Οι διακοπές του Πάσχα πλησιάζουν, και μαζί τους πλησιάζει η αγγαρεία της βαλίτσας. Πολλοί παραφορτώνουμε τις αποσκευές μας χωρίς να είναι απαραίτητο. Γιατί φοβόμαστε τόσο πολύ μήπως κάτι μας λείψει; Οι ειδικοί απαντούν.
Όταν οι άνθρωποι ετοιμάζουν αποσκευές, συνήθως παρατηρούνται δύο συμπεριφορές. Υπάρχουν οι μινιμαλιστές, που επιλέγουν πολύ προσεκτικά τα ρούχα τους, και οι άλλοι, που παίρνουν μαζί τους «τα πάντα όλα». Όσοι ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία, μάλλον δεν σταματούν εκεί. Στο σουπερμάρκετ προτιμούν να αγοράσουν π.χ. έξι διαφορετικές μαρμελάδες για να προλάβουν όλες τις επιθυμίες των επισκεπτών τους, αντί να αρκεστούν σε μια-δυο κλασικές γεύσεις που ήδη έχουν στο ντουλάπι τους. Και στις δύο περιπτώσεις, ο λόγος είναι απλός: Αυτά τα άτομα φοβούνται να αστοχήσουν. Τέσσερις επαγγελματίες, που μίλησαν στη γαλλική εφημερίδα Le Figaro, ρίχνουν φως σε αυτή τη συνήθεια και στα αίτια που κρύβονται πίσω της.
Υπερβολική πρόληψη λόγω άγχους
Παραγεμίζουμε τη βαλίτσα μας για μια διήμερη εξόρμηση, ή το καλάθι μας όταν ψωνίζουμε, επειδή φοβόμαστε ότι «δεν θα έχουμε αρκετά». Σύμφωνα με τον Καθηγητή Ψυχιατρικής Michel Lejoyeux, αυτή η συμπεριφορά προκαλείται από μια υπερβολική πρόληψη του τι μπορεί να συμβεί. Το αγχώδες άτομο θα υπερβάλει ως προς τις ενδεχόμενες ανάγκες μέχρι σημείου να μεταφέρει στη βαλίτσα όλο το φαρμακείο του.
Με το πρόσχημα «σε περίπτωση που» ή «ποτέ δεν ξέρεις», αυτή η ίδια στάση σε πιέζει να σηκώσεις ολόκληρο το εμπορικό της περιοχής σου. «Δεν αγοράζεις σύμφωνα με τις πραγματικές σου ανάγκες, αλλά με το τι φαντάζεσαι πως έχεις ανάγκη», προσθέτει ο Καθηγητής Lejoyeux.
Δεν είναι όλοι ίσοι ενώπιον αυτής της υπερβολικής πρόνοιας: Το «κλειδί» βρίσκεται στο περισσότερο ή λιγότερο αγχώδες ταμπεραμέντο του κάθε ατόμου, σημειώνει η ψυχολόγος Mélanie Fourré. Προσοχή, όμως: Δεν πρέπει να μπερδεύουμε αυτή τη συμπεριφορά με την ψυχαναγκαστική συλλογή αντικειμένων, η οποία αποτελεί διαταραχή της προσωπικότητας – τα άτομα που πάσχουν από αυτή, συλλέγουν πράγματα χωρίς ποτέ να πετούν τίποτα.
Μίμηση των γονιών
Μερικές φορές πρέπει να πάμε πίσω στο παρελθόν για να κατανοήσουμε τον φόβο τού «μην λείψει κάτι». Το παιδί μαθαίνει μέσω κοινωνικής μίμησης, επαναλαμβάνοντας ξανά και ξανά αυτό που βλέπει, εξηγεί η ψυχολόγος Mélanie Fourré. Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι, βλέποντας τους γονείς να συσσωρεύουν αντικείμενα, λόγου χάρη για να γεμίσουν μια βαλίτσα, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα το παιδί αργότερα να κάνει το ίδιο πράγμα, λέει η ψυχολόγος Laurence Einfalt.
Με τον ίδιο τρόπο, αυτός ο φόβος μπορεί να προκύψει από ένα οικογενειακό αδιέξοδο: «Εάν οι γονείς αντιμετώπισαν μια περίοδο ανεργίας, μεγάλες οικονομικές δυσχέρειες, ή ακόμη και ένα οδυνηρό γεγονός, το παιδί, ως ενήλικας πια, θα αντισταθμίσει αυτή τη δοκιμασία μέσω συσσώρευσης», επισημαίνει η ειδικός.
Επιθυμία για έλεγχο της κατάστασης και του περιβάλλοντος
Η πρόβλεψη ενός σεναρίου καταστροφής, είτε πρόκειται για πείνα είτε για ιδιοτροπίες του καιρού, επιτρέπει στο άτομο να καθησυχάσει επιτέλους τον εαυτό του. «Προλαμβάνοντας τα αναπάντεχα, έχεις την εντύπωση ότι ελέγχεις τον εαυτό σου και τη ζωή σου», εξηγεί η ψυχολόγος Mélanie Fourré. Aφού δεν είμαστε σε θέση να ελέγξουμε γενικότερες καταστάσεις ή αστάθμητους παράγοντες, καταφεύγουμε σε χειροπιαστά και μετρήσιμα πράγματα, όπως τα ρούχα και τα τρόφιμα.
Στο μυαλό αυτών των αγχωδών ατόμων, πρέπει «πάντα να είμαστε έτοιμοι», ακόμη και για να καλοδεχτούμε συγγενείς που καταφθάνουν απροειδοποίητα – γιατί η ματιά των άλλων έχει επίσης τη σημασία της. Έτσι, αγοράζουν πάρα πολλά τρόφιμα για να ικανοποιήσουν τις προσδοκίες του φιλικού ή του οικογενειακού τους περίγυρου, «από τον φόβο μήπως τους κατηγορήσουν, και μήπως δεν είναι, η ιδανική μητέρα-τροφός στα μάτια τους», λέει η Laurence Einfalt.
Αμφιβολία για τον εαυτό μας και για τις επιλογές μας
Σε ορισμένους ανθρώπους, αυτό το πρόβλημα μπορεί να κρύβει μια πραγματική δυστυχία. «Όταν στοιβάζουμε φτηνά μεταχειρισμένα μπλουζάκια στις ντουλάπες μας, μπορεί έτσι να μεταφράζουμε μια έλλειψη αυτοεκτίμησης», επισημαίνει η Laurence Einfalt. Προκειμένου να ξορκίσει αυτό το άγχος και να βελτιώσει την εικόνα του, «το άτομο θα επιδιώξει να γεμίσει τον εαυτό του και τη ζωή του με όλα τα μέσα», συμπληρώνει ο ψυχολόγος Boris Charpentier.
Σε μικρότερο βαθμό, αυτό το συναίσθημα σε άλλους παίρνει τη μορφή κωλυσιεργίας. Αμφιβάλλουν για τον εαυτό τους και για τις αποφάσεις τους. Λόγου χάρη, κάποιος διστάζει ανάμεσα σε δύο μπλουζάκια παρόμοιου χρώματος και, αντί να πάρει μαζί του μόνο το ένα, βάζει και τα δύο στις αποσκευές του, αναφέρει ένα παράδειγμα η Einfalt. Το ίδιο ισχύει και για απλά θέματα της καθημερινότητας. Αν το μενού της εβδομάδας δεν έχει προγραμματιστεί από πριν, τα διστακτικά-αναποφάσιστα άτομα έχουν την τάση να αγοράζουν το φαγητό τους σε πολύ μεγάλες ποσότητες.
Ωστόσο, η Mélanie Fourré είναι καθησυχαστική: Είναι εφικτό να καλμάρουμε αυτό το άγχος σταδιακά, με τη βοήθεια τεχνικών πλήρους συνειδητότητας (π.χ. με διαλογισμό και αναπνοές), που μας επιτρέπουν να παρατηρούμε τις σκέψεις μας και να καταπραΰνουμε τα συναισθήματά μας.