Άρης Δημοκίδης
Εντελώς εθελοντικά, ο καθηγητής Ηλίας Μόσιαλος μας ενημερώνει καθημερινά μέσα απ’ το Facebook του για σύνθετα ζητήματα, με τρόπο κατανοητό. Είναι ένας φάρος ορθολογισμού στον ωκεανό των fake news, της υπερβολής και της αντιεπιστημονικής οργής που είναι τα social media.
Πολύ χρήσιμη και η νέα ανάρτησή του:
Log into Facebook
No Description
Πριν από μερικούς μήνες είχα επισημάνει ότι θα έχουμε νέα για τα εμβόλια πριν το τέλος του 2020. Δεν είχα πει ότι τα νέα θα είναι θετικά γιατί δεν θα μπορούσα να ξέρω. Ήξερα όμως ότι τα αποτελέσματα της φάσης Ι/ΙΙ για τρία τουλάχιστον εμβόλια ήταν ενθαρρυντικά.
Παράλληλα όλοι γνωρίζαμε ότι υπήρχαν περισσότερες από 200 προσπάθειες διεθνώς για την ανακάλυψη εμβολίων. Κάτι παρόμοιο δεν είχε γίνει ποτέ στο παρελθόν. Αλλά δεν ήταν μόνο η μεγάλη συμμετοχή πανεπιστημίων και ερευνητών στην ανακάλυψη των εμβολίων. Είχαμε και σημαντικές συνεργασίες μεταξύ πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων και εταιρειών (Οξφόρδη/AstraZeneca, Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ και Moderna) ή μεταξύ εταιρειών (Pfizer και BioNTech).
Επιπλέον, πολλές κυβερνήσεις χρηματοδότησαν με σημαντικά ποσά την έρευνα και την παραγωγή των εμβολίων. Ταυτόχρονα, δεκάδες χιλιάδες εθελοντές πήραν μέρος στις κλινικές δοκιμές. Έτσι επιτεύχθηκε κάτι που δεν είχε ξαναγίνει στο παρελθόν. Να έχουμε τρία (και σύντομα πιστεύω περισσότερα) αποτελεσματικά εμβόλια. Και με βάση τα στοιχεία των κλινικών δοκιμών των φάσεων Ι/ΙΙ φαίνεται ότι είναι αρκετά ασφαλή (θα αναπτύξω σε ξεχωριστή ανάρτηση αυτό το θέμα).
Τους προηγούμενους μήνες αρκετοί Έλληνες ειδικοί μας έλεγαν ότι δεν θα ανακαλυφθούν εμβόλια ή ότι αν γίνει αυτό θα γίνει σε 5-10 χρόνια. Άλλοι, λιγότερο απαισιόδοξοι, έλεγαν ότι δεν θα έχουμε αποτελέσματα μέσα στο 2020. Ή πως θα είμασταν τυχεροί αν είχαμε εμβόλια το 2021. Λογικές -ως ένα βαθμό- αντιδράσεις από όσους δεν παρακολουθούν τη ραγδαία ταχύτητα εξέλιξης της βιοτεχνολογίας και των νανοϋλικών και που δεν γνωρίζουν τις τρέχουσες δυναμικές των ανακαλύψεων των φαρμάκων και των εμβολίων.
Είναι σαφές πως σε πολλές περιπτώσεις χρειάζεται να περάσουν χρόνια γιατί δεν υπάρχουν οι συνεργασίες, οι επενδύσεις και ο αριθμός των εθελοντών. Επίσης δεν υπάρχουν τεχνολογίες και πλατφόρμες για την ανακάλυψη των νέων φαρμάκων. Τώρα όμως είχαμε μια παγκόσμια κινητοποίηση που αξιοποίησε όλες τις επιστημονικές γνώσεις και δημιούργησε ένα ευνοϊκό περιβάλλον για την ανακάλυψη εμβολίων.
Και όμως. Μετά τις θετικές ανακοινώσεις για τα εμβόλια άρχισαν οι ενστάσεις. Αναφέρω ορισμένες από αυτές:
1. τα mRNA εμβόλια αλλάζουν το DNA μας.
Δεν ισχύει και το εξήγησα αναλυτικά:
Τα εμβόλια mRNA δεν μας μεταφέρουν τον κορωνοϊό και δεν επηρεάζουν ούτε αλληλεπιδρούν με το DNA μας.
Όπως και οι άλλοι τύποι εμβολίων COVID-19, τα εμβόλια τύπου ‘mRNA’ δίνουν οδηγίες στα κύτταρα μας να παράγουν δομικά τμήματα του κορωνοϊού, όπως τις ακίδες που έχουν στην επιφάνειά τους (ή τμήμα αυτών). Συγκεκριμένα κύτταρα του ανοσοποιητικού μας συστήματος αναγνωρίζουν αυτό το ‘ξένο σώμα’ και ξεκινά η πολύπλοκη – να εξηγηθεί αλλά τυπική για το σώμα- διαδικασία της ανοσοαπόκρισης. Αυτό δηλαδή που συμβαίνει και στη φυσική λοίμωξη από COVID-19. Στο τέλος της διαδικασίας, το σώμα μας έχει μάθει πως να μας προστατεύει από μελλοντικές μολύνσεις.
H ανοσοαπόκριση είναι μια πολύπλοκη διαδικασία που περιλαμβάνει πολλά είδη κυττάρων, κυτταρικών ενεργειών και συστημάτων. Όπως είναι και η ίδια η παραγωγή της ακίδας από τα κύτταρά μας μετά το εμβόλιο. Αν προσπαθήσουμε να απλοποιήσουμε κεφάλαια ολόκληρα βιοχημείας και ανοσολογίας (και όχι μόνο) για να εξηγηθεί σε 5 γραμμές το πως φτάνουμε από το σχεδιασμό ενός εμβολίου στη χρήση του, είναι δεδομένο πως θα προκύψουν ή πολλές άγνωστες λέξεις στους μη ειδικούς, ή πολλές παρεξηγήσεις με τους πιο ειδικούς. Μια απλοποιημένη ερμηνεία του φαινομένου όμως είναι η εξής:
Τα εμβόλια COVID-19 mRNA χορηγούνται συστημικά, για παράδειγμα στο μπράτσο, και ενθυλακωμένα σε ένα λιπιδικό περίβλημα. Η πληροφορία (mRNA) θα μπει στα κύτταρα και θα δοθούν οι οδηγίες παραγωγής -για παράδειγμα- της ακίδας στα μυϊκά κύτταρα. Πώς γίνεται και πώς ελέγχεται αυτό;
Πολύ χοντρικά μπορούμε να πούμε πως το κύτταρο έχει 2 χώρους: τον πυρήνα και το χώρο έξω από τον πυρήνα, το κυτταρόπλασμα που φτιάχνονται οι πρωτεΐνες. Το mRNA δεν μπαίνει στον πυρήνα του κυττάρου, όπου βρίσκεται το DNA μας.
Εξάλλου
• Το mRNA αποδομείται αφού συναρμολογηθεί μέσα στο κύτταρο η πρωτεϊνική δομή που ορίζει η πληροφορία
• Το σώμα μας έχει μηχανισμούς για να αντιμετωπίσει και να καταστρέψει το ελεύθερο-ξένο mRNA.
Αφού φτιαχτούν λοιπόν οι πρωτεΐνες, οι οδηγίες συναρμολόγησης αποδομούνται από τα κύτταρά.
Μέσω συγκεκριμένων κυτταρικών μηχανισμών κάποια κύτταρα θα φέρουν τις πρωτεΐνες στην επιφάνειά τους, και μέσω της συνεργασίας πολλών συστημάτων (όπως του λεμφικού και του κυκλοφορικού) αυτές οι δομές θα παρουσιαστούν προς αναγνώριση στο ανοσοποιητικό σύστημα. Το ανοσοποιητικό σύστημα δεν τις έχει ξαναδεί και, για να επιτευχθεί τελικά η κυτταρική ανοσία, θα ξεκινήσει τη διαδικασία λεπτομερούς απομνημόνευσης της πρωτεΐνης -π.χ. της ακίδας- και θα μπορεί να επιτεθεί ταχύτατα στο φορέα της – δηλαδή τον νέο κορωνοϊό- όταν τον συναντήσει στο μέλλον.
Μπορεί να νιώθουμε πόνο σε εκείνο το σημείο που έγινε η ένεση; Ναι.
Μπορούν το εμβόλιο ή οι ακίδες να τροποποιήσουν το DNA αυτών των κυττάρων; Όχι.
Κάποιοι αναρωτιούνται γιατί δεν είχαν ξανακούσει για τα mRNA εμβόλια. Αυτού του τύπου τα εμβόλια είναι νέα, όχι άγνωστα. Και ναι, προς το παρόν δεν υπάρχουν άλλα εγκεκριμένα εμβόλια mRNA αλλά πολλά βρίσκονται σε κλινικές δοκιμές, για διάφορους τύπους καρκίνου αλλά και για ιούς, όπως για παράδειγμα γρίπη, ζίκα και κυτταρομεγαλοϊό (CMV). Εξ ου και γιατί όταν ήταν διαθέσιμες οι απαραίτητες πληροφορίες (όπως η γενετική αλληλουχία του ιού, και οι πιθανές δομές της πρωτεΐνης ακίδας) οι επιστήμονες προχώρησαν στη χρήση υπαρχουσών πλατφόρμων και άρχισαν να σχεδιάζουν COVID-19 mRNA εμβόλια. Οι στόχοι πραγματοποιήθηκαν και δεδομένων των μεγάλων επενδύσεων στην ανάπτυξη των εμβολίων.
Τι εννοώ λέγοντας χρήση υπαρχουσών πλατφόρμων;
Το mRNA είναι ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο μακρομόριο. Η εισαγωγή του στα κύτταρα και η επιβίωσή του στο ενδοκυτταρικό περιβάλλον είναι πολύ δύσκολη ακόμα και με τοπική χορήγηση. Ταυτόχρονα, υπάρχουν τεχνικά προβλήματα που μπορεί να προκύψουν από τα χαρακτηριστικά της πληροφορίας που χρειάζεται να μεταφερθεί. Μια άλλη δυσκολία προκύπτει από το αν θέλουμε να προσεγγίσουμε υγιή ιστό ή ιστό που νοσεί (όπως στα mRNA εμβόλια για τον καρκίνο). Η βελτιστοποίηση της στοχευμένης συστημικής χορήγησης της πληροφορίας, μέσω ενός mRNA εμβολίου επιτεύχθηκε και με διεπιστημονικές προσεγγίσεις. Αυτό το είδαμε και με τα νέα εμβόλια, που το mRNA είναι ενθυλακωμένο σε ένα φιλικό προς το κύτταρο λιπιδικό περίβλημα που έχει αναπτυχθεί χρησιμοποιώντας τεχνογνωσία από τη χρήση των νανοσωματιδίων.
Η επιτυχία των εμβολίων mRNA λοιπόν είναι σημαντική και πολυδιάστατη και η λύση διεπιστημονική, καθώς οι ερευνητές αντιμετώπιζαν για δεκαετίες πολλές από αυτές τις προκλήσεις που ανέφερα εν συντομία.
2. δεν θα υπάρχουν αρκετά εμβόλια για όλο τον πλανήτη.
Θα υπάρχουν αρκετά το 2021 για να καλυφθούν όσοι ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες και δουλεύουν στην πρώτη γραμμή προσφοράς υπηρεσιών. Και αναμένουμε και άλλα εμβόλια το 2021.
3. θα μας μεταφέρουν DNA από χιμπατζήδες.
Εδώ τι να απαντήσω πραγματικά; Αλλά θα κάνω ξεχωριστή ανάρτηση και για αυτό. [Σχόλιο Άρη: Πραγματικά ανυπομονώ γι’ αυτό!]
4. τα παρασκευάζουν χωρίς να έχουν πάρει έγκριση. Κάτι ύποπτο έχει συμβεί επομένως.
Τίποτα ύποπτο δεν έχει συμβεί. Οι κυβερνήσεις και οι εταιρείες παρασκεύασαν τα εμβόλια πριν πάρουν άδεια κυκλοφορίας από τις ρυθμιστικές αρχές για να είναι άμεσα διαθέσιμα αν πάρουν έγκριση. Αν ΔΕΝ πάρουν τότε θα χάσουν τις επενδύσεις τους. Αλλά αποσκοπούν στο να έχουμε διαθέσιμα τα εμβόλια εάν πάρουν άδεια και όχι να περιμένουμε για μήνες μετά την έγκριση ώστε να έχουμε επάρκεια παραγωγής και διαθεσιμότητας.
5. είναι πολλά τα λεφτά, πολλά τα δισεκατομμύρια και όσοι υποστηρίζουν τα εμβόλια υποστηρίζουν τις φαρμακευτικές που βγάζουν υπερκέρδη.
Να τονίσω εδώ ότι κάθε μήνας λοκντάουν στοιχίζει στην Ελληνική οικονομία 6 δισεκατομμύρια ευρώ. Και πολλές εκατοντάδες δισεκατομμύρια στην παγκόσμια οικονομία. Να μην έχουμε εμβόλια επομένως και να βυθιστεί ο πλανήτης στην φτώχεια; Αυτός είναι ο αντίποδας;
Επιστρέψτε όμως κάτι επί του προσωπικού. Όποιος έχει μελετήσει την ερευνητική μου δραστηριότητα θα έχει παρατηρήσει ότι μόνο ‘φιλική’ δεν είναι προς την φαρμακοβιομηχανία. Έχω δημοσιεύσει αρκετές μελέτες που δείχνουν ότι αρκετά νέα φάρμακα δεν είναι καλύτερα από αυτά που έχουμε και χρησιμοποιούμε. Και ενώ τα νεότερα φάρμακα δεν είναι πάντα καλύτερα (παρότι μερικά είναι) είναι πάντα ακριβότερα. Δεν αρέσουν αυτά τα ευρήματα στη βιομηχανία.
Μερικοί επίσης θα γνωρίζετε ότι ήμουν ο πρώτος που έθεσα το ζήτημα της υπερβολικής φαρμακευτικής δαπάνης την περίοδο 2000-2009 σε παρεμβάσεις μου στη Βουλή το Νοέμβριο του 2009 και τον Ιανουάριο του 2010 όταν κατέθεσα συγκεκριμένα στοιχεία και εκθέσεις στους υπουργούς αλλά και στους Βουλευτές. Όλα αυτά στα πλαίσια της θεσμικής κοινοβουλευτικής διαδικασίας. Όχι σε τηλεπαράθυρα ή σε γενικόλογες συνεντεύξεις. Αυτά τα έθεσα ονομαστικά και όσο πιο επίσημα γίνεται: στη Βουλή.
Τα στοιχεία που κατέθεσα τότε έδειξαν ότι η φαρμακευτική δαπάνη αυξήθηκε από 1 δις ευρώ το 2000, σε περισσότερα από 5 δις το 2009. Παράλληλα αυξήθηκαν δραματικά και οι εισαγωγές φαρμάκων, ενώ μειώθηκε η παραγωγή φαρμάκων στην Ελλάδα. Η υπερβάλλουσα φαρμακευτική δαπάνη την περίοδο 2000-2009 ήταν 17.8 δις ευρώ. Συνέχισα να κάνω παρεμβάσεις μέχρι τη στιγμή που ελήφθησαν μέτρα περιορισμού της δαπάνης.
Μερικά χρόνια μετά έγινε ειδική εξεταστική επιτροπή για την υγεία. Συγκλονίστηκε η χώρα με καταγγελίες για πολιτικούς και γιατρούς. Η εξεταστική επιτροπή και η δικαιοσύνη εστίασαν το ενδιαφέρον τους σε μια εταιρεία και σε μια περίοδο που είχε ήδη μειωθεί η φαρμακευτική δαπάνη. Οι βουλευτές της επιτροπής κάλεσαν εκατοντάδες ειδικούς να μιλήσουν για τη φαρμακευτική δαπάνη. Δεν κάλεσαν όμως τον πρώην συνάδελφό τους, εκείνον που τους είχε παρουσιάζει τα στοιχεία στη Βουλή και τότε πολλοί σφύριζαν αδιάφορα.
Συμβαίνουν αυτά στην Ελλάδα θα μου πείτε. Ναι όντως συμβαίνουν.
Η επιστημονική μου δράση και οι εφαρμογές που προτείνω σαν εμπειρογνώμονας σύμβουλος κυβερνήσεων έχουν τον αντίστοιχο γνώμονα που είχαν και οι τότε κοινοβουλευτικές μου παρεμβάσεις. Θεωρώ πως εκείνες οι παρεμβάσεις περιόρισαν τα κέρδη των φαρμακευτικών και βοήθησαν τη χώρα να ανακάμψει.
Ήμουν και είμαι θετικός λοιπόν ως προς την ανακάλυψη των εμβολίων. Τόνιζα ότι θα έχουμε εμβόλια σύντομα όχι γιατί συμπαθώ την φαρμακοβιομηχανία ή γιατί θέλω να βγάζουν υπερκέρδη. Ήμουν θετικός γιατί όταν υπάρχει ένα τεράστιο πρόβλημα πρέπει να υπάρχει και μια σύντομη λύση του προβλήματος. Και υπήρξε.
Τι μάθαμε τους τελευταίους μήνες;
Ότι αν υπάρχει στοχευμένη έρευνα, συνεργασία κυβερνήσεων, επιστημόνων και βιομηχανίας μπορούμε να πετύχουμε πολύ καλά αποτελέσματα. Επομένως είναι αναγκαίο να σχεδιάσουμε μια νέα φαρμακευτική πολιτική σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Που να ευνοεί τις συνεργασίες και να ενθαρρύνει και να αποζημιώνει την έρευνα και την ανάπτυξη φαρμάκων. Ποιων φαρμάκων; Αυτών που είναι ασφαλή και περισσότερο αποτελεσματικά από τα φάρμακα που ήδη έχουμε. Δεν χρειαζόμαστε περισσότερα φάρμακα που δεν δίνουν καλύτερα αποτελέσματα. Θέλουμε φάρμακα και εμβόλια που είναι καλύτερα από τα υπάρχοντα.
*ΜΠΟΝΟΥΣ:
**ΑΚΟΥΣΤΕ τον κ. Μόσιαλο στη συζήτηση που κάναμε τον περασμένο μήνα στο podcast μας.
