Ψυχολογική έρευνα: Οι συνωμοσιολόγοι μοιράζονται πολλά κοινά ψυχολογικά χαρακτηριστικά

Της Melinda Wenner Moyer, από το επιστημονικό περιοδικό Scientific American

Εν συντομία

-Οι θεωρίες συνωμοσίας μπορούν να οδηγήσουν τους ανθρώπους στη βία, όπως συνέβη με τους δράστες της επίθεσης στο Πίτσμπουργκ και να επηρεάσουν την πολιτική σκηνή.

-Οι ανήσυχοι άνθρωποι προσελκύονται ιδιαίτερα από τις συνωμοσίες, δείχνουν τα πειράματα, και η νοοτροπία τους προέρχεται από την απώλεια ελέγχου.

-Μπορούμε να εντοπίσουμε χαρακτηριστικά γνωρίσματα ψεύτικων θεωριών συνωμοσίας, όπως αντιφάσεις στα «αποδεικτικά στοιχεία» και διαφωνίες βάσει ασταθών υποθέσεων, λένε οι ψυχολόγοι.

Ο Stephan Lewandowsky βρισκόταν σε βαθιά άρνηση, λέει το scientificamerican. Πριν από περίπου έξι χρόνια, ο γνωστός επιστήμονας ασχολήθηκε με μια μελέτη σχετικά με τους λόγους που κάποιοι άνθρωποι αρνούνται να δεχτούν το γεγονός ότι ο πλανήτης θερμαίνεται λόγω παραγόντων που οφείλονται στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Καθώς ερευνούσε την άρνηση της κλιματικής αλλαγής, ο Lewandowsky, που εργαζόταν τότε στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Αυστραλίας, ανακάλυψε ότι πολλοί από τους αρνητές πίστευαν επίσης σε φανταστικές θεωρίες, όπως το ότι η προσελήνωση ήταν μια απάτη που οργάνωσε η αμερικανική κυβέρνηση. «Οι συνομιλίες τους στο διαδίκτυο ήταν εντελώς συνωμοτικές», θυμάται.

Τα ευρήματα του Lewandowsky, που δημοσιεύθηκαν το 2013 στο Psychological Science, έφεραν αυτούς τους συνωμοσιολόγους στην επιφάνεια. Προσβεβλημένοι από τους ισχυρισμούς του, επέκριναν την ακεραιότητά του και ζήτησαν την απόλυση του. (Δεν απολύθηκε, αλλά από τότε έχει μεταφερθεί στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ στην Αγγλία.) Ο Lewandowsky ανακάλυψε ότι οι επικριτές του, σε απάντηση στους ισχυρισμούς του σχετικά με τις συνωμοτικές τάσεις τους, άρχισαν να διαδίδουν νέες θεωρίες συνωμοσίας που αφορούσαν πλέον αυτόν. Κατηγόρησαν τον ίδιο και τους συναδέλφους του ότι πλαστογράφησαν τις απαντήσεις της έρευνας και ότι διεξήγαγαν την έρευνα χωρίς έγκριση. Όταν ο προσωπικός του ιστότοπος έπεσε, ένας blogger τον κατηγόρησε ότι αποκλείει σκόπιμα τους κριτικούς από το σάιτ. Τίποτα από αυτά δεν ήταν αλήθεια.

Η ειρωνεία της υπόθεσης ήταν διασκεδαστική στην αρχή, αλλά η εκφοβιστική συμπεριφορά που ακολούθησε περιείχε ακόμη και απειλές θανάτου. Οι τηλεφωνικές κλήσεις και τα email στο πανεπιστήμιο έφτασαν σε τέτοιο σημείο που το διοικητικό προσωπικό αναγκάστηκε να ζητήσει βοήθεια από τους Πρυτάνεις. Ήταν τότε που ο Lewandowsky άλλαξε την εκτίμησή του. «Συνειδητοποίησα γρήγορα ότι δεν υπήρχε τίποτα αστείο σε όλο αυτό», λέει.

Οι συνέπειες της συνωμοσιολογίας έχουν γίνει πλέον οδυνηρά ξεκάθαρες. Ο ένοπλος που πυροβόλησε και σκότωσε 11 άτομα και τραυμάτισε άλλους έξι σε μια συναγωγή του Πίτσμπουργκ τον Οκτώβριο του 2018 δικαιολόγησε την επίθεσή του ισχυριζόμενος ότι οι Εβραίοι υποστήριζαν κρυφά τους παράνομους μετανάστες. Το 2016 μια θεωρία συνωμοσίας ισχυριζόταν ότι υψηλόβαθμα στελέχη του Δημοκρατικού Κόμματος εμπλέκονταν σε ένα κύκλωμα εμπορίας παιδιών με τη συμμετοχή πολλών πολιτικών και εστιατορίων της Ουάσιγκτον, με αποτέλεσμα ένας ένοπλος να πυροβολήσει μέσα σε μια πιτσαρία. Ευτυχώς κανείς δεν τραυματίστηκε.

Η νοοτροπία αυτή είναι συνηθισμένη και ευτυχώς δεν οδηγεί συχνά σε πυροβολισμούς. Πάνω από το ένα τέταρτο του αμερικανικού πληθυσμού πιστεύει ότι υπάρχουν συνωμοσίες «πίσω από πολλά πράγματα στον κόσμο», σύμφωνα με μια έρευνα του 2017 από ερευνητές του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και του Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ. Οι θεωρίες συνωμοσίας μπορεί να μην είναι νέο φαινόμενο, αλλά σήμερα γίνονται όλο και πιο ορατές, λέει ο Viren Swami, κοινωνικός ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο Anglia Ruskin της Αγγλίας, ο οποίος μελετά το φαινόμενο. Για παράδειγμα, όταν εστάλησαν πάνω από δώδεκα βόμβες σε Δημοκρατικούς επικριτές του Τραμπ, καθώς και στο CNN, τον Οκτώβριο του 2018, ένας αριθμός επιφανών Συντηρητικών είπαν ότι επρόκειτο για μια ψεύτικη επίθεση ενορχηστρωμένη από τους Δημοκρατικούς για να κινητοποιήσουν τους υποστηρικτές τους κατά τη διάρκεια των μεσοπρόθεσμων εκλογών των ΗΠΑ.

Ένας προφανής λόγος για το σημερινό προβληματικό προφίλ των συνωμοσιολόγων είναι ότι ο πρόεδρος των ΗΠΑ είναι ένας από αυτούς. Ο Ντόναλντ Τραμπ έχει πει, μεταξύ άλλων, ότι ο πατέρας του γερουσιαστή Τεντ Κρουζ από το Τέξας συμμετείχε στη δολοφονία του Προέδρου Τζον Φ. Κένεντι και ότι οι Δημοκρατικοί χρηματοδότησαν τους μετανάστες που ταξίδεψαν από την Ονδούρα στις ΗΠΑ, κάτι για το οποίο ανησυχούσε και ο δράστης της επίθεσης στο Πίτσμπουργκ.

Αλλά υπάρχουν και άλλοι παράγοντες στο παιχνίδι. Μια νέα έρευνα έδειξε ότι τα γεγονότα που συμβαίνουν σε όλο τον κόσμο καλλιεργούν υποκείμενα συναισθήματα που κάνουν τους ανθρώπους πιο πρόθυμους να πιστέψουν σε συνωμοσίες. Τα πειράματα αποκάλυψαν ότι τα συναισθήματα άγχους κάνουν τους ανθρώπους να σκέφτονται πιο συνωμοτικά. Τέτοια συναισθήματα, μαζί με την αίσθηση της αποξένωσης, απασχολούν σήμερα πολλούς Αμερικανούς, σύμφωνα με έρευνες. Σε τέτοιες περιστάσεις, μια θεωρία συνωμοσίας μπορεί να προσφέρει ανακούφιση εντοπίζοντας έναν  αποδιοπομπαίο τράγο και κάνοντας έτσι τον κόσμο να φαίνεται πιο απλός και ελεγχόμενος. «Οι άνθρωποι υποθέτουν ότι αν ξεφορτωθούμε τους κακούς, όλα θα πάνε καλά», λέει ο Lewandowsky. «Ενώ αν δεν πιστεύεις σε θεωρίες συνωμοσίας, τότε απλά πρέπει να αποδεχθείς ότι όλα αυτά τα τρομερά πράγματα συμβαίνουν τυχαία».

Ωστόσο, η διάκριση του γεγονότος από τη φαντασία μπορεί να είναι δύσκολη και ορισμένες φαινομενικά ακραίες συνωμοσίες αποδεικνύονται αληθινές. Η ιδέα ότι Ρώσοι υπήκοοι αναμίχθηκαν στις προεδρικές εκλογές του 2016 υποστηρίζονται τώρα από πολλά αποδεικτικά στοιχεία και συμπεράσματα της υπηρεσίας πληροφοριών των ΗΠΑ. Πώς μπορεί κανείς να ξέρει τι πρέπει να πιστέψει; Οι ψυχολόγοι έχουν βρει κάποιες στρατηγικές που μπορούν να μας βοηθήσουν να ξεχωρίζουμε τις πιθανές θεωρίες από τις ψεύτικες.

Ο ρόλος του άγχους

Τον Μάιο του 2018, η Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση δημοσίευσε τα αποτελέσματα μιας εθνικής έρευνας που έλεγε ότι το 39% των Αμερικανών αισθάνονται πιο ανήσυχοι σε σχέση με πριν από ένα χρόνο, κυρίως όσον αφορά την υγεία, την ασφάλεια, τα οικονομικά, την πολιτική και τις κοινωνικές σχέσεις. Μια άλλη έκθεση του 2017 διαπίστωσε ότι το 63% των Αμερικανών ανησυχεί πολύ για το μέλλον της χώρας και ότι το 59% θεωρούν αυτή την περίοδο ως «το χαμηλότερο σημείο στην ιστορία των ΗΠΑ». Αυτά τα συναισθήματα επεκτείνονται και στο πολιτικό φάσμα. Μια έρευνα του Pew Research Center το 2018 διαπίστωσε ότι η πλειοψηφία τόσο των Δημοκρατών όσο και των Ρεπουμπλικάνων πιστεύουν ότι η «πλευρά τους» έχει χάσει τα τελευταία χρόνια όσον αφορά θέματα που θεωρούν σημαντικά.

Τέτοιες υπαρξιακές κρίσεις προωθούν τη συνωμοτική σκέψη. Σε μια μελέτη του 2015 στην Ολλανδία, οι ερευνητές χώρισαν τους φοιτητές σε τρεις ομάδες. Στην μια ομάδα ήταν αυτοί που δήλωσαν ότι αισθάνονταν αδύναμοι. Οι επιστήμονες τους ζήτησαν να γράψουν για μια περίοδο της ζωή τους, που ένιωθαν ότι δεν είχαν τον έλεγχο της κατάστασης στην οποία βρισκόταν. Η δεύτερη ομάδα έκανε το αντίθετο. Τους ζητήθηκε να γράψουν για μια εποχή που αισθανόταν ότι είχαν τον απόλυτα τον έλεγχο. Στην τρίτη ομάδα ζητήθηκε κάτι ουδέτερο: να περιγράψουν τι έφαγαν το προηγούμενο βράδυ. Στη συνέχεια, οι ερευνητές ρώτησαν όλες τις ομάδες πώς ένιωθαν για την κατασκευή μιας νέας γραμμής του μετρό στο Άμστερνταμ.

Οι συμμετέχοντες που είχαν επιλεγεί για έχουν τον έλεγχο της κατάστασης είχαν λιγότερες πιθανότητες να υποστηρίξουν θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με τη γραμμή του μετρό, όπως π.χ την πεποίθηση ότι το δημοτικό συμβούλιο έκλεψε χρήματα από τον προϋπολογισμό του μετρό και ότι έβαλε σκόπιμα σε κίνδυνο την ασφάλεια των κατοίκων. Άλλες μελέτες έχουν αποκαλύψει παρόμοια αποτελέσματα. Ο Swami και οι συνάδελφοί του, για παράδειγμα, ανέφεραν το 2016 ότι οι άνθρωποι που αισθάνονται άγχος είναι πιο πιθανό να πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας.

Το αίσθημα αποξένωσης κάνει επίσης την συνωμοτική σκέψη πιο ελκυστική. Το 2017 οι ψυχολόγοι του Πανεπιστημίου του Πρίνστον σχεδίασαν ένα πείραμα με τους συμμετέχοντες χωρισμένους σε τριάδες. Οι ερευνητές ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να γράψουν δύο παραγράφους που θα περιέγραφαν τον εαυτό τους και στη συνέχεια τους είπαν ότι οι περιγραφές τους θα κοινοποιηθούν στα άλλα δύο μέλη της ομάδας τους και στη συνέχεια θα χρησιμοποιήσουν αυτές τις πληροφορίες για να αποφασίσουν αν θέλουν να συνεργαστούν με το άλλο άτομο στο μέλλον. Αφού ανακοίνωσαν σε ορισμένους ότι είχαν γίνει αποδεκτοί από την ομάδα τους και σε άλλους ότι είχαν απορριφθεί, οι ερευνητές μελέτησαν τις σκέψεις των συμμετεχόντων σχετικά με διάφορα συνωμοσιολογικά σενάρια. Οι «απορριφθέντες» συμμετέχοντες, που αισθάνονταν αποξενωμένοι, ήταν πιο πιθανό από τους άλλους να πιστεύουν ότι τα σενάρια ήταν αληθινά.

Σε μια μελέτη του 2018, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Μινεσότα και στο Πανεπιστήμιο Lehigh μελέτησαν περισσότερους από 3.000 Αμερικανούς. Διαπίστωσαν ότι οι συμμετέχοντες που θεωρούσαν ότι οι αμερικανικές αξίες διαβρώνονται ήταν πιο πιθανό να συμφωνήσουν με συνωμοσίες, όπως για παράδειγμα ότι «πίσω από πολλά μεγάλα γεγονότα κρύβεται μια μικρή ομάδα ανθρώπων». Ο Joseph Uscinski, πολιτικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι, και οι συνάδελφοί του έχουν αποδείξει ότι οι άνθρωποι που αντιπαθούν το πολιτικό κόμμα που βρίσκεται στην εξουσία σκέφτονται πιο συνωμοτικά από εκείνους που το υποστηρίζουν. Πρόσφατα στις ΗΠΑ, μια σειρά από μη αποδεδειγμένες εικασίες προήλθαν από φιλελεύθερους πολιτικούς μιας και στην κυβέρνηση βρίσκονται οι συντηρητικοί. Ανάμεσα σε αυτές είναι και η θεωρία ότι ο Λευκός Οίκος εξανάγκασε τον Anthony Kennedy να αποσυρθεί από το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ και ότι ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν εκβιάζει τον Τραμπ με ένα βίντεο που τον δείχνει μαζί με ιερόδουλες που ουρούν πάνω του σε ένα ξενοδοχείο της Μόσχας.

Όταν τα συναισθήματα της προσωπικής αποξένωσης και άγχους συνδυάζονται με την αίσθηση ότι η κοινωνία κινδυνεύει, οι άνθρωποι βιώνουν ένα είδος συνωμοτικής απελπισίας. Σε μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε το 2009, στην αρχή της Μεγάλης Ύφεσης, ο Daniel Sullivan, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα και οι συνάδελφοί του είπαν σε μια ομάδα ανθρώπων ότι μέρος της ζωής τους ήταν σε μεγάλο βαθμό εκτός ελέγχου επειδή κινδύνευαν να εκτεθούν σε μια φυσική καταστροφή ή να έρθουν αντιμέτωποι με καταστάσεις που δεν ήταν υπό τον έλεγχό τους. Στη συνέχεια, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να διαβάσουν δοκίμια που υποστήριζαν ότι η κυβέρνηση χειριζόταν την οικονομική κρίση είτε καλά είτε κακά. Όσοι μίλησαν για ανεξέλεγκτες καταστάσεις και είπαν ότι η κυβέρνησή έκανε κακή δουλειά ήταν πιο πιθανό να πιστέψουν ότι τα αρνητικά γεγονότα στη ζωή τους υποκινούνταν από κάποιον εχθρό και δεν ήταν τυχαία.

Ωστόσο, ενώ οι άνθρωποι αναζητούν παρηγοριά στις θεωρίες συνωμοσίας σπάνια τη βρίσκουν. «Οι θεωρίες συνομωσίας είναι ελκυστικές αλλά όχι απαραίτητα ικανοποιητικές», λέει ο Daniel Jolley, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο Staffordshire της Αγγλίας. Πρώτον επειδή η συνωμοτική σκέψη μπορεί να παρακινήσει αυτούς τους ανθρώπους να συμπεριφερθούν με τρόπο που αυξάνει την αίσθηση της αδυναμίας τους, κάνοντάς τους να αισθάνονται ακόμη χειρότερα. Μια μελέτη του 2014 που συνέγραψε ο Jolley διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που πιστεύουν τις θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με την κλιματική αλλαγή – ότι οι επιστήμονες κυνηγούν απλώς τα χρήματα, για παράδειγμα – είναι λιγότερο πιθανό να ψηφίσουν, ενώ μια μελέτη του 2017 ανέφερε ότι όσοι πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με την εργασία τους αισθάνονται λιγότερο αφοσιωμένοι στη δουλειά τους. «Μπορεί να γίνει χιονόμπαλα και να γίνει ένας πολύ φαύλος, άσχημος κύκλος αδράνειας και αρνητικής συμπεριφοράς», λέει η Karen Douglas, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Κεντ και συγγραφέας μια μελέτης για συνωμοσίες που σχετίζονται με την εργασία.

Οι αρνητικές πεποιθήσεις μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε επικίνδυνες συμπεριφορές, όπως συνέβη με τους πυροβολισμούς του Πίτσμπουργκ και την επίθεση στην πιτσαρία. Αλλά οι θεωρίες δεν χρειάζεται να περιλαμβάνουν όπλα για να προκαλέσουν ζημιά. Οι άνθρωποι που πιστεύουν τις θεωρίες συνωμοσίας για τα εμβόλια, για παράδειγμα, λένε ότι είναι λιγότερο διατεθειμένοι να εμβολιάσουν τα παιδιά τους, γεγονός που δημιουργεί εστίες μολυσματικών ασθενειών που θέτουν σε κίνδυνο ολόκληρες περιοχές.

Ξεχωρίζοντας την πραγματικότητα από την φαντασία

Η συνωμοσιολογία για ιδεολογικούς λόγους ίσως είναι αδύνατο να εξαλειφθεί τελείως. Ένα μακροχρόνιο ερώτημα είναι αν είναι καλή ιδέα να αντισταθμίσουμε τις θεωρίες συνωμοσίας με λογική και αποδείξεις. Κάποιες παλαιότερες έρευνες έχουν δείξει ότι αυτό οδηγεί στο «φαινόμενο της πυρκαγιάς», ότι δηλαδή η απόρριψη της παραπληροφόρησης μπορεί απλά να κάνει τους οπαδούς μια θεωρίας να εμμείνουν περισσότερο σε αυτή. «Αν νομίζεις ότι υπάρχουν σκοτεινές δυνάμεις που προσπαθούν να συνωμοτήσουν και να συγκαλύψουν [πράγματα], όταν σου δοθεί η απόδειξη που περίμενες, αυτό αποδεικνύει ότι είχες δίκιο», λέει ο Uscinski.

Μια πιο πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι αυτή η πιθανότητα είναι σπάνια. Μια μελέτη του 2016 ανέφερε ότι όταν οι ερευνητές αμφισβήτησαν μια θεωρία συνωμοσίας επισημαίνοντας τις λογικές ασυνέπειες της, έγινε λιγότερο θελκτική. Σε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε το 2018 στο περιοδικό Political Behavior, οι ερευνητές στρατολόγησαν περισσότερα από 10.000 άτομα και τους παρουσίασαν διορθώσεις σε κείμενα με διάφορους ισχυρισμούς πολιτικών προσώπων. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα αποδεικτικά στοιχεία του «φαινομένου της πυρκαγιάς» είναι πολύ πιο αδύναμα από ό, τι πρότεινε η προηγούμενη έρευνα. Σε μια πρόσφατη μελέτη, οι ερευνητές που περιέγραψαν για πρώτη φορά το φαινόμενο της πυρκαγιάς δήλωσαν ότι μπορεί να προκύψει συχνότερα όταν οι άνθρωποι βρίσκονται αντιμέτωποι με ιδέες που καθορίζουν την κοσμοθεωρία τους ή την αίσθηση του εαυτού τους. Η εύρεση τρόπων αντιμετώπισης θεωριών συνωμοσίας χωρίς αμφισβήτηση της ταυτότητας ενός ατόμου μπορεί επομένως να είναι μια αποτελεσματική στρατηγική.

Η ενθάρρυνση της αναλυτικής σκέψης μπορεί επίσης να βοηθήσει. Σε μια μελέτη του 2014 που δημοσιεύθηκε στο Cognition, ο Swami και οι συνεργάτες του στρατολόγησαν 112 άτομα για ένα πείραμα. Αρχικά έπρεπε να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο που αξιολογούσε πόσο έντονα πίστευαν σε διάφορες θεωρίες συνωμοσίας. Λίγες εβδομάδες αργότερα, οι συμμετέχοντες επέστρεψαν και οι ερευνητές τους χώρισαν σε δύο ομάδες. Μία ομάδα ολοκλήρωσε μια εργασία που περιελάμβανε λέξεις όπως «ανάλυση» και «ορθολογικός» και τους ώθησε να σκέφτονται πιο αναλυτικά. Η δεύτερη ομάδα ολοκλήρωσε μια ουδέτερη εργασία.

Στη συνέχεια, οι ερευνητές επανέλαβαν τη δοκιμαστική θεωρία συνωμοσίας στις δύο ομάδες. Αν και οι ομάδες δεν είχαν καμία διαφορά όσον αφορά τη συνωμοτική σκέψη στην αρχή του πειράματος, οι συμμετέχοντες που είχαν υποκινηθεί να σκέφτονται αναλυτικά εκφράστηκαν λιγότερο συνωμοτικά. Δίνοντας λοιπόν στους ανθρώπους «τα εργαλεία και τις δεξιότητες για να αναλύσουν τα δεδομένα  με κριτικό και αντικειμενικό τρόπο», ίσως είμαστε σε θέση να καταστείλουμε τη συνωμοτική σκέψη, λέει ο Swami.

Η αναλυτική σκέψη μπορεί επίσης να βοηθήσει να διακρίνουμε τις αβάσιμες θεωρίες από αυτές που, όσο τρελές κι αν ακούγονται, έχουν μια βάση. Η Karen Murphy, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας, προτείνει ότι τα άτομα που θέλουν να βελτιώσουν τις δεξιότητες αναλυτικής σκέψης τους πρέπει να υποβάλουν τρία βασικά ερωτήματα κατά την ερμηνεία των θεωριών συνωμοσίας. Πρώτον: Ποια είναι τα αποδεικτικά στοιχεία; Δεύτερον: Ποιες είναι οι πηγές για αυτά τα στοιχεία; Τρίτον: Ποιος είναι ο λόγος που συνδέει τα αποδεικτικά στοιχεία με την θεωρία; Οι πηγές αποδεικτικών στοιχείων πρέπει να είναι ακριβείς, αξιόπιστες και σχετικές. Για παράδειγμα, «δεν πρέπει να παίρνεις συμβουλές από τη μαμά σου για το αν το κίτρινο χρώμα κάτω από τα νύχια σου είναι κακό σημάδι», λέει η Murphy. Τέτοιου είδους πληροφορίες πρέπει να προέρχονται από κάποιον που έχει εμπειρία στο θέμα, όπως ένας γιατρός.

Επιπλέον, οι ψευδείς θεωρίες συνωμοσίας έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά, λέει ο Lewandowsky. Τρία από αυτά είναι ιδιαίτερα ευδιάκριτα. Πρώτον, οι θεωρίες περιλαμβάνουν αντιφάσεις. Για παράδειγμα, ορισμένοι αρνητές της κλιματικής αλλαγής υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει επιστημονική συναίνεση για το θέμα, τη στιγμή που αντιδρούν ενάντια στην επικρατούσα άποψη. Δεν γίνεται και οι δύο αυτοί ισχυρισμοι να αληθεύουν ταυτόχρονα. Ένα δεύτερο ενδεικτικό σημάδι είναι όταν η διαμάχη βασίζεται σε ασταθείς υποθέσεις. Ο Τραμπ, για παράδειγμα, ισχυρίστηκε ότι εκατομμύρια λαθρομετανάστες ψήφισαν στις προεδρικές εκλογές του 2016 και ότι αυτός ήταν ο λόγος που είχε μικρότερο αριθμό ψήφων. Πέρα από την πλήρη έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων για κάτι τέτοιο, η υπόθεσή του ήταν ότι αυτοί οι ψήφοι – αν υπήρχαν – πήγαν στον αντίπαλό του. Ωστόσο, οι προηγούμενες δημοσκοπήσεις Ισπανόφωνων μεταναστών υποδηλώνουν ότι πολλοί από αυτούς σκόπευαν να ψηφίσουν Ρεπουμπλικανό υποψήφιο κι όχι Δημοκρατικό.

Ένα τρίτο σημάδι ότι πρόκειται για παρανοϊκή θεωρία, είναι ότι όσοι την υποστηρίζουν ερμηνεύουν στοιχεία ενάντια στη θεωρία τους ως αποδεικτικά στοιχεία. Όταν το φορτηγό του φερόμενου βομβιστή Cesar Sayoc βρέθηκε στη Φλόριντα με αυτοκόλλητα υπέρ του Τραμπ, για παράδειγμα, κάποιοι είπαν ότι αυτό δείχνει ότι πίσω από την επίθεση βρίσκονταν οι Δημοκρατικοί. «Αν κάποιος πιστεύει ότι αυτό το φορτηγό ανήκει σε Συντηρητικό, είναι σκόπιμα ανίδεος. Είναι προφανώς στημένο», έγραψε κάποιος στο Twitter.

Οι θεωρίες συνωμοσίας είναι μια ανθρώπινη αντίδραση σε καιρούς σύγχυσης. «Όλοι προσπαθούμε  να κατανοήσουμε τον κόσμο γύρω μας και τι συμβαίνει σε αυτόν», λέει ο Rob Brotherton, ψυχολόγος στο Barnard College και συγγραφέας του βιβλίου Suspicious Minds: Why We Believe on Conspiracy Theories. Ωστόσο η πραγματική ζημιά γίνεται όταν οι οπαδοί μιας θεωρίας συνωμοσίας καταφεύγουν στην βία. Ανάμεσα στην αναζήτηση ύποπτων σημαδιών και στην αναζήτηση της αλήθειας για τα γεγονότα που ζούμε, είναι ακόμα δυνατό να διαχωριστεί η αλήθεια από το ψέμα. Μπορεί να μην είναι πάντα εύκολο, αλλά είναι σημαντικό για όλους μας.

*ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

ΚΟΥΙΖ: Αλήθεια ή ψέματα; (Αν βρεις σωστά 20 στα 20 είσαι ιδιοφυΐα!)