
7) Για τι πράγμα μετανιώνεις περισσότερο;
Δεν έχω μετανιώσει, όλους τους συγχωράω και όλοι με συγχωράνε.
8) Τι ή ποιον αγαπάς πιο πολύ στη ζωή σου;
Αυτούς που με στήριξαν στις δύσκολες εποχές, που με παίρνανε στη δουλειά. Την πίστη και την αλήθεια. Την προσπάθεια σε ό,τι κι αν έχει γίνει από λάθος χημείες. Ό,τι είχαν οι παππούδες μας να έχουμε κι εμείς, τις δουλειές που κάνανε, να τις κάνουμε κι εμείς.
9) Θα ήθελες να είσαι κάποιος άλλος;
Όχι, γιατρέ! Θα ήθελα τον εαυτό μου χωρίς να μου φορτώνουν αμαρτίες.
10) Τι είναι ευτυχία;
Ευτυχία είναι η καλημέρα, τα καλά μυαλά, όχι παράξενη ζωή κι ούτε στοιχήματα. Να συμπονάς τον συνάνθρωπο.
11) Τι είναι δυστυχία;
Δυστυχία είναι να σε φορτώνουν αμαρτίες. Και δεν αφήσανε ψυχή, να μην τη βρούνε και να μην την έχουν πειράξει.
12) Ποια είναι η αγαπημένη σου απασχόληση;
Δούλευα πάρα πολύ και μου άρεσε. Κι όταν ήμουν κουρασμένος, ακούγαμε μουσική απ’ το ράδιο κι έτσι λίγο φτιαχνόμασταν πάλι.
13) Θα ήθελες να ζεις κάπου αλλού;
Στο σπίτι μου, δίχως τόσο πόνο. Άκου γέρου συμβουλή και παιδεμένου γνώση, για να ζήσεις. Οι παππούδες μας, μας ορίζουν. Ο παππούς μου έλεγε «πάρε λίγο λίπος, ψήστο, πάρε λίγο ούζο κι ένα πακέτο τσιγάρα και συνέχισε τη ζωή σου».
14) Ποιος ο αγαπημένος σου ήρωας ή καλλιτέχνης;
Πίστευα στη ψυχή μου. Αγαπώ τους συνανθρώπους που έβλεπα ότι αγωνίζονταν, αυτούς που θαύμαζα… ήταν οι φίλοι μου οι πραγματικοί, που δουλεύαμε… αλλά κι αυτοί την πατήσανε… από την τηλεόραση, από τα τραγούδια, από φτιάξιμο, από αυτά που μας φέρνανε στα μέρη μας. Αγαπούσα τον θείο μου τον Νίκο, που ερχόταν και μου μιλούσε. Η ζωή δεν τελειώνει γιατρέ, ο άνθρωπος τελειώνει.
15) Τι νοσταλγείς πιο πολύ;
Αγαπώ και μ’ αγαπούνε, αλλά όταν πατάμε σε μέρος δύσκολο… Δουλειά και σπίτι, όπως κάνανε οι παλιοί, κι όχι παραξενιές. Μας χαλάσαν τη νοσταλγία, να μας κλέβουν και να μας δέρνουν. Έπρεπε να αγαπήσουμε. Πρέπει όλοι να καταλάβουμε.
16) Πως θα ήθελες να πεθάνεις;
Εκεί που δουλεύω. Και να μη μιλάω πολύ. Εκεί που πίνω καφέ. Φυσιολογικά.
17) Ποιο είναι το νόημα της ζωής;
Οι ευθύνες. Όχι football τροφές και να συγχωρέσουμε ο ένας τον άλλον, για να μπορέσουμε να ζήσουμε. Ο άνθρωπος όσο είναι καλά, τον λένε «κακό» και όταν πεθαίνει τον λένε «καλό, γιατί όλους μας βοηθούσε, αλλά δεν τον καταλαβαίναμε». Γιατρέ! Να αναλάβουμε τις ευθύνες τις παλιές κι ας πεθάνουμε πάνω στη δουλειά, γιατί αλλιώς ζήτω που καήκαμε από τους ξένους. Δεν τους φτάνουμε με τίποτα τους Γερμανούς. Εμείς δεν θέλουμε τις ευθύνες, γι’ αυτό.
18) Πως νιώθεις αυτή τη στιγμή;
Καλά είμαι. Περαστικά είναι.
19) Ποια η καλύτερη συμβουλή που θα έδινες σε κάποιον;
Σε σένα; Η μητέρα Παναγίτσα ήταν αδύνατη. Δεν υπάρχει σε όλους πίστη. Σε μερικούς μόνο. Να αγαπήσεις τον συνάνθρωπο, γιατρέ. Όσο χάλια και να είναι, παρ’ τον κοντά σου. Να έχεις καθαρό μυαλό, για να μπορέσεις να ζήσεις τους άλλους ανθρωπάκους. Όχι κάθε βδομάδα να χτυπάει η καμπάνα απ’ αυτούς που τα βλέπουν όλα εύκολα.
***
– Κυρία Παναγιωτίδου, τι σας έκανε πιο πολύ εντύπωση στη διαδικασία και στις συνεντεύξεις;
Η απελπισία που ντύνεται χιούμορ, οι ματαιωμένες ελπίδες που λέγονται ως σκληρές αλήθειες, ο πόνος που γίνεται σοφία, ο κυνισμός του ανθρώπου που δεν έχει να χάσει πολλά, τα λάθη που γίνονται συμβουλή, η ζωή που γίνεται εμπειρία. Πιστεύω ότι στον πάτο κάθε πίκρας υπάρχει μια στάλα γλύκας κι ανθρωπιάς. Μου λέει μια μέρα μια ασθενής: «Έφτιαξα μια ζωγραφιά για τη Χρυσούλα που πέθανε χθες… είναι κάτι λουλούδια κι έγραψα από κάτω καλό Παράδεισο… δεν ξέρω που να την αφήσω…».
– Πιστεύετε πως αν δεν υπήρχε η περιγραφή της ψυχικής ασθένειας στην αρχή κάθε συνέντευξης, κάποιος ειδικός θα μπορούσε να εικάσει πετυχημένα την ασθένεια βασισμένος στις απαντήσεις;
Πολύ σημαντική η ερώτηση αυτή και θα σας παραθέσω αυτούσια τα λόγια ενός ειδικού, Καθηγητή Ψυχιατρικής, που διάβασε το βιβλίο: «Όχι δεν θα μπορούσε να καταλάβει. Και κατά τη γνώμη μου αυτή είναι η μαγεία. Ότι αγγίζει το φυσιολογικό στον καθένα αυτό το ερωτηματολόγιο, όχι το άρρωστο».
***
Απόσπασμα απ’ το βιβλίο:
Γυναίκα, 65 ετών, χήρα, άτεκνη, σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, αρχόμενη άνοια, υποτροπιάζουσα κατάθλιψη.
1) Ποιο είναι το πιο καλό στοιχείο του χαρακτήρα σου, το δυνατό σου σημείο;
Δεν προδίδω.
2) Ποια είναι η μεγαλύτερη αρετή σε έναν άντρα;
Να είναι σαν τον γιατρό, ψύχραιμος, θαρραλέος και να εμπνέει εμπιστοσύνη.
3) Ποια είναι η μεγαλύτερη αρετή σε μια γυναίκα;
Το πρόσωπο.
4) Τι εκτιμάς περισσότερο σε έναν φίλο;
Να είναι όπως εσύ. Ίση μαζί μου.
5) Ποιο είναι το μεγαλύτερό σου ελάττωμα;
(Δείχνει το κεφάλι της).
6) Πότε χάρηκες πιο πολύ στη ζωή σου;
Ποτέ.
7) Για τι πράγμα μετανιώνεις περισσότερο;
Για τον εαυτό μου, γιατί είμαι moody.
8) Τι ή ποιον αγαπάς πιο πολύ στη ζωή σου;
Τον κύριο Σταύρο, ήταν σαν πατέρας μας.
9) Θα ήθελες να είσαι κάποια άλλη;
Όχι, δε μπορώ… δε βλέπω καλά.
10) Τι είναι ευτυχία;
Αυτό που σε μαγνητίζει.
11) Τι είναι δυστυχία;
Καμιά φορά να χάσεις χρήματα, καμιά φορά να χάσεις την υγεία σου. Αλλά πιο σπουδαίο, η υγεία.
12) Ποια είναι η αγαπημένη σου απασχόληση;
Stamp collection.
13) Θα ήθελες να ζεις κάπου αλλού;
Ναι, στην Τάρα! Και ας μη με θέλουνε. Κι ας πεθάνω εκεί.
14) Ποιος ο αγαπημένος σου ήρωας ή καλλιτέχνης;
Ο Hermann Hesse. Το Rossalde, αυτό με χαρακτηρίζει. Και μου άρεσε και το Siddhartha.
15) Τι νοσταλγείς πιο πολύ;
Μια βόλτα απέναντι. Ή να βγω στο μπαλκόνι.
16) Πως θα ήθελες να πεθάνεις;
Δεν ξέρω πως, αλλά θα πεθάνω σε δυο μήνες, σε δυο μέρες.
17) Ποιο είναι το νόημα της ζωής;
Να αγαπάς και να μη σ’ αγαπούν.
18) Πως νιώθεις αυτή τη στιγμή;
I feel calm (ήρεμος) and aloof (απόμακρος).
19) Ποια η καλύτερη συμβουλή που θα έδινες σε κάποιον;
Δεν ξέρω.
***
– Κυρία Παναγιωτίδου, τι συμπεράσματα βγάλατε απ’ τις απαντήσεις σχετικά με το νόημα της ζωής;
Ο πόνος μας φέρνει στην ουσία της ύπαρξής μας και μας αναγκάζει να σκεφτούμε τι πραγματικά χρειάζεται για να ζήσουμε. Μετά το βιβλίο τα πράγματα έγιναν πιο ευανάγνωστα μέσα μου. Τις απαντήσεις τις βρίσκει ο καθένας μόνος του και τα μαθήματα της ζωής τα μαθαίνουμε όλοι δύσκολα, αλλά τα λόγια τους αυτά, απλά και εκθαμβωτικά, μπορεί να είναι μερικά βοηθητικά φώτα στην πορεία μας.
Ποιο είναι το νόημα της ζωής; «Να ζεις με τον κόσμο». «Η ηρεμία». «Δεν έχω απάντηση, αλλά από το να πεθάνουμε καλύτερα να ζούμε». «Η δημιουργία». «Να ζήσουμε καλά, αλλιώς δεν αξίζει». «Το κύπελλο που πήρα!». «Η ευθύνη». «Η αγάπη». «Ζούμε γιατί πρέπει να ξέρουμε». «Όπως και να έρθει η ζωή να προσπαθήσουμε να τα βγάλουμε πέρα». «Ζούμε για έναν άντρα». «Όλα!».
– Βρήκα (εκτός άλλων) πολύ συγκινητική η φράση σας πως το βιβλίο είναι μια προσπάθεια να γνωρίσουμε τον άνθρωπο πίσω απ’ την ψυχική ασθένεια. Πώς μπορούμε να το καταφέρουμε αυτό στην πραγματική μας ζωή;
Αρχικά θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι επικίνδυνος ασθενής είναι ο παραμελημένος ασθενής, ο ξεχασμένος, ο αφρόντιστος, ο μόνος. Αν προχωρήσουμε λοιπόν πέρα από το φόβο μας θα δούμε πόσο μοιάζουμε με τους ανθρώπους αυτούς, πόσο ίδιος είναι ο πυθμένας της ψυχής μας, πόσο κοινές οι επιθυμίες, οι ελπίδες, οι απογοητεύσεις και οι αγωνίες μας. Και θα σας πω μερικές αντιδράσεις φίλων μου που διάβασαν το βιβλίο (και τις ιδιότητές τους): «Κική, αν ταιριάζουν πολλά από αυτά που είπανε οι ασθενείς σου με αυτά που σκέφτομαι κι εγώ…;» (γεωπόνος). «Αυτό που σου είπε κάποιος ότι κλαίει για 5 λόγους, αλλά δεν τους θυμάται όλους, Κική, το παθαίνω κι εγώ» (ψυχολόγος). «Κι εγώ τα ίδια θα απαντούσα, τζάμπα τους κρατάνε τους ανθρώπους» (βιολόγος). Αυτός ακριβώς ήταν ο στόχος μου. Να δούμε κάτι από τον εαυτό μας και να έρθουμε κοντά τους .
***
Απόσπασμα απ’ το βιβλίο:
Γυναίκα, 92 ετών, χήρα, με παιδιά, αρτηριακή υπέρταση, άνοια αγγειακού τύπου.
1) Ποιο είναι το πιο καλό στοιχείο του χαρακτήρα σου, το δυνατό σου σημείο;
Τα παιδιά μου.
2) Ποια είναι η μεγαλύτερη αρετή σε έναν άντρα;
Να είναι τίμιος.
3) Ποια είναι η μεγαλύτερη αρετή σε μια γυναίκα;
Να είναι καθώς πρέπει.
4)Τι εκτιμάς περισσότερο σε έναν φίλο;
Να είναι καλός στο σύνολο, να είναι καλός στη δουλειά του, να πιάνει πουλιά στον αέρα.
5) Ποιο είναι το μεγαλύτερό σου ελάττωμα;
Δε μπορώ να πω ότι έχω.
6) Πότε χάρηκες πιο πολύ στη ζωή σου;
Δε βαριέσαι, πάντα οι χαρές μου ήταν μέτριες.
7) Για τι πράγμα μετανιώνεις περισσότερο;
Χωρίς να το θέλεις, κάνεις κάτι λάθος.
8) Τι ή ποιον αγαπάς πιο πολύ στη ζωή σου;
Δεν αγαπάω κανέναν, γιατί όλα είναι δύσκολα, όλα είναι ζόρικα.
9) Θα ήθελες να είσαι κάποια άλλη;
Όχι.
10) Τι είναι ευτυχία;
Το να είσαι όπως είσαι.
11) Τι είναι δυστυχία;
Δε θέλω να σκεφτώ τίποτα από τη ζωή που έκανα.
12) Ποια είναι η αγαπημένη σου απασχόληση;
Δεν έχω.
13) Θα ήθελες να ζεις κάπου αλλού;
Όχι, αφού εδώ γεννήθηκα, εδώ μεγάλωσα, εδώ είναι η ζωή μου.
14) Ποιος ο αγαπημένος σου ήρωας ή καλλιτέχνης;
Κανείς.
15) Τι νοσταλγείς πιο πολύ;
Την υγεία μου και όταν πήγαινα στο σχολείο το παιδί μου.
16) Πως θα ήθελες να πεθάνεις;
Ξαφνικά.
17) Ποιο είναι το νόημα της ζωής;
Τίποτα. Μηδέν πήγαν όλα. Αν και είχα άντρα και έκανα κόρη.
18) Πως νιώθεις αυτή τη στιγμή;
Σαν να μην είμαι στη ζωή μου. Δε ζω τη ζωή μου με τα χέρια μου.
19) Ποια η καλύτερη συμβουλή που θα έδινες σε κάποιον;
Να είναι προσεκτικός και να προσπαθήσει να τα φέρει βόλτα. Και να φέρει απόφαση.
***
– Κυρία Παναγιωτίδου, τελικά τι θα απαντούσατε εσείς στην ερώτηση του τίτλου του βιβλίου σας; Είναι καλός ο κόσμος;
Νομίζω ότι τον κόσμο τον αντιλαμβανόμαστε όπως είναι η ζωή μας. Αν είμαστε καλά, τον βλέπουμε καλό, αν όχι, τον βλέπουμε μαύρο. Για τη ζωή μας όμως, οι μόνοι υπεύθυνοι είμαστε εμείς.
Προτείνω, λοιπόν, να κοιτάξουμε να την φτιάξουμε όσο καλύτερα επιθυμούμε και μπορούμε μιας κι έτσι θα γίνει κι ο κόσμος καλός και καλύτερος.
***
Απόσπασμα απ’ το βιβλίο:
Άνδρας, 83 ετών, χήρος, με παιδιά, καρκίνος πνεύμονα με εγκεφαλικές μεταστάσεις, άνοια αγγειακού τύπου.
1) Ποιο είναι το πιο καλό στοιχείο του χαρακτήρα σου, το δυνατό σου σημείο;
Το σεξ.
2) Ποια είναι η μεγαλύτερη αρετή σε έναν άντρα;
Η σοβαρότητα.
3) Ποια είναι η μεγαλύτερη αρετή σε μια γυναίκα;
Να είναι όπως ο άντρας της, σοβαρή και αξιοπρεπής.
4Τι εκτιμάς περισσότερο σε έναν φίλο;
Την καλή συμπεριφορά. Να είναι ήρεμος κι αγαπητός με μένα και με την οικογένειά μου.
5) Ποιο είναι το μεγαλύτερό σου ελάττωμα;
Δεν έχω, γιατί τα νεύρα και το θυμό μου, τα έστριβα γρήγορα.
6) Πότε χάρηκες πιο πολύ στη ζωή σου;
Στις 4/7/1955 όταν έτρεξα και πήρα το κύπελλο στο 3ο Σώμα Στρατού.
7) Για τι πράγμα μετανιώνεις περισσότερο;
Που με απέρριψε η ζωή. Δεν έχω καμία χαρά.
8) Τι ή ποιον αγαπάς πιο πολύ στη ζωή σου;
Τη γυναικούλα μου.
9) Θα ήθελες να είσαι κάποιος άλλος;
Όχι. Θέλω να είμαι ένας απλός άνθρωπος.
10) Τι είναι ευτυχία;
Η ελπίδα.
11) Τι είναι δυστυχία;
Να μην έχεις ησυχία.
12) Ποια είναι η αγαπημένη σου απασχόληση;
Βόλτες και καντάδες.
13) Που θα ήθελες να ζεις;
Στο χωριό που μεγάλωσα.
14) Ποιος ο αγαπημένος σου ήρωας ή καλλιτέχνης;
Δεν έχω.
15) Τι νοσταλγείς πιο πολύ;
Την στήριξη.
16) Πως θα ήθελες να πεθάνεις;
Να ήταν γύρω μου οι μισοί από όσους ήταν όταν πήρα το κύπελλο και είπαν «να, ο Στέλιος!». Με κόσμο γύρω.
17) Ποιο είναι το νόημα της ζωής;
Το κύπελλο που πήρα!
18) Πως νιώθεις αυτή τη στιγμή;
Ζαλισμένος. Μακριά από συγγενείς και φίλους.
19) Ποια η καλύτερη συμβουλή που θα έδινες σε κάποιον;
Αν άκουσε καμιά φορά συμβουλή από τη γιαγιά του, να την ακολουθήσει.
