Μύρος Ζέκα
Θεωρίες συνωμοσίας υπήρχαν ανέκαθεν και μάλλον θα υπάρχουν για πάντα. Η εύκολη διάδοση δε που προσφέρουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βοηθά ακόμη περισσότερο τέτοιου είδους θεωρίες να αποκτούν υποστηρικτές.
Πώς, όμως, μπορεί να σταματήσει ή έστω να ελαττωθεί σημαντικά η διάδοση τέτοιων ανεπιβεβαίωτων θεωριών; Δύο συνήθεις τακτικές που χρησιμοποιούνται ευρέως είναι η προσπάθεια απαγόρευσης μετάδοσης τέτοιων θεωριών και ο χλευασμός τους. Είναι αποτελεσματικοί, όμως, αυτοί οι τρόποι. Μήπως υπάρχουν άλλοι, οι οποίοι μπορούν να έχουν καλύτερο αποτέλεσμα;
Γιατί ο κόσμος πιστεύει σε θεωρίες συνωμοσίας
Για να απαντήσουμε στα παραπάνω ερωτήματα θα πρέπει αρχικά να δούμε ποιοι άνθρωποι και γιατί γοητεύονται από τις θεωρίες συνωμοσίας. Οι άνθρωποι που τις πιστεύουν είναι πολύ περισσότερο από όσοι νομίζεις. Μια έρευνα ανακάλυψε ότι σχεδόν ένας στους δύο Αμερικανούς πιστεύει σε τουλάχιστον μία θεωρία συνωμοσίας. Σύμφωνα με ψυχολόγους, αυτή η δημοφιλία των αβάσιμων θεωριών υποστηρίζεται από τις έμφυτες μεροληψίες που όλοι έχουμε μέσα μας, όπως η τάση μας να ψάχνουμε για πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τις πεποιθήσεις μας και να απορρίπτουμε πληροφορίες που δεν συμφωνούν μαζί τους, ή η επιθυμία μας να ψάχνουμε μεγάλα και περίπλοκα αίτια για τα μεγάλα γεγονότα.
Αυτό σημαίνει ότι οι θεωρίες συνωμοσίας μάλλον θα είναι μέσα μας σε κάποιον βαθμό για πάντα. Ωστόσο, υπάρχουν και κάποια δημογραφικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά, τα οποία όσοι φέρουν είναι πιθανότερο να πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας. Μερικά από αυτά είναι:
Το να έχεις χαμηλότερη εκπαίδευση. Αυτό δεν χρειάζεται περισσότερη εξήγηση, όλοι κατανοούν ότι η έλλειψη εκπαίδευσης και ενημέρωσης οδηγούν σε αβάσιμες θέσεις και σκέψεις.
Η επιθυμία να νιώθεις ιδιαίτερος. Αυτοί που θέλουν να ξεχωρίζουν από το πλήθος (αυτοί που έχουν τάσεις ναρκισσισμού δηλαδή) μπορεί να υιοθετήσουν ακραίες θεωρίες ακριβώς για αυτόν τον λόγο.
Το να νιώθεις αδύναμος. Μια εξήγηση για τα πράγματα τα οποία δεν μπορεί να ελέγξει ο άνθρωπος (άσχετα του πόσο γελοία μπορεί να φαίνεται αυτή η εξήγηση στους άλλους) είναι προτιμότερη από το να είσαι θύμα της τύχης και της φύσης.
Η ανάγκη για βεβαιότητα. «Το να ψάχνουμε εξηγήσεις για τα γεγονότα είναι μια φυσική ανθρώπινη επιθυμία», εξηγεί ο καθηγητής ψυχολογίας David Ludden. «Και δεν κάνουμε απλά ερωτήσεις. Βρίσκουμε επίσης γρήγορες απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτές -όχι απαραίτητα τις σωστές απαντήσεις, αλλά περισσότερο απαντήσεις που μας παρηγορούν ή που ταιριάζουν με τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο».
Βοηθούν ο χλευασμός και η απομόνωση;
Γνωρίζοντας αυτά, τι είδους παρεμβάσεις θα μπορούσαν να γίνουν για να πεισθούν οι άνθρωποι αυτοί να μην πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας; Όσο και αν αρέσει σε αυτούς που δεν τις πιστεύουν, η γελοιοποίηση αυτών που τις πιστεύουν συνήθως τους κάνει να πεισμώνουν περισσότερο. Επίσης, αποτελεί αντικείμενο συζήτησης το εάν τους πάρεις το μικρόφωνο από τα χέρια θα έχει πράγματι αποτέλεσμα.
Όταν όμως η καθηγήτρια Cynthia Wang και κάποιοι συνάδελφοί της άρχισαν να αναζητούν τρόπους για να μειωθεί η πίστη σε θεωρίες συνωμοσίας, βρήκαν έναν υποσχόμενο τρόπο. Επειδή δεν μπορείς να κάνεις κάποιον πιο μορφωμένο σε σύντομο χρονικό διάστημα ή λιγότερο ναρκισσιστή, αυτό που μπορείς να κάνεις είναι να ενθαρρύνεις ένα τέτοιο άνθρωπο να αναλάβει πραγματική δράση για να πετύχει τους στόχους του. Αυτό το μικρό βήμα, το οποίο μειώνει το αίσθημα της αδυναμίας και ενισχύει τη σύνδεση μεταξύ αίτιου και αιτιατού, φαίνεται πως έχει αποτέλεσμα.
Ενθαρρύνοντας τους συμμετέχοντες στην έρευνα να γράψουν για τις φιλοδοξίες τους, οι ερευνητές μπόρεσαν να τους κάνουν να απέχουν από βεβιασμένα συμπεράσματα όταν τους ζητήθηκε να αξιολογήσουν κατασκευασμένα σενάρια που θα μπορούσαν να θεωρηθούν θεωρίες συνωμοσίας. Επίσης, οι ίδιοι συμμετέχοντες ήταν λιγότερο πιθανό να υποκύψουν στις ήδη υπάρχουσες θεωρίες συνωμοσίας αφότου εστίασαν στο πώς να βελτιώσουν κάποια από τα χαρακτηριστικά τους.
«Στην πραγματικότητα μπορείς να αλλάξεις την νοοτροπία κάποιου ούτως ώστε να βλέπει λιγότερες συνωμοσίες», συμπέρανε η Wang από τα ευρήματα.
Περισσότερος έλεγχος σημαίνει λιγότερες θεωρίες συνωμοσίας
Το κλειδί στον περιορισμό τέτοιων θεωριών είναι να έχουν οι άνθρωποι το αίσθημα ότι ελέγχουν τις ζωές τους, ακόμη και στα μικρά πράγματα. «H Wang και οι υπόλοιποι συγγραφείς προτείνουν κυβερνητικές οργανώσεις όπως κέντρα για τον έλεγχο ασθενειών να αυξήσουν την εμπιστοσύνη του κοινού προωθώντας μηνύματα που δίνουν έμφαση στους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι μπορούν να έχουν τον έλεγχο της υγείας τους», αναφέρεται στην κριτική του πανεπιστημίου για την έρευνα.
Δεν είναι βέβαιο ότι τέτοιες πρακτικές θα πτοήσουν άτομα που επιδίδονται συνεχώς σε θεωρίες συνωμοσίας. Παρόλα αυτά, φαίνεται πιο αποτελεσματικό να «χτίσεις» τους ανθρώπους αυτούς παρά να τους αποδομήσεις.
Με πληροφορίες από το Inc.com
*ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Το μυστήριο σχετικά με το Τρίγωνο των Βερμούδων λύθηκε. Δεν υπάρχει μυστήριο
Το βασικό ζήτημα είναι, όμως, να εντοπίσουμε τι ακριβώς θεωρείται “θεωρία συνωμοσίας”. Είναι το σενάριο πίσω από μια υπόθεση με συγκεκριμένα αποτελέσματα και έκβαση, για να “πατήσεις” πάνω σ’αυτό το σενάριο τις δικές σου απόψεις για την υπόθεση αυτή; Ή είναι μια ανεξιχνίαστη υπόθεση για την οποία λίγα έχουν αποκαλυφθεί και προσπαθείς να βρεις τι συνέβη τελικά/πραγματικά; Π.χ. αυτές τις μέρες, λόγω επικαιρότητας, κυκλοφορεί μία έντονη φημολογία που έχει χαρακτηριστεί ως θεωρία συνωμοσίας για τις συνθήκες θανάτου του Jeff Epstein και το αν τελικά αυτοκτονία ή όχι. Αν δηλ. κάποιος πιστεύει ότι δεν είναι αυτοκτονία, όπως είναι η επίσημη εκδοχή,… Διαβάστε περισσότερα »