Δημήτρης Καβατζικλής
Από το twitter του The Cultural Tutor
The Cultural Tutor on Twitter: “Everybody knows that Vincent van Gogh loved the colour yellow. But why?Well, the story begins 19,000 years ago… pic.twitter.com/QRZ2Gb2zke / Twitter”
Everybody knows that Vincent van Gogh loved the colour yellow. But why?Well, the story begins 19,000 years ago… pic.twitter.com/QRZ2Gb2zke
Όλοι γνωρίζουν ότι ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ λάτρευε το κίτρινο χρώμα. Αλλά γιατί;
H ιστορία ξεκινά πριν από 19.000 χρόνια…
Το κίτρινο είναι ένα από τα παλαιότερα χρώματα στην τέχνη.
Στο μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας προερχόταν από την κίτρινη ώχρα, μια φυσική και εύκολα διαθέσιμη ουσία που μοιάζει με πηλό.
Αυτές οι σπηλαιογραφίες από το 17.000 π.Χ. στο Lascaux της Γαλλίας, απεικονίζουν ένα κίτρινο άλογο:
Αργότερα, βλέπουμε το κίτρινο να εμφανίζεται στην αρχαία τέχνη σε όλο τον κόσμο, πάλι με τη βοήθεια της ώχρας.
Οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι το λάτρευαν, πιθανότατα επειδή συμβόλιζε τον χρυσό, όπως και οι Ρωμαίοι.
Στον Μεσαίωνα, το κίτρινο συνδέθηκε με τον Ιούδα και γι’ αυτό συχνά απεικονιζόταν με κίτρινες ρόμπες, παρόλο που η Βίβλος δεν αναφέρει κάτι τέτοιο.
Όπως σε αυτό το έργο του Giotto (1267-1337):
Μέχρι να φτάσουμε στην ίδια την Αναγέννηση, τον 16ο αιώνα, οι ζωγράφοι είχαν αγκαλιάσει την προοπτική και το βάθος στην τέχνη, μαζί με τα κλασικά θέματα.
Και έτσι το κίτρινο έπαψε να θεωρείται κακό. Το βλέπουμε άφθονο στην Σχολή των Αθηνών του Ραφαήλ (1511):
Στην Αναγέννηση υπήρξε μια διαμάχη μεταξύ των ζωγράφων της Φλωρεντίας και της Ρώμης, που προτιμούσαν το σχήμα και τη σύνθεση, και τους ζωγράφους της Βενετίας, που προτιμούσαν το χρώμα.
Έτσι μπορούμε να δούμε τον μεγάλο Βενετό ζωγράφο Τιτσιάνο (1490-1576) να χρησιμοποιεί το κίτρινο πολύ πιο έντονα:
Προχωρώντας στον 17ο και 18ο αιώνα, το χρώμα άρχισε να βρίσκεται πάλι στο επίκεντρο της τέχνης.
Ο Nicolas Poussin (1594-1665), απόγονος της Ενετικής Σχολής Χρωμάτων του Τιτσιάνου, πήρε τη σκυτάλη των έντονων και εκφραστικών χρωμάτων, συμπεριλαμβανομένου του κίτρινου.
Ενώ ο μεγάλος Caravaggio χρησιμοποιούσε το κίτρινο με έναν διαφορετικό τρόπο: ως φως του ήλιου.
Μέσω της τεχνικής chiaroscuro (αντίθεση μεταξύ φωτός και σκιάς) ο Caravaggio μπόρεσε να χρησιμοποιήσει το κίτρινο πιο δυνατά από ποτέ. Όπως π.χ στο The Calling of Saint Matthew (1600).
Ένα πράγμα που θα παρατηρήσετε σχετικά με τη χρήση του χρώματος από την Αναγέννηση έως τον 18ο αιώνα είναι ο ρεαλισμός του.
Οι καλλιτέχνες απεικόνιζαν τον κόσμο όπως πραγματικά ήταν, είτε με έναν εξιδανικευμένο τρόπο είτε όπως ήταν στην καθημερινότητα. Όπως για παράδειγμα η Milkmaid του Vermeer (1658) με τα κίτρινα ρούχα της:
Αυτό άλλαξε κάπως στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν οι ρομαντικοί ζωγράφοι όπως ο JMW Turner άρχισαν να βλέπουν το συναίσθημα ως την κινητήρια δύναμη της τέχνης.
Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα ακραίο παράδειγμα, αλλά μπορούμε να δούμε πώς ο Turner χρησιμοποιεί το χρώμα πολύ πιο εκφραστικά και λιγότερο «ρεαλιστικά»:
Και όμως ήταν η Ακαδημία Καλών Τεχνών στο Παρίσι που κυριάρχησε στον κόσμο της τέχνης στα μέσα του 19ου αιώνα.
Ήταν πιστοί οπαδοί της Υψηλής Αναγέννησης, του Λεονάρντο και του Ραφαήλ, που έδωσαν προτεραιότητα στην ανθρώπινη μορφή, τη σύνθεση και την προοπτική.
Όπως στο έργο του Bouguereau:
Οι ακαδημαϊκοί ζωγράφοι μιμήθηκαν την Υψηλή Αναγέννηση σε ό,τι έκαναν, συμπεριλαμβανομένης της προτίμησης για «αξιοπρεπή» θέματα από την κλασική ιστορία και τη Βίβλο.
Και, το πιο σημαντικό, ήταν ζωγράφοι των στούντιο που είχαν μοντέλα τα οποία πόζαραν με ακριβείς φωτισμούς.
Ως αντίδραση στην Ακαδημία ήρθαν οι ιμπρεσιονιστές, με επικεφαλής τον Edouard Manet και τον Claude Monet, οι οποίοι συνειδητοποίησαν ότι ο κόσμος δεν μοιάζει με στούντιο ζωγράφου.
Βλέπουμε τα πράγματα διαφορετικά έξω, κάτω από τον φωτεινό ουρανό, στο μεταβαλλόμενο φως και με όλη αυτή την κίνηση…
Αυτό συνεπαγόταν μια προτίμηση για το χρώμα έναντι της γραμμής, την οποία οι ιμπρεσιονιστές έβλεπαν ως καλύτερο εκπρόσωπο της πραγματικότητας. Μια επιστροφή της βενετσιάνικης-φλωρεντινής απόκλισης στη ζωγραφική από προηγούμενους αιώνες.
Και, όπως οι ρομαντικοί, είδαν την εκφραστική δύναμη του χρώματος. Πάρτε για παράδειγμα το μπλε του Monet:
Οι ιμπρεσιονιστές αγκάλιασαν επίσης αντισυμβατικές γωνίες και σκηνές από την καθημερινή ζωή, εμπνευσμένες από την είσοδο της ιαπωνικής ξυλογραφίας στην Ευρώπη.
Όπως ένα τρένο που σταματάει σε έναν σταθμό, πολύ μακριά από τις βιβλικές και κλασικές σκηνές της Ακαδημίας:
Βρισκόμαστε στη δεκαετία του 1880, όταν ένας πρώην φοιτητής θεολογίας, ιεροκήρυκας και δάσκαλος, ο Βίνσεντ βαν Γκογκ, άρχισε να ζωγραφίζει.
Τα πρώτα του έργα είναι αγνώριστα σε σχέση με τον καλλιτέχνη που γνωρίζουμε και αγαπάμε σήμερα. Πού είναι τα ζωηρά χρώματα; Πού είναι το κίτρινο;
Πρέπει να μιλήσουμε για τον Gaugin.
Ο Paul Gaugin (1848-1903) αντέδρασε στον ιμπρεσιονισμό πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα.
Οι ιμπρεσιονιστές είχαν αγκαλιάσει μια πιο υποκειμενική μορφή ρεαλισμού. Ο Gaugin βούτηξε στο αφηρημένο.
Και απελευθέρωσε το χρώμα από τον κόσμο όπως τον αντιλαμβανόμαστε…
Ο Gaugin αγκάλιασε αφύσικα ζωηρά χρώματα.
Ξέφυγε από το καλλιτεχνικό κατεστημένο απομακρύνοντας ακόμη περισσότερο τη γραμμική προοπτική.
Ζωγράφισε σχεδόν αφηρημένα επίπεδα χρώματος και όχι φόρμες με βάρος και βάθος:
Ο Vincent van Gogh γνώρισε τον Gaugin στο Παρίσι και αργότερα έζησαν μαζί για ένα διάστημα.
Είχε πάρει το μάθημα του, τόσο από τον παριζιάνικο ιμπρεσιονισμό όσο και από τον Gaugin.
Πήρε την απελευθέρωσή τους από τη μορφή και το χρώμα και προχώρησε παρακάτω… τώρα βλέπουμε αυτή τη γνώριμη ζωντάνια:
Υπάρχει επίσης ένα σημαντικό τεχνικό σημείο εδώ.
Θυμόμαστε ότι η φυσική κίτρινη ώχρα χρησιμοποιούνταν από καιρό για την παραγωγή κίτρινου χρώματος.
Όμως οι τεχνολογικές εξελίξεις τον 19ο αιώνα οδήγησαν στη δημιουργία χρωστικών ουσιών από χρώμιο και κάδμιο. Το πολύ πιο φωτεινό κίτρινο ήταν πλέον εφικτό.
Και, ενθυμούμενοι το έργο των ιμπρεσιονιστών και των μετα-ιμπρεσιονιστών που αντέδρασαν σε αυτούς, μπορούμε να δούμε τι ήταν αυτό που έκανε τον Βαν Γκογκ να ξεχάσει τι χρώμα ήταν πραγματικά ο κόσμος και να τον ζωγραφίσει τόσο έντονα όσο *ένιωθε* ο ίδιος.
Μας δείχνει επίσης τον λόγο για τον οποίο ο Βαν Γκογκ ζωγράφιζε με ζωηρό κίτρινο χρώμα, αλλά και γιατί η εκδοχή του για την πραγματικότητα δεν είναι «ρεαλιστική» με την έννοια των αντικειμένων και των χώρων όπως φαίνονται όπως σε μια φωτογραφία.
Αλλά αυτό που είναι πιο σημαντικό ήταν το μυαλό και η καρδιά του ίδιου του Βίνσεντ Βαν Γκογκ.
Όπως έγραψε στην αδερφή του το 1888:
«Ο ήλιος, ένα φως που ελλείψει καλύτερης λέξης μπορώ να το ονομάσω μόνο κίτρινο, λαμπερό θειούχο κίτρινο, απαλό λεμονόχρυσο. Πόσο όμορφο είναι το κίτρινο!»
Ήταν η εμπνευσμένη, ανήσυχη, ταραγμένη, λαμπερή ιδιοφυΐα του που εξαπέλυσε το κίτρινο όπως ποτέ άλλοτε ή έκτοτε.
Είτε κυριαρχεί στη θέα από το δωμάτιό του στο νοσοκομείο της Αρλ είτε ως φόντο για ένα πορτρέτο:
Ή, σε αρμονία με το επίσης αγαπημένο του μωβ, δημιουργώντας έναν ζωντανό νυχτερινό ουρανό που δεν είναι καθόλου «ρεαλιστικός» και όμως πιο βαθιά αληθινός και εκφραστικός από οποιαδήποτε φωτογραφία.
Και αυτός, με λίγα λόγια, είναι ο λόγος που ο Βαν Γκογκ αγάπησε το κίτρινο.
