Τελικά, είναι περισσότερα τα θετικά ή τα αρνητικά του Βιγκανισμού;

Από τον Ανδρόνικο Κουτρουμπέλη

Αυθόρμητα, είμαι από τους μεγάλους φαν της κρεατοφαγίας, και γενικότερα των τροφίμων ζωικής προέλευσης. Και όμως, μετά από έρευνα και σκέψη, έφτασα να εκτιμώ πολύ την ουσία της φιλοσοφίας του βιγκανισμού, χωρίς ωστόσο να πάψω να είμαι σκεπτικός προς κάποια ζητήματα που συναντώ στη κοινότητα.

Η ουσία του βιγκανισμού πάντως δηλώνει κάτι πολύ απλό: τα συναισθήματα που βιώνει ο κάθε οργανισμός είναι το ίδιο σημαντικά, είτε πρόκειται για χαρά είτε για οδύνη, χωρίς να παίζει ρόλο η ικανότητά τους να το εκφράσουν ή οι ευρύτερες νοητικές τους δεξιότητες.

Βεβαίως, ο ανθρωπομορφισμός χρειάζεται προσοχή, καθώς δεν γνωρίζουμε ακόμα τι ακριβώς βιώνει το κάθε είδος ζώου (υπάρχει ανυπολόγιστη ποικιλομορφία στη φύση).

Όμως τελευταία, με τη πρόοδο της νευρολογίας, έχουμε και τις πρώτες αποδείξεις για επίδειξη και πιο περίπλοκων συναισθημάτων από ζώα. Για παράδειγμα, μια ουγγρική μελέτη εγκεφαλογραφημάτων, βρήκε ότι οι σκύλοι ανταποκρίνονται σε συναισθηματικά φορτισμένες φωνές (π.χ. κλάμα ή γέλιο) με τα ίδια κέντρα του εγκεφάλου που ανταποκρίνονται και οι άνθρωποι. Και είναι γνωστό εδώ και πολλά χρόνια ότι οι αφρικάνικοι ελέφαντες πενθούν σε τελετές που θυμίζουν κηδείες.

Είναι επίσης σαφές ότι σε μεγάλο βαθμό, ο διαχωρισμός που έχουμε κάνει μεταξύ οικόσιτων και μη ζώων, είναι τεχνητός. Για παράδειγμα, βλέπουμε βίντεο με οικόσιτα γουρουνάκια που παίζουν και χαίρονται τα χάδια όπως και τα σκυλάκια. Ακόμα, γνωρίζουμε πια ότι τα ζώα είναι σε θέση να δημιουργούν ισχυρούς δεσμούς μεταξύ τους. Για παράδειγμα, μια μελέτη βρήκε ότι οι αγελάδες μητέρες εμφανίζουν μεγαλύτερα δείγματα ανησυχίας (κραυγές, κίνηση, τοποθέτηση του κεφαλιού εκτός του στάβλου) όταν διαχωρίζονται με τα μικρά τους στις δυο βδομάδες αντί για τη πρώτη μέρα. Μια άλλη μελέτη βρήκε ότι κάποιες αγελάδες έχουν άλλες ως «στενές φίλες», και αγχώνονται όταν αποχωρίζονται.

Ρωτούν πολλοί, «μήπως οι βίγκαν δεν είναι υποκριτές, αφού ξεριζώνουν και τρώνε ζωντανά φυτά;». Παραβλέπουν όμως ότι το τεκμήριο αξίας δεν είναι η έννοια της ζωής ευρύτερα, αλλιώς θα μιλούσαμε και για την αξία των μικροβίων. Ζητούμενο είναι η συναίσθηση, η δυνατότητα του οργανισμού να νιώθει, κάτι που τα φυτά δεν έχουμε λόγο να πιστεύουμε ότι παρουσιάζουν, καθώς δεν διαθέτουν νευρικό σύστημα, και άρα εκτελούν κάθε αντίδρασή τους αυτόματα και ακούσια, όπως μια φάκα που κλείνει όταν την αγγίζεις.

Σε σχέση με τη μέση παμφαγική διατροφή, η μέση χορτοφαγική περιλάμβανε 25% μειωμένο κίνδυνο θνησιμότητας από στεφανιαία καρδιακή νόσο, και 8% μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου

Βεβαίως, στη σύγχρονη ζωική βιομηχανία δεν είναι όλα όσο μαύρα όσο συχνά παρουσιάζονται από ορισμένα μέλη της βίγκαν κοινότητας. Τα ζώα που μεγαλώνουν σε μονάδες παραγωγής έχουν εξασφαλισμένη τη τροφή, την ιατρική υποστήριξη, την αφαίρεση παρασίτων, την στέγαση και την προστασία από αρπακτικά. Επίσης, γενικά οι σύγχρονες πρακτικές συστήνουν τη μεγαλύτερη δυνατή ζωική ευημερία, καθώς π.χ. οι πιο φροντισμένες αγελάδες, τείνουν να παράγουν περισσότερο και καλύτερης ποιότητας γάλα.

Ντοκιμαντέρ όπως το “Earthlings” που έχουν μεταστρέψει πολλούς στο βιγκανισμό, έχουν χαρακτηριστεί μεροληπτικά, καθώς παρουσιάζουν συχνά τις πιο βάναυσες πρακτικές ως δεδομένες, ενώ στη πραγματικότητα αυτές είναι συχνά παράνομες στον ανεπτυγμένο κόσμο, και επισύρουν βαριές ποινές.

Earthlings (με ελληνικούς υπότιτλους)

Η ταινία EARTHLINGS είναι ίσως το μοναδικό, πιο δυνατό και ενημερωτικό ντοκιμαντέρ σχετικά με την τραγική και ασυγχώρητη χρησιμοποίηση και εκμετάλλευση των μη ανθρώπινων ζώων από την κοινωνία. Στο Earthlings, η εκμετάλλευση των ζώων ερευνάται από πέντε πλευρές: την τροφή, το ρουχισμό, τη διασκέδαση, την επιστήμη, και τα κατοικίδιά μας.

(Το ντοκιμαντέρ Earthlings)

Κάτι που φαίνεται να μην αναφέρουν πολλοί είναι ότι, νομικά, η σφαγή του ζώου επιβάλλεται να γίνεται μετά από αναισθητοποίησή του. Ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις όπου το ζώο δεν έχει χάσει πλήρως τις αισθήσεις του μέχρι το τέλος, και περνά τις τελευταίες του στιγμές οδυνηρά.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι τα τελευταία χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εκδώσει πολλές οδηγίες για τη προστασία των ζώων. Για παράδειγμα, από το Μάρτιο του 2009 απαγορεύει κάθε πείραμα στα ζώα για καλλυντικά που διατίθενται εντός της ή καλλυντικά που δοκιμάστηκαν σε ζώα, ενώ από το Γενάρη του 2012, απαγορεύει τα συμβατικά κλουβιά πουλερικών, που κρίθηκαν επιζήμια για την ευεξία τους (περιορίζουν τις φυσικές κινήσεις και αποτελούν παράγοντα οστεοπόρωσης). Όσον αφορά το τελευταίο, ωστόσο, τουλάχιστον μέχρι τον Ιούνιο του 2014 (αν όχι και σήμερα), ήμασταν το μόνο κράτος της Ε.Ε. που κατάφωρα παραβίαζε το νόμο και εξακολουθούσε να χρησιμοποιεί τα παλιά κλουβιά.

Συνοπτικά, παρότι η πραγματικότητα δεν είναι πάντα τόσο μαύρη όσο λέγεται για τις ζωικές συνθήκες στη βιομηχανία, θεωρώ ότι σε γενικές γραμμές θα ήταν καλύτερο γι’ αυτά τα ζώα να μην είχαν γεννηθεί, κάτι που δεν θα είχε συμβεί χωρίς τη ζήτηση ζωικών προϊόντων, την ευθύνη για την οποία φέρουμε εμείς, οι καταναλωτές.

Βεβαίως, εκτός από τις ανησυχίες ζωικής ευημερίας, ο βιγκανισμός περιλαμβάνει και περιβαλλοντικές, με τη ζωική παραγωγή να απαιτεί γενικά περισσότερους πόρους και να προκαλεί μεγαλύτερες εκλύσεις αερίων κλιματικής αλλαγής, σύμφωνα με μία αναφορά του ΟΗΕ το 2010. Είναι εντυπωσιακό το ότι η παραγωγή 1 κιλού βοϊδίσιας πρωτεΐνης παράγει περίπου 643 κιλά διοξειδίου του άνθρακα, περί τις 300 φορές περισσότερο από 1 κιλό πρωτεΐνης σόγιας. Ωστόσο, η αποκλειστικά βιγκανική διατροφή δεν φαίνεται να είναι η περιβαλλοντικά βέλτιστη σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς ένα μεγάλο μέρος εκτάσεων είναι καταλληλότερο για ζωική παραγωγή, ενώ μέτρια και προσεγμένα μεγέθη της συνδράμουν στην υγεία και βιοποικιλότητα του εδάφους.

Τι παίζει όμως με τους ίδιους τους βίγκαν;

Είναι όντως «αλλόκοτοι τύποι»; Κατά πόσο ισχύουν τα γνωστά memes αυτοπροβολής και «χιπστεριάς»;

Καταρχήν, η χορτοφαγική ή vegan διατροφή έχει όντως συνδεθεί με αυξημένη εκδήλωση ψυχολογικών διαταραχών, παρά σταθεροποιήσεις μεταβλητών όπως το φύλο και η ηλικία. Όμως, στην πιο αξιόπιστη μελέτη που έχουμε, με πολύωρη κλινική εξέταση σε δείγμα 4358 ατόμων γερμανικού πληθυσμού κατά το 2011, φαίνεται ότι κατά κύριο λόγο πρώτα εμφανίζονται οι διαταραχές, και έπειτα επιλέγεται η αλλαγή διατροφής. Υπάρχουν δυο υποθέσεις που εξηγούν αυτό το φαινόμενο, η πρώτη είναι ότι τα άτομα πιστεύουν ότι μια πιο «καθαρή» διατροφή θα βοηθήσει και την επιβαρυμένη ψυχολογία τους, ενώ η δεύτερη, ότι η ψυχολογική οδύνη βοηθά τα άτομα να αναπτύξουν την ενσυναίσθηση τους και για την οδύνη των γύρω, άρα και γι’ αυτή των ζώων.

Πάντως, οι διατροφικές διαταραχές ήταν οι μόνες παθήσεις που εμφανίζονταν με την ίδια συχνότητα και πριν και μετά την αλλαγή διατροφής, και άρα, αυτές φέρουν και αυξημένη πιθανότητα αιτιολογικής σχέσης με την χορτοφαγική ή vegan διατροφή. Σε κάθε περίπτωση όμως, περιμένουμε μεγαλύτερες και πιο λεπτομερείς μελέτες για να μπορούμε να βγάλουμε και σαφέστερα συμπεράσματα.

Και τώρα θα μιλήσω για τις προσωπικές μου εμπειρίες. Έχω συζητήσει με αρκετούς φίλους που είναι εν μέρη ή και πλήρως vegan, και είχα αναλάβει τεχνικά τη συνέντευξη που κάναμε με το Προχωράμε στο 1ο Vegan Life Festival, όπου άκουσα την θέση αρκετών vegan, on και off record.

Προχωράμε

“Στο πρώτο Vegan Life Festival στην Ελλάδα, για να μάθουμε για έναν τρόπο ζωής που εξαπλώνεται όλο και πιο πολύ!” Για να κάνεις subscribe στο κανάλι μας πάτησε εδώ http://bit.ly/2dhaZCn

Η εικόνα που έχω αποκομίσει είναι ότι οι περισσότεροι βίγκαν της Ελλάδας είναι πρωτίστως ηθικά παρακινούμενοι, και δεν αντιμετωπίζουν το ζήτημα με την ελαφρότητα μιας μόδας ή της αυτοπροβολής, χωρίς να λείπουν τελείως και αυτές οι περιπτώσεις.

Ωστόσο, πιστεύω επίσης ότι, λόγω της συναισθηματικά φορτισμένης ατμόσφαιρας, τείνουν να υπάρχουν και κάποιες υπερβολές ή ημιμάθεια στο χώρο της κοινότητας. Πέρα από points που προανέφερα για τις συνθήκες διαβίωσης των ζώων, υπάρχουν τα ζητήματα υγείας. Θα ακούσεις αρκετούς βίγκαν να μιλούν για ώρα πάνω «στους κινδύνους των ζωικών προϊόντων που μας κρύβει η βιομηχανία» ή για «το πόσο αφύσικο είναι το να καταναλώνει τέτοια προϊόντα το σώμα μας». (Υπάρχουν και ορισμένα ρεύματα που συστήνουν την ωμοφαγία ή πρεσβεύουν μια επαφή με τη Μητέρα Φύση που θυμίζει παγανιστικές πρακτικές, αλλά θεωρώ ότι πρόκειται για καλτ περιπτώσεις, άσχετες με την βασική βιγκανιστική φιλοσοφία, και άρα δεν θα αναφερθώ σε αυτές.)

Ποια η σχέση λοιπόν του βιγκανισμού και της σωματικής υγείας;

Η τελευταία συστηματική ανάλυση της βιβλιογραφίας βρήκε ότι σε σχέση με τη μέση παμφαγική διατροφή, η μέση χορτοφαγική περιλάμβανε 25% μειωμένο κίνδυνο θνησιμότητας από στεφανιαία καρδιακή νόσο, και 8% μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Για τις καθαρά vegan διατροφές, ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου φάνηκε 15% μειωμένος, παρότι οι μελέτες ήταν περιορισμένες και το μέτρο ίσως εν μέρη ανακριβές.

Ωστόσο, δεν βρέθηκαν διαφορές ανά είδος διατροφής όσον αφορά συνολικά την εκδήλωση εγκεφαλοαγγειακών ή καρδιαγγειακών νόσων, την θνησιμότητα από καρκίνο ή την θνησιμότητα ευρύτερων αιτίων. Βεβαίως, οι ερευνητές σημειώνουν ότι οι σημερινές μελέτες ενέχουν περιορισμούς και θα μπορούμε να εξαγάγουμε πιο σίγουρα συμπεράσματα έπειτα από μελλοντικές.

Επίσης, πρέπει να αναφερθεί ότι μια απρόσεκτη βίγκαν διατροφή μπορεί να αποβεί επικίνδυνη, καθώς φέρει υψηλό ρίσκο ανεπάρκειας σε βιταμίνες Β12 και D, ασβέστιο, και Ω3 λιπαρά. Με προσεκτική επιλογή τροφίμων και συμπληρωμάτων όμως, το ρίσκο εξαφανίζεται.

Όσον αφορά ορισμένα ντοκιμαντέρ υγείας που προωθούνται σε βίγκαν κύκλους: όπως και με το “Earthlings”, χρειάζεται κριτική σκέψη. Για παράδειγμα, εδώ βρίσκεται μια επισήμανση και αποδόμηση των λαθών του δημοφιλούς “What The Health”. Προσωπικά, χαίρομαι διπλά όταν βρίσκω αντικειμενικές κριτικές τέτοιων ντοκιμαντέρ από καθ’ αυτούς βίγκαν, όπως έκανε η ειδικός υγείας Virginia Messina.

Σύμφωνα με τα τελευταία ερευνητικά δεδομένα που έχω μελετήσει, αν ο σκοπός είναι απλά η σωματική υγεία, ιδανική και πιο «άνετη» είναι μια παμφαγική δίαιτα με ποικιλία σε θρεπτικά συστατικά, που θα βασίζεται περισσότερο σε πρωτεΐνες και φυτικές ίνες, μέτρια σε λιπαρά (ιδανικά Ω3 και μη κορεσμένα), και κατά το δυνατόν λιγότερο σε επεξεργασμένα κρέατα ή υδατάνθρακες (ειδικά στη ζάχαρη).

Κλείνοντας, θα αναφέρω τη γνώμη μου για την ακτιβιστική πρωτοβουλία του κινήματος «269life», που κατά τα μέσα Δεκέμβρη τράβηξε τη προσοχή στη Πλατεία Συντάγματος, εκθέτοντας ένα κομμένο κεφάλι αγελάδας και αιματηρές εικόνες με επιγραφές τύπου «ΠΟΙΟΝ ΔΟΛΟΦΟΝΗΣΕΣ ΣΗΜΕΡΑ?».

Από μια αντικειμενική οπτική, γενικά συμφωνώ με τα επιχειρήματα των όσων παρουσιάζουν. Είναι γεγονός ότι ο πολιτισμός μας πατάει πάνω στη φυλάκιση και θανάτωση ζώων που από βιολογική άποψη, αποτελούν άτομα με συναίσθηση, όχι απλά άψυχους κλώνους παροχής κρέατος. Και είναι γεγονός ότι ο περισσότερος κόσμος δεν το έχει συνειδητοποιήσει, πρωτίστως γιατί πρόκειται για μια άβολη αλήθεια, που και η εν μέρη αντιμετώπισή της συνεπάγεται τη δραστική αλλαγή του καθημερινού τρόπου ζωής μας.

Αλλά από την άλλη, αν ο σκοπός είναι η ευρύτερη κατανόηση του προβλήματος και η ευαισθητοποίηση του κόσμου, είμαι αβέβαιος για την αποτελεσματικότητα δράσεων τέτοιου τύπου. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα επιθετική πρακτική, που πιστεύω ότι σε ένα μεγάλο μέρος ανθρώπων λειτουργεί ως backfire: ενισχύει το στερεότυπο «βίγκαν = ο σπαστικός της παρέας», το άτομο με τα οποίο δεν μπορείς να συζητήσεις και που βρίσκεται εκεί πρωτίστως για να σε προσβάλει. Και σε τέτοιες περιπτώσεις μη συναινετικής έκθεσης σε γραφική βία, πιστεύω ότι πολλοί απωθούν στο ασυνείδητό τους τις ανεπιθυμητές εικόνες, προσπαθώντας να διαγράψουν κάθε ανάμνηση ή μετέπειτα διερεύνηση του ζητήματος.

Προσωπικά, πιστεύω ότι χρειαζόμαστε ένα πιο μετριοπαθές, reducetarian τύπου κίνημα, που θα ευαισθητοποιεί τους ανθρώπους κυρίως μέσω των ομοιοτήτων μας με τα ζώα και του περιβαλλοντικού αντικτύπου της βιομηχανικής εκτροφής τους, και λιγότερο μέσω της επίθεσης και του «αιματηρού εκβιασμού», έχοντας σκοπό όχι την παντελή κατάργηση της ζωικής παραγωγής, αλλά τη συνετή μείωσή της, πατώντας στις βάσεις της μεγαλύτερης δυνατής ζωϊκής ευημερίας. Αυτό το δρόμο έχω βάλει στόχο να ακολουθήσω και εγώ.