Άρης Δημοκίδης
Πριν λίγο ανακοινώθηκε: «Το Κρατικό Βραβείο Εφηβικού-Νεανικού Βιβλίου απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Βασίλη Παπαθεοδώρου για το έργο με τίτλο “Τη νύχτα που έσβησαν τ’ αστέρια”»
Ο Παπαθεοδώρου έχει έναν αξιοζήλευτο τρόπο να «πιάνει» τους εφήβους και τους νέους. Οι ήρωες των βιβλίων του μιλούν τη γλώσσα των παιδιών εκεί έξω (κι όχι αυτήν του μεσήλικα συγγραφέα όπως γίνεται στο 90% των περιπτώσεων) και τα θέματά τα οποία θίγει είναι καίρια και -κάποιες φορές μπροστά απ’ την εποχή τους.
Το 2008, το «Χνότα στο τζάμι» (που κέρδισε όχι μόνο το Κρατικό Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου, αλλά και το Βραβείο του Περιοδικού Διαβάζω για Λογοτεχνικό Βιβλίο για Μεγάλα Παιδιά) ήταν μια γροθιά στο στομάχι που έγινε ακόμα πιο επίκαιρη όταν λίγο μετά την κυκλοφορία του η Αθήνα κάηκε μετά το φόνο του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου.
Το επόμενο έτος το «Στη διαπασών» (κέρδισε τα ίδια βραβεία με το Χνότα στο Τζάμι) έπιασε το θέμα των ακροδεξιών τραμπούκων, μέσα απ’ την συγκλονιστικά αληθοφανή αφήγηση του ήρωά του. Το 2012 ο «Άρχοντας των Σκουπιδιών» (Βραβείο Λογοτεχνικού Βιβλίου για Εφήβους απ’ τον Αναγνώστη) περιέγραψε μια διαλυμένη κοινωνία σε κρίση, καθώς το περιβάλλον έπνεε τα λοίσθια, ενώ το 2014 το «Το ημερολόγιο ενός δειλού» (Βραβείο Εφηβικής Λογοτεχνίας Public) ασχολήθηκε με το bullying μεταξύ εφήβων.
Τα θέματά του είναι μεν συχνά επίκαιρα, ενίοτε όμως «βλέπουν» το μέλλον. Στις σελίδες τους υπήρχαν εμμέσως ένα σωρό πράγματα που είδαμε αργότερα. Απ’ τον Γρηγορόπουλο, τον Βαγγέλη Γιακουμάκη, την ελληνική Κρίση και τη γιγάντωση της Χρυσής Αυγής, μέχρι και υποθέσεις όπως της φοιτήτριας Ελένης Τοπαλούδη που εξαφανίστηκε και βρέθηκε τελικά δολοφονημένη στη Ρόδο.
Το νέο του βιβλίο είναι κατά τη γνώμη μου είναι απ’ τα πιο δυνατά του. Παρά τα σκληρά θέματα με τα οποία ασχολείται στα εφηβικά του βιβλία, ο Παπαθεοδώρου καταφέρνει να φτιάχνει ιστορίες με σασπένς, που δεν μπορείς παρά να τις διαβάσεις μονορούφι.
Του ζήτησα να μου μιλήσει για το βραβευμένο πλέον βιβλίο του:
Για το βιβλίο Τη νύχτα που έσβησαν τ’ αστέρια είχα αρχικά έναν έντονο προβληματισμό, αν θα έπρεπε να το γράψω ή όχι, τουλάχιστον τη συγκεκριμένη στιγμή ή αν έπρεπε να το αφήσω για αργότερα. Λόγω θέματος και χειρισμού ξέρω πως είναι ένα σκληρό βιβλίο, για τα δικά μου δεδομένα, και θα είναι δύσκολο ίσως να κινηθεί σε σχολεία, να μπει σε γυμνάσια ή λύκεια. Αλλά η βασική μου σκέψη και πεποίθηση είναι πως δεν γράφει ή δεν πρέπει να γράφει κανείς για τα σχολεία και την εμπορικότητα. Απλώς να λέει ιστορίες που θέλει να πει, που νιώθει πως έχουν κάποιο ενδιαφέρον. Κι εγώ ήξερα στο τέλος πως αν δεν έγραφα το εν λόγω μυθιστόρημα θα το μετάνιωνα, η σκέψη μου θα έτρεχε συνέχεια σ’ αυτή την ιδέα.
Η επιλογή των χαρακτήρων με δυσκόλεψε αρκετά. Ως young adult ανάγνωσμα οι χαρακτήρες δεν ήθελα να είναι μόνο νέοι, έπρεπε να υπάρχει και μια ισορροπία. Έτσι διάλεξα εννιά άτομα, αντιπροσωπευτικά ίσως κάποιων σχέσεων, για να τους δώσω φωνή: την κολλητή του εξαφανισμένου κοριτσιού, τον πατέρα της κολλητής, τα αδέλφια της πρωταγωνίστριας, τον πρώην φίλο της και τον κολλητό του, τη θεία της κοπέλας, την καθηγήτριά της και την αστυνομικό που κλήθηκε να διαλευκάνει την υπόθεση. Κατά κάποιον τρόπο φρόντιζα η αναλογία νέων και ενηλίκων, αντρών και γυναικών, να έχει μια ομοιομορφία, όπως επίσης και τα κεφάλαια στα οποία μιλά ο καθένας τους να είναι ίσα κατανεμημένα, χωρίς βέβαια να είμαι σίγουρος αν είναι σωστό αυτό.
Τα εννέα πρόσωπα μιλούν σε πρώτο ενικό, το βιβλίο αποτελείται από πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις. Αυτό που ήθελα να δείξω είναι οι δεύτερες σκέψεις που κάνει κάποιος, είτε αυτές αφορούν τύψεις και ενοχές είτε φόβο για τη διαχείριση ενός περιστατικού. Φόβο μήπως κατηγορηθεί για κάτι. Γιατί σχεδόν όλα τα άτομα φέρουν ένα μερίδιο ευθύνης για την εξαφάνιση του κοριτσιού, όλοι δημιούργησαν και επιβάρυναν μια κατάσταση με χρόνιες ή πρόσκαιρες συμπεριφορές, αλλά παράλληλα και όλοι, ανάλογα με την οπτική τους, θα μπορούσαν εύκολα να κατηγορήσουν κάποιον άλλον και να διώξουν την ευθύνη από πάνω τους. Κοινώς, οι πάντες είναι ένοχοι και αθώοι ταυτόχρονα. Συνεπώς, ήθελα ο αναγνώστης να μπει σε μια διαδικασία εντοπισμού γκρίζων ζωνών σε συμπεριφορές και αμφίθυμων λόγων και πράξεων. Πόσο όλα αυτά τα φαινομενικά αθώα μπορούν αθροιζόμενα και κατευθυνόμενα προς ένα άτομο να επηρεάσουν τη ζωή του; Για πόσο μπορεί κάποιο άτομο να κουβαλά τα προβλήματα και τις άσχημες αντιδράσεις των άλλων και να παραμένει ταυτόχρονα δυνατό; Μήπως όλοι μας ευθυνόμαστε γι’ αυτά τα «ασήμαντα» για μας που μπορεί να καταστούν πολύ σοβαρά για τους άλλους;
Στο βιβλίο τον κύριο λόγο έχουν οι ενοχές, οι τύψεις, οι αλληλοκατηγορίες. Είναι μάλλον ένα ανάγνωσμα για την αδυναμία του να αναλάβουμε και να φέρουμε τις ευθύνες μας, όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με κάτι σοβαρό που μας ξεπερνά. Είναι αυτό το «μήπως» και το «τι θα γινόταν, αν…», που συνήθως μένουν πάντα αναπάντητα. Και προπάντων είναι η ευκολία με την οποία θέλουμε να αποτινάξουμε όλα αυτά που μας βαραίνουν, γνωρίζοντας ότι σε ένα βαθμό είμαστε συμμέτοχοι της δημιουργίας τους.
Το βιβλίο είναι σκληρό, όχι μόνο επειδή μιλά για την εξαφάνιση μιας κοπέλας Γ’ Λυκείου, όταν κανείς δεν ξέρει τι θ’ απογίνει, αν είναι ζωντανή ή όχι, αλλά προπάντων λόγω των σκέψεων των πρωταγωνιστών, του κυνισμού τους. Προσπάθησα να δώσω τη νοοτροπία του «άλλα σκέφτομαι, άλλα λέω, άλλα σε κάνω να πιστεύεις», να βάλω μέσα τον παράγοντα «προσωπική ατζέντα» με τον οποίον δουλεύουν και λειτουργούν πάρα πολλοί. Με άλλα λόγια ήθελα να δείξω τον βαθμό στον οποίο μύχιες προσωπικές επιδιώξεις, συχνά ανήθικες, πολιτικά μη-ορθές, ανατρέπουν την καθημερινότητα ενός περίγυρου όταν έρθουν στην επιφάνεια, όταν γίνουν κύρια στρατηγική.
Κάποιες συμπεριφορές είναι σοκαριστικές μέσα στο βιβλίο, αυτό τουλάχιστον μου είπαν κάποιοι που διάβασαν το κείμενο πριν την έκδοσή του. Αλλά ταυτόχρονα τις βρήκαν πολύ αληθινές. Ο σκοπός μου ήταν να μην εκφραστώ πολιτικά ορθά, να μην προσπαθήσω να εξωραΐσω σκέψεις και συναισθήματα. Δεν ξέρω αν το πέτυχα αυτό, όμως η γενική κατεύθυνση, η κύρια πρόθεσή μου ήταν αυτή. Βλέπω πως στο εξωτερικό κυκλοφορούν πάρα πολλά παρόμοια βιβλία με σκληρά έως και σοκαριστικά θέματα, πράγμα που στην Ελλάδα δεν συνηθίζεται. Ο διδακτισμός και ο νέο-συντηρητισμός έχουν επανακάμψει δριμύτεροι. Αλλά, από την άλλη, επ’ ουδενί δεν ήθελα να γράψω κάτι με σκοπό την πρόκληση, δεν είναι αυτοσκοπός αυτός, δεν πρέπει να είναι το ζητούμενο. Το μόνο ζητούμενο είναι να υπάρχει, αν υπάρξει, ένας προβληματισμός γύρω από συμπεριφορές, ίσως μια σκέψη που ενδέχεται για κάποιους, έστω ελάχιστους, να λειτουργήσει αποτρεπτικά, να τους κάνει να σκεφτούν πιο καλά πριν ξεστομίσουν ή κάνουν κάτι. Περιστατικά σαν του Γιακουμάκη, του Άλεξ, παλαιότερα της Αμαρύνθου, των παιδιών από την Αργυρούπολη φέτος, όλα έχουν κάποια αιτία. Το βιβλίο, κάθε βιβλίο, δεν έρχεται να νουθετήσει, αλλά να φωτίσει κάποιες πτυχές, έστω με τον τρόπο που τις φωτίζει.
Τα εννιά άτομα μιλούν για την πρωταγωνίστρια εκφέροντας διαφορετικές απόψεις. Ο χαρακτήρας του κοριτσιού, έτσι όπως προκύπτει από τις αφηγήσεις, είναι διφορούμενος. Όμως, έτσι δεν είμαστε και όλοι εμείς στα μάτια των άλλων; Μπορεί κάποιος να ισχυριστεί πως μας ξέρει τέλεια ή μπορούμε εμείς να πούμε πως ξέρουμε τέλεια κάποιον; Πάντα θα υπάρχει μια πτυχή που θα την δει ένας άλλος. Συνεπώς το καλό και το κακό, απλουστευτικά το λέω αυτό, συνυπάρχουν στο ίδιο άτομο σε άλλες αναλογίες και ο καθένας βλέπει τις περισσότερες φορές αυτό που θέλει να δει.
Αυτό ήθελα λοιπόν να δείξω κι εγώ, την απουσία μιας συγκεκριμένης οπτικής.
*ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Τελικά ποιος έχει τη δύναμη, αυτός που χτυπάει ή αυτός που πονάει;
Τ ο Ημερολόγιο ενός Δειλού (εκδ. Καστανιώτη) κυκλοφόρησε πριν από λίγους μήνες. Ο Βασίλης Παπαθεοδώρου έχει βραβευτεί μπόλικες φορές για τα εφηβικά/νεανικά του μυθιστορήματα που αγγίζουν κοινωνικά θέματα επίκαιρα και δύσκολα, και διαβάζονται μεν από νέους αλλά απευθύνονται εξίσου και σε μεγαλύτερες ηλικίες.
