Δημήτρης Καβατζικλής
Οι αρχαίοι πίστευαν ότι οι νεκροί μπορούσαν να προβλέπουν το μέλλον. Όσοι ήθελαν να επικοινωνήσουν μαζί με τις ψυχές και να πάρουν προβλέψεις για το μέλλον πήγαιναν στο νεκρομαντείο του Αχέροντα, που ήταν ένα από τα πιο γνωστά Μαντεία της Αρχαιότητας μαζί με αυτά της Δωδώνης και των Δελφών.
Έχουν όμως μια σημαντική διαφορά. Στα δύο πρώτα οι επισκέπτες αιτούνταν από τους ιερείς ή τις ιέρειες χρησμό, δηλαδή πρόβλεψη. Επειδή η πρόβλεψη είναι πάντα παρακινδυνευμένη, εδίδετο πάντα αλληγορικά, ώστε να εξηγηθεί κατά το δοκούν. Αντίθετα στο Νεκρομαντείο του Αχέροντα δεν έχουμε αίτημα χρησμού αλλά μυσταγωγία επαφής με είδωλα και ήχους νεκρών συγγενικών και φιλικών προσώπων.
Αναφορές, μύθοι και θρύλοι
Η παλαιότερη αναφορά του Νεκρομαντείου του Αχέροντα γίνεται από τον Όμηρο στην Οδύσσεια, όταν η Κίρκη συμβουλεύει τον Οδυσσέα να συναντήσει στον Κάτω Κόσμο τον τυφλό μάντη Τειρεσία και να πάρει χρησμό για την επιστροφή στην πατρίδα του και αμέσως παρακάτω δίνει τη συναρπαστική περιγραφή της καθόδου του Οδυσσέα, ενός θνητού, στον Άδη.
Η ομοιότητα της ομηρικής περιγραφής με τη θέση του Νεκρομαντείου είναι εκπληκτική, στοιχείο που παρατηρεί και ο Παυσανίας σχεδόν χίλια χρόνια αργότερα, θεωρώντας ότι ο Όμηρος πρέπει να είχε δει τα μέρη αυτά. Ωστόσο, στην ελληνική μυθολογία και άλλοι ήρωες είχαν τολμήσει αυτή την κατάβαση στον Άδη: ο Ορφέας για να φέρει στη γη την αγαπημένη του Ευρυδίκη, ο Ηρακλής για να φέρει στο βασιλιά Ευρυσθέα τον Κέρβερο, τον τρικέφαλο σκύλο-φύλακα της εξόδου από τον Άδη, και ο Θησέας με τον Πειρίθου για να αρπάξουν την Περσεφόνη.
Τη μεταφορά των ψυχών στις όχθες του ποταμού αναλάμβανε ο Ερμής. Από εκεί τις παραλάμβανε ο Χάροντας και τις μετέφερε με τη βάρκα του μέσα από την Αχερουσία λίμνη στον Κάτω Κόσμο. Η Αχερουσία λίμνη σύμφωνα με τη μυθολογία ήταν η χώρα του Άδη (Πλούτωνα). Για τη μεταφορά των ψυχών ο Χάροντας έπαιρνε ως αντίτιμο έναν οβολό, τον οποίο τοποθετούσαν οι συγγενείς κάτω από το στόμα των νεκρών. Όσοι δεν είχαν χρήματα παρέμεναν για πάντα στην όχθη του ποταμού. Ο Κέρβερος, ο τρικέφαλος σκύλος ήταν ο φύλακας της πύλης του Κάτω Κόσμου. Ο Άδης απαγόρευε αυστηρά την είσοδο των ζωντανών και την έξοδο των νεκρών από το βασίλειο των νεκρών.
Η ίδια η Αχερουσία λίμνη περιγράφεται στις αρχαίες πηγές ως μαύρη και σκοτεινή, παγωμένη, στα νερά της οποίας δεν επιβίωνε τίποτα έμβιο. Περικυκλωμένη από καλαμιές και μόνιμα καλυμμένη από βαριά ομίχλη προϊδέαζε και τον πιο κυνικό επισκέπτη ότι κάπως έτσι θα έμοιαζαν οι πύλες του Κάτω Κόσμου.
Η τοποθεσία
Το αρχαίο Νεκρομαντείο του Αχέροντα βρίσκεται στο χωριό Μεσοπόταμος του Νομού Πρεβέζης, 48 χιλιόμετρα Βορειοδυτικά της Πρέβεζας. Είναι χτισμένο στην κορυφή ενός λόφου, στον οποίο κατέληγαν οι επισκέπτες από το Ακρωτήρι Χειμέριο του χωριού Αμμουδιά, για να επικοινωνήσουν με τις ψυχές των αγαπημένων τους προσώπων.
Ήταν χτισμένο κοντά στο σημείο που ενώνεται το ποτάμι Πυριφλεγέθων (=πύρινος), ο Αχέροντας (= χωρίς χαρά) και ο Κωκυτός (=θρήνος), που συμβόλιζαν τη θλίψη, τους στεναγμούς και τη στεναχώρια του θανάτου. Το νεκρομαντείο θεωρούταν το σημαντικότερο ιερό που είχε χτιστεί προς τιμήν του Άδη και εκεί βρισκόταν η είσοδος για το βασίλειο του Κάτω Κόσμου.
Ιστορία και αρχαιολογικά ευρήματα
Η πρώτη λειτουργία και κατασκευή του Νεκρομαντείου ανάγεται στους Μυκηναϊκούς χρόνους (1200 πΧ), όμως πολλά από τα σημερινά ερείπια φαίνεται να είναι Ελληνιστικής Εποχής (323 πΧ και μετά). Το νεκρομαντείο πυρπολήθηκε και καταστράφηκε απ’ τους Ρωμαίους το 167 π.Χ. και ξανακατοικήθηκε τον 1ο π.Χ. αι. Άρχισε να παρακμάζει από τον 2ο αι μ.Χ. και τον 18ο αι κτίστηκε πάνω απ’ αυτό, ο ναός του Ιωάννη του Προδρόμου. Σήμερα σώζεται μέρος από τα κυκλώπεια τείχη, δύο παιδικοί τάφοι και κάποια υπόλοιπα κτιρίων.
Μετά την αποξήρανση της λίμνης Αχερουσίας τη δεκαετία του ’50, η όλη γεωγραφία της περιοχής έχει αλλάξει και το μόνο που παραμένει είναι η ήρεμη συμβολή Αχέροντα και Βωβού ποταμού στην πεδιάδα, λίγα μέτρα κοντά στο λόφο του Νεκρομαντείου. Οι πρώτες ανασκαφές ξεκίνησαν το 1958 από τον καθηγητή κ. Δάκαρη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, 500 μόλις μέτρα από τα ερείπια της μυκηναϊκής Εφύρας, που η ακμή της ανάγεται στα τέλη της Εποχής του Χαλκού (14ος-13ος αι. π.Χ.), ως το 1964 και συνεχίστηκαν από το 1975 έως το 1977 υπό την αιγίδα της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας.
Το κτίριο
Ένας πολυγωνικός ορθογώνιος περίβολος περιβάλλει ένα τετράγωνης κάτοψης κτίριο, το κυρίως ιερό. Το κτίριο αυτό χωρίζεται με δυο παράλληλους τοίχους σε μία κεντρική αίθουσα και δύο πλάγια κλίτη, που χωρίζονται πάλι με ενδιάμεσους τοίχους σε τρία δωμάτια. Κάτω από την κεντρική αίθουσα βρίσκεται μία ισομεγέθης υπόγεια αίθουσα, λαξευμένη στο βράχο. Δεκαπέντε πώρινα τόξα στηρίζουν την οροφή της υπόγειας κρύπτης. Το κτίριο χρονολογείται στο τέλος 4ου με αρχές 3ου αι. π.Χ. Στο τέλος του 3ου αι. π.Χ. προστέθηκε δυτικά του αρχικού ιερού ένα συγκρότημα με μια κεντρική αυλή γύρω από την οποία υπήρχαν δωμάτια και αποθήκες.
Η λειτουργία του
Στο Νεκρομαντείο Αχέροντα για να έχει ο επισκέπτης επαφή με τις ψυχές των νεκρών, έπρεπε να τελέσει προσφορές και να τις βγάλει από τη λήθη δίνοντάς τους να πιουν αίμα. Πέραν αυτού έπρεπε να υποβληθεί σε πολυήμερη δοκιμασία ψυχικού και σωματικού καθαρμού. Οι ψυχές θεωρούνταν άυλες σαν σκιές. Τα είδωλα των ψυχών τα ανέβαζαν οι ιερείς με σιδερένιους μοχλούς και γρανάζια από την υπόγεια αίθουσα.
Νεκρομαντείο Αχέροντα
Νεκρομαντείο Αχέροντα All video rights reserved by © Christos Kintis.
Η όλη διαδικασία είχε ως εξής: Μόλις ο επισκέπτης διέσχιζε την είσοδο του Νεκρομαντείου βρισκόταν στην υπαίθρια αυλή. Οι ιερείς τον υποδέχονταν και τον οδηγούσαν στα δωμάτια υποδοχής. Το πρώτο πράγμα που έκαναν οι ιερείς του Νεκρομαντείου ήταν να πάρουν πληροφορίες για το λόγο της επίσκεψης, την οικονομική και την κοινωνική κατάσταση του επισκέπτη και στη συνέχεια τον οδηγούσαν στο νότιο τμήμα της αυλής όπου βρισκόταν τα δωμάτια παραμονής και προδιαίτησης. Εκεί παρέμειναν οι επισκέπτες για να προετοιμαστούν για τη δοκιμασία που θα ακολουθούσαν. Μετά την προετοιμασία τους, ο ιερέας τούς οδηγούσε μέσα από τις δύο πύλες στα υπνοδωμάτια. Εδώ οι επισκέπτες υποβάλλονταν σε ειδική δίαιτα με κουκιά, χοιρινό λίπος και όστρακα, ουσίες που προκαλούσαν αναστάτωση στον οργανισμό τους.
Όταν έκρινε ο ιερέας ότι κάποιος ήταν έτοιμος, τον οδηγούσε στον ανατολικό διάδρομο μέσα από την τρίτη πύλη. Πριν από αυτό όμως επισκεπτόταν το λουτρό όπου έριχνε μια αναθηματική πέτρα δεξιά του για να εξορκίσει το κακό και έπλενε τα χέρια του στο λουτήρα (ένα πιθάρι με νερό).
Μετά το πλύσιμο των χεριών ο επισκέπτης οδηγούνταν στο τελευταίο βόρειο δωμάτιο παραμονής όπου η δίαιτα ήταν αυστηρότερη και με τις συνεχείς προσευχές αλλά και τις διηγήσεις του ιερέα μέσα στο σκοτάδι, οι αισθήσεις άρχισαν να υπολειτουργούν οδηγώντας τον σε μια κατάσταση παραισθήσεων. Τελικά με οδηγό τον ιερέα, ο επισκέπτης έβγαινε στον ανατολικό διάδρομο όπου θυσίαζε ένα ζώο (συνήθως πρόβατο) και κατευθύνονταν στην πύλη του νότιου διαδρόμου. Ο νότιος διάδρομος ήταν δαιδαλώδης σαν λαβύρινθος με τρεις τοξωτές πύλες (Πύλες του Άδη) που είχαν σιδερένιες πόρτες με καρφιά ώστε να ενισχύει την αίσθηση του κάτω κόσμου. Εδώ πρόσφεραν στους θεούς άλευρα (άλφιτα) μέσα σε πήλινες λεκάνες που τις έσπαζαν επιτόπου.
Η τελευταία πύλη ήταν η είσοδος του ιερού επίσης σιδερόφρακτη και οδηγούσε στην κεντρική αίθουσα του ιερού. Εδώ στην κεντρική αίθουσα γινόταν οι «χοές», δηλαδή προσφορές σε υγρή μορφή, όπως γάλα, μέλι, κρασί και αίμα θυσιασμένων ζώων, που χύνονταν στο πλακόστρωτο δάπεδο για να εξευμενίσουν τους θεούς του κάτω κόσμου. Μετά από αυτό, σ’ αυτό το χώρο εμφανιζόταν και οι «σκιές» των νεκρών και μιλούσαν στον επισκέπτη. Στο τέλος ο επισκέπτης οδηγούνταν στην έξοδο του ανατολικού διαδρόμου για να μη συναντηθεί με τους άλλους που ακόμα προετοιμαζόταν. Δεν έπρεπε να πει σε κανέναν τι είδε και τι έζησε γιατί θεωρούνταν βλασφημία.
Η ακουστική του χώρου
Ιδιαίτερα αξιοσημείωτη είναι η ακουστική του χώρου της υπόγειας αίθουσας. Επ’ αυτού εκπονήθηκε μια μελέτη από τους επιστημονικούς συνεργάτες του Εργαστηρίου Ακουστικής του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Αριστοτελείου πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Παναγιώτη Καραμπατζάκη και Βασίλη Ζαφρανά, η οποία διήρκεσε 12 έτη και παρουσιάστηκε σε συνέδριο στην Ιταλία.
Σύμφωνα με αυτήν, στην υπόγεια αίθουσα βασιλεύει απόλυτη ησυχία και ταυτόχρονα ο χρόνος αντήχησης του χώρου είναι εξαιρετικά χαμηλός. Οι κ.κ. Καραμπατζάκης και Ζοφρανάς χρειάστηκαν αλλεπάλληλες μετρήσεις και διαφορετικά και εξελιγμένα τεχνολογικά μέσα για να επιβεβαιώσουν αυτό το φαινόμενο. Η παρατήρηση των τόξων, σε συνδυασμό με τις ιδιαίτερα χαμηλές τιμές του χρόνου αντήχησης και του θορύβου βάθους, οδήγησαν τους δύο ερευνητές στο συμπέρασμα ότι ο χώρος ήταν συνειδητά κατασκευασμένος, ώστε να δημιουργεί στον επισκέπτη του έντονα ψυχοακουστικά φαινόμενα.
Karampatzakis tsapanidou 19-1-10.wmv
Ο καραμπατζάκης παναγιώτης παρουσιάζει μία σύντομη περίληψη των ακουστικών ιδιοτήτων του νεκρομαντείου του αχέροντα στην Εκπομπή “Συμβαίνει τώρα” την 19-01-2010. for more info www.acoustic.gr
Ο Παναγιώτης Καραμπατζάκης παρουσίασε το 2010 μία σύντομη περίληψη των ακουστικών ιδιοτήτων του Νεκρομαντείου του Αχέροντα στην Εκπομπή «Συμβαίνει τώρα».
