Ευθύμης Κάλφας
Ήταν 9 Νοεμβρίου του 1904 όταν ιδρύθηκε στην Τραπεζούντα, με πρωτοβουλία γυναικών που προέρχονταν από επιφανείς οικογένειες της πόλης, η «Αδελφότης Κυριών Τραπεζούντος “Η Μέριμνα”». Εκατόν δεκατέσσερα χρόνια αργότερα, το Μουσείο «Κεντώντας τη μνήμη», στην Βασιλίσσης Όλγας 107 στην Θεσσαλονίκη, παρουσιάζει με εξαιρετικό τρόπο ολόκληρη την ιστορία, τη διαδρομή και το έργο των γυναικών του συλλόγου αποτελώντας μια εξαιρετική επιλογή για να επισκεφθεί κανείς με οικογένεια, φίλους ή και μόνος.
Η ίδρυση της Μέριμνας Ποντίων Κυριών
Σκοπός του σωματείου ήταν, σύμφωνα με το καταστατικό, «η δια της παροχής εργασίας υλική υποστήριξις των δεομένων προστασίας και αρωγής Ελληνίδων». Με τη λειτουργία χειροτεχνικού εργαστηρίου οι νέες κοπέλες μάθαιναν να κεντούν και να ράβουν έναντι αμοιβής, με τα χειροτεχνήματα των κοριτσιών της Μέριμνας να αποκτούν τεράστια φήμη και να κοσμούν απαραιτήτως τις προίκες των αστικών και μεγαλοαστικών νοικοκυριών.
Πώς βρέθηκαν στην Θεσσαλονίκη;
Μετά τα γεγονότα του 1922, κάποια από τα ιδρυτικά μέλη του σωματείου κατάφεραν το 1923 την ανασύστασή του στη Θεσσαλονίκη με την νέα επωνυμία «Μέριμνα Ποντίων-Καυκασίων Κυριών Μακεδονίας». Το έργο της Μέριμνας πλέον ήταν δυσκολότερο αφού ανέλαβε την ευθύνη να προστατεύσει και να καταρτίσει επαγγελματικά ορφανές και απροστάτευτες προσφυγοπούλες. Από το 1945 κι έχοντας πλέον την επωνυμία «Μέριμνα Ποντίων Κυριών» αφουγκράστηκε τις κοινωνικές ανάγκες που προέκυπταν εξαιτίας των πολιτικών γεγονότων και επιδόθηκε σε μία σειρά δραστηριοτήτων που στόχευαν στην ανακούφιση των ευπαθών ομάδων. Πράξεις κοινωνικής προσφοράς της Μέριμνας υπήρξαν η βοήθεια σε παιδιά του εμφυλίου, στον κυπριακό ελληνισμό, στους εναπομείναντες Έλληνες της Τουρκίας. Το 1975 η Μέριμνα θα δημιουργήσει τον παιδικό σταθμό «Αργώ» και το 1990 θα ιδρύσει τον Οίκο Φιλοξενίας ηλικιωμένων «Διαμαντίδειος Στέγη», που αμφότερα συνεχίζουν ως σήμερα το έργο τους. Εννοείται πώς η τέχνη της κεντητικής και της ραπτικής αποτελούσε πάντα σημείο αναφοράς του σωματείου και χρησιμοποιήθηκε ποικιλοτρόπως στο διάβα της ιστορικής του παρουσίας.
Το Μουσείο της Μέριμνας Ποντίων Κυριών
Την 1η Δεκεμβρίου του 2005 η Μέριμνα θα εγκαινιάσει το Μουσείο της Μέριμνας Ποντίων Κυριών, με την κύρια συλλογή του να φέρει την ονομασία «Κεντώντας τη Μνήμη», δηλώνοντας εξαρχής την πρόθεσή του ο επισκέπτης να «υφάνει» την πορεία του σωματείου, να «κεντήσει» τις θύμησες που θα του προφερθούν απλόχερα και να «ράψει» την ιστορία που ξετυλίγεται στις προθήκες του μουσείου. Κάπως έτσι δημιουργήθηκε ένα μουσείο το οποίο αφηγείται και προβάλλει την ιστορία και το έργο της Μέριμνας, μέσα από την παρουσίαση των κεντημάτων και των εργόχειρών της. Η μουσειολογική μελέτη ανήκει στην αναπληρώτρια καθηγήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Λαογραφίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ελεωνόρα Σκουτέρη-Διδασκάλου η οποία δημιούργησε ένα μουσείο μνήμης και όχι ένα μουσείο νοσταλγίας.
Το Μουσείο της Μέριμνας Ποντίων Κυριών είναι ένα μουσείο κατά βάση ανθρωπολογικό που διαλέγεται με την ιστορία, όπου τα πράγματα βρίσκουν τη θέση τους για να μπορούν να μιλούν για τους ανθρώπους και τις σχέσεις τους, για τους στόχους και τα οράματά τους. Δηλαδή ένα μουσείο όπου οι άνθρωποι μιλούν για τα πράγματά τους, για τις πράξεις τους, για τις ζωές τους. Πρόκειται για ένα μουσείο βασισμένο συστηματικά και ουσιαστικά στην προφορικότητα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα αρχεία και μέρος της περιουσίας της Μέριμνας καταστράφηκαν μετά την επίταξη του κτιρίου της το 1941 από τις γερμανικές δυνάμεις και η ανασύσταση της ιστορίας της Μέριμνας βασίστηκε σε προφορικές μαρτυρίες συνεντεύξεων που είχαν πραγματοποιηθεί σε εμπλεκόμενους με το σωματείο από την ανασύσταση του σωματείου στη Θεσσαλονίκη έως τη χρονιά δημιουργίας του μουσείου.
Τι μπορεί να δει κανείς στο μουσείο;
Η μουσειολογική αφήγηση ξετυλίγεται σε διαδοχικές εκθεσιακές ενότητες, κάθε μία από τις οποίες κεντάει με το δικό της τρόπο τη μνήμη και διασταυρώνεται με τις άλλες σε εκθεσιακούς κόμβους.
Η πρώτη ενότητα που ο επισκέπτης καλείται να περιηγηθεί ονομάζεται «Στον κόσμο των γυναικών». Γυναικεία ρούχα, πετσέτες, εσώρουχα, παιδικά βαφτιστικά όλα κεντημένα και διατεταγμένα έτσι ώστε να σε περνούν από εποχή σε εποχή και να σε οδηγούν στην ανατροπή της σκέψης της μιζέριας και της φτώχιας που είχες για την εποχή. Οι προθήκες περιέχουν αντικείμενα μεγαλοαστικών οικογενειών που, αν και δεν επισημαίνεται σε κάποια λέζαντα, σε κάνουν να σκεφτείς πως «α, αυτό θα μπορούσε να είναι από το Παρίσι και όχι από την Τραπεζούντα» και αμέσως διαπιστώνεις πως όντως είναι από το Παρίσι μιας και οι κυρίες ήταν πολυταξιδεμένες και συχνά επέστρεφαν με δυτικά προϊόντα στον τόπο τους.
Η δεύτερη ενότητα ονομάζεται «Τραπεζούς, πόλις ελληνίς» και έχει να κάνει με φωτογραφίες και γκραβούρες της Τραπεζούντας και συνδέεται με την τρίτη ενότητα, το «Αναλόγιον», που δείχνει μέσα από αντικείμενα, έγγραφα, εφημερίδες, κεντήματα την πορεία από την Τραπεζούντα στη Θεσσαλονίκη.
Τέταρτη ενότητα είναι το «Κειμήλιο Μνήμης», που μεταξύ άλλων περιλαμβάνει πιθανότατα το παλαιότερο αντικείμενο του μουσείο, μάλλον ένα παραπέτασμα από εικονοστάσι. «Ο δρόμος της προσφυγιάς» είναι η πέμπτη ενότητα, όπου ένας χάρτης, κάποιες αφηγήσεις και ορισμένα αντικείμενα που ταξίδεψαν μαζί με τους πρόσφυγες μας αποκαλύπτουν τις δυσκολίες αυτών αλλά και τις σημασίες που κουβαλούσαν τα ίδια τα αντικείμενα που επέλεγαν-ή ήταν υποχρεωμένοι κυρίως ηθικά-να φέρουν μαζί τους. Η έκτη ενότητα είναι «Τα πρόσωπα της Μέριμνας» και πρόκειται για μια χρονολογική αναφορά στα πρόσωπα που υπήρξαν στυλοβάτες του σωματείου στο πέρασμα των χρόνων. Η έβδομη ενότητα φέρει την ονομασία «Στο εργαστήρι» και αποτελεί μια αναπαράσταση του εργαστηρίου της Μέριμνας στην Τραπεζούντα και του εργαστηρίου της Θεσσαλονίκης. Μηχανές, ραπτικά, ένα μαγκάλι, το κοπανέλι όλα αφημένα στο χώρο επιμελώς ελεύθερα ώστε ο επισκέπτης να τα συνδυάσει και να «δει» μόνος του το εργαστήρι της Μέριμνας. «Κεντήματα γραφτά και ξομπλιαστά» είναι η όγδοη ενότητα και ουσιαστικά πρόκειται για το εκθετήριο των κεντημάτων και των εργόχειρων της Μέριμνας. Η ένατη ενότητα είναι οι «Ωραίες κουβαρίστρες» και είναι ένα «κατάστημα ψιλικών» με όλα τα απαραίτητα για το κέντημα: κουβαρίστρες, κλωστές, σχέδια, περιοδικά, βελόνια. Τελευταία ενότητα είναι τα «Κεράσματα» που δε θα μπορούσαν να λείπουν από ένα σωματείο το οποίο συνεχώς δρα, συνεχώς καλεί, συνεχώς κερνά.
Με πληροφορίες από την ξενάγηση του κ. Τσαρουχίδη Χρήστου
Info
Μουσείο Μέριμνας Ποντίων Κυριών
Ωράριο λειτουργίας
Τρίτη – Παρασκευή: 10.30-20.00
Σάββατο – Κυριακή: 10.30-17.00
Eίσοδος ελεύθερη
Διεύθυνση: Βασ. Όλγας 107 Θεσσαλονίκη, 54643 / Τηλ. 2310 814 403
