Γιώργος Τσαγκόζης
Εκατομμύρια άνθρωποι, ζούμε, περπατάμε και βιώνουμε την πρωτεύουσα, αλλά πόσο καλά γνωρίζουμε την ιστορική πόλη μας; Επέλεξα 10 σημεία της πόλης από την αρχαία μέχρι την σύγχρονη ιστορία τους που οι περισσότεροι αγνοούν την ιστορική τους αξία.
1.Το Δημόσιο Σήμα στο Μεταξουργείο (Σαλαμίνος 35).
Το «Δημόσιο Σήμα» ήταν ο χώρος ταφής των επιφανών Αθηναίων καθώς και των «πεσόντων εν πολέμω», με χαρακτήρα στρατιωτικού κοιμητηρίου. Χρονολογείται στον 5 αι. π.Χ. και είναι άμεσα συνδεδεμένο με την άνοδο της Δημοκρατίας. Είχε ιδρυθεί στην ΒΔ παρυφή της πόλεως, κατά μήκος της αρχαίας οδού που συνέδεε μέσω του άστεως τον Κεραμεικό με την Ακαδημία Πλάτωνος. Εκεί είχαν ενταφιαστεί, δημοσία δαπάνη, επιφανείς άνδρες, αλλά και οι πεσόντες στους πολυάριθμους πολέμους των Αθηναίων, ώστε το Δημόσιο Σήμα να προσομοιάζει με στρατιωτικό νεκροταφείο.
2.Η “Ελιά του Πλάτωνα” στην Ιερά Οδό αρ 89
Σύμφωνα με την ιστορική παράδοση της Αθήνας και τους θρύλους, η εν λόγω ελιά αποτελούσε ιδιοκτησία του Αθηναίου φιλοσόφου Πλάτωνα, αποτελώντας ζωντανό μνημείο της εποχής του, αν και παλαιότερα από εποχής Γεωργίου του Α΄ χαρακτηριζόταν από τους Αθηναίους και ως «ελαία του Περικλέους». Σύμφωνα με την γνώμη του αθηναιογράφου Δημητρίου Καμπούρογλου και οι δύο παραπάνω προσωνυμίες απέδιδαν τον σεβασμό των Αθηναίων στη συγκεκριμένη υπεραιωνόβια ελιά αποκαλώντας την «Μεγάλη Κυρία», ή «Σεβάσμια Κυρία». Ιστορική πηγή που να απέδιδε αυτή στον Πλάτωνα δεν υφίσταται, επικράτησε όμως η ονομασία της μετά και από την ομώνυμη επιγραφή καφενείου έναντι αυτής που αποτέλεσε και στάση συγκοινωνιακών μέσων. Χαρακτηριστική ήταν η περίμετρος του κορμού της που έφθανε τα έξι μέτρα, πλην όμως το ύψος του δεν ήταν ιδιαίτερα μεγάλο. Στη βάση του κορμού έφερε και μεγάλη σπηλαιώδη διαμόρφωση (κουφάλα) στην οποία κατέφευγαν πολλά μικρόσωμα ζώα.
Ο δήμος Αθηναίων προκειμένου να διασώσει το ιερό αυτό δένδρο προπαντός από επιθέσεις ανθρώπων και ζώων προκάλεσε σχετικό διάταγμα απαλλοτρίωσης του πέριξ χώρου προς καλλωπισμό και ανάδειξη μετά μάλιστα από σχετικό αίτημα της “Ένωσης Αθηναίων του τόπου” όπου και ανακηρύχθηκε ιστορικό μνημείο. Δυστυχώς όμως λόγω του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου που ξέσπασε και της κατοχής που ακολούθησε οι εργασίες δεν πραγματοποιήθηκαν. Παρά ταύτα με μέριμνα του γιατρού Δημητρίου Κουλούκη τοποθετήθηκε ένα καλαίσθητο περιμετρικό κιγκλίδωμα για την προστασία της ελιάς.
Στις 7 Οκτωβρίου του 1976 ένα λεωφορείο έπεσε πάνω στην ελιά του Πλάτωνα προκαλώντας στον κορμό μεγάλη ζημιά και γι’ αυτό αποφασίστηκε η μεταφορά του ιερού δένδρου σε κτήριο του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών (πρώην Γεωπονική Σχολή), όπου φυλάσσεται σε ιδιαίτερη κατασκευασμένη προθήκη.
3.Ιερό της Αγροτέρας, Αρδηττού και Κουτούλα Μετς
Ο Ναός της Αγροτέρας Αρτέμιδος είναι ένα από τα επιφανέστερα μνημεία της αρχαίας Αθήνας. Τα θεμέλια του ναού βρίσκονται στην σημερινή συνοικία του Μετς στην Αθήνα, κοντά στο Παναθηναϊκό στάδιο, τη Βασιλική του Ιλισού, τον λόφο του Αρδηττού και της Άγρας, δίπλα στο Ολυμπείο και την Ακρόπολη.
Ήταν περίπτερος ναός ιωνικού ρυθμού, κτισμένος το 448 π.Χ., ίσως από τον Καλλικράτη. Ομοιάζει με τον Ναό της Απτέρου Νίκης. Τον αναφέρουν ο Πλάτων και ο Παυσανίας[1], ενώ κατά τον Πλούταρχο στην περιοχή αυτή τελούνταν τα Μικρά Ελευσίνια Μυστήρια. Συνδέεται άμεσα με την νίκη των Αθηναίων στη Μάχη του Μαραθώνα: εδώ τελούταν ετήσιες θυσίες και γιορτές προς τιμή της θεάς Αρτέμιδας, εκπληρώνοντας έτσι το τάμα των Αθηναίων για να την ευχαριστήσουν για τη νίκη τους στη Μάχη.
Μετατράπηκε αργότερα σε χριστιανικό ναό με νεκροταφείο και διευρύνθηκε κατά τον 17ο αιώνα με τρούλο, ενώ ονομάστηκε «Παναγιά στην Πέτρα». Γκρεμίστηκε –μαζί με αρκετά άλλα μνημεία- κατά διαταγή του βοεβόδα (τούρκου κυβερνήτη) της Αθήνας, Χατζή Αλή Χασεκή, προκειμένου τα υλικά να χρησιμοποιηθούν για το τείχος που έκτισε βιαστικά ο τελευταίος γύρω από την πόλη. Σήμερα είναι αρχαιολογικός χώρος ανάμεσα στις οικοδομές. Δεν έχει διατηρηθεί κανένα αρχιτεκτονικό στοιχείο, το οποίο να μπορεί να μας δώσει μία εικόνα της μορφής του ναϊκού οικοδομήματος, ενώ θραύσματα της ζωφόρου του βρίσκονται σε μουσεία της Αθήνας, της Βιέννης και του Βερολίνου.
4.Αδριάνεια δεξαμενή, Κολωνάκι
Κατασκευάστηκε στους ρωμαϊκούς χρόνους και ο κύριος λόγος της κατασκευής του ήταν η ανάγκη να υδροδοτηθεί η ρωμαϊκή συνοικία της Αθήνας η οποία περιελάμβανε τον χώρο που καταλαμβάνει σήμερα το πάρκο του Ζαππείου από τη βουλή έως και το Καλλιμάρμαρο.[1] Οι εργασίες για την κατασκευή του υδραγωγείου ξεκίνησαν το 134 μ.Χ. και ολοκληρώθηκαν το 140 μ.Χ.[1] Η σήραγγα μήκους 25 χιλιομέτρων που κατασκευάσθηκε ξεκινούσε από την περιοχή του Τατοΐου και μετέφερε το νερό με τη βαρύτητα έως και τους πρόποδες του Λυκαβηττού όπου αποθηκευόταν σε λιθόκτιστη δεξαμενή χωρητικότητας 500 περίπου κυβικών μέτρων.[1] Το υδραγωγείο συνέχισε να λειτουργεί μέχρι και στα χρόνια της τουρκοκρατίας, οπότε και καταστράφηκε από τον Χατζή-Aλή Χασεκή.[1] Καθαρίστηκε και ξαναμπήκε σε λειτουργία στους νεώτερους χρόνους από τους δημάρχους Κυριακό και Σούτσο.
5.Τηλεσκόπιο Δωρίδη, Λόφος Πνύκας
Το Τηλεσκόπιο Δωρίδη είναι από τα πρώτα τηλεσκόπια του Αστεροσκοπείου Αθηνών. Βρίσκεται σε ένα ειδικά διαμορφωμένο κτήριο με μεταλλικό θόλο επάνω στο λόφο της Πνύκας στο Θησείο. Είναι διοπτρικό τηλεσκόπιο με διπλό αχρωματικό φακό διαμέτρου 40 εκατοστών και εστιακή απόσταση 5 μέτρα. Το Τηλεσκόπιο Δωρίδη ήταν το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο στον ελληνικό χώρο από το 1902 μέχρι το 1959. Χρησιμοποιήθηκε εκτεταμένα για παρατηρήσεις πλανητών, δορυφόρων πλανητών, κομητών, μεταβλητών αστέρων, για αστρομετρία αλλά και για τη μελέτη του Ήλιου. Σήμερα το τηλεσκόπιο αυτό, χρησιμοποιείται για ξεναγήσεις, επιδείξεις, για παρατηρήσεις λαμπρών ουράνιων αντικειμένων, για εκπαιδευτικές και επιμορφωτικές δραστηριότητες που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα του χώρου της Αστρονομίας, της Αστροφυσικής και του Διαστήματος.
6.Ο Άγιος Ιωάννης της Κολώνας, Ευριπίδου 70
Βρίσκεται στην οδό Ευριπίδου 70. Είναι μικρή μονόκλιτη ξυλόστεγη βασιλική, που τοποθετείται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Χαρακτηριστικό στοιχείο της είναι ο αρχαίος, με κορινθιακό κιονόκρανο, κίονας, που βρίσκεται στο Ιερό Βήμα και εξέχει από τη στέγη. Η αγία Τράπεζα είναι εντοιχισμένη στην αψίδα του Ιερού Βήματος.
Η εκκλησία είναι αφιερωμένη στον άγιο Ιωάννη Πρόδρομο και εορτάζει στις 29 Αυγούστου. Οι παλαιοί Αθηναίοι πίστευαν πως ο Τίμιος Πρόδρομος έχει θαυματουργική ιδιότητα ως προς την ίαση από πυρετό. Αναφέρει παράδοση, που διέσωσε ο Δημ. Κομπούρογλους: Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος «στα τελευταία του έστησε μία κολώνα, και στο θεμέλιο της έδεσε όλες τις αρρώστιες με μετάξια λογιώ-λογιώ χρώματα, και τα έχωσ΄ εκεί βαθιά και από πάνω τους έβαλε την κολώνα και είπε: Σαν θα πεθάνω, όποιος αρρωστήσει, να έρθει να δέσει ένα μετάξι στην κολώνα τρεις κόμπους, με ότι χρώμα έχει η αρρώστια του, και να πει τρεις φορές: «Αϊ-Γιάννη μου, εγώ δένω την αρρώστια μου και η χάρη σου ναν τήνε λύσει», κ΄ ευθύς θα γιατρευτεί». Αυτονόητο είναι ότι δοξασίες τέτοιες, που έχουν προχριστιανική προέλευση, δεν είναι θεολογικά ορθές.
Το 1917 δυτικά της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη και αριστερά στην οδό Ευριπίδου, σε οικόπεδο που ανασκαπτόταν για ανέγερση οικοδομής, βρέθηκε μωσαϊκό δάπεδο και χριστιανικά γλυπτά του 5ου αι. μ.Χ.
Η εκκλησία σήμερα είναι ενοριακό παρεκκλήσιο του Ναού του Αγίου Δημητρίου Ψυρρή.
7.Τα αρχηγεία της Γκεστάπο στην Αθήνα, Μερλίν 6 Κολωνάκι
Το αρχηγείο της Γκεστάπο επί της Μέρλιν 6[1], στο κέντρο της Αθήνας (Κολωνάκι) ήταν οι κεντρικές εγκαταστάσεις του ελληνικού παραρτήματος της γερμανικής «μυστικής κρατικής αστυνομίας» («Geheime Staatspolizei», γνωστή με την συντόμευση GeStaPo/ Γκεστάπο) κατά τη διάρκεια της Κατοχής που οι Αθηναίοι αποκαλούσαν «κομαντατούρ» (υπηρεσίες ασφαλείας και αστυνομίας). Μαζί με τα κρατητήρια της Οδού Κοραή, αποτέλεσαν τους κύριως χώρους όπου εκατοντάδες ή και χιλιάδες Έλληνες πατριώτες και μέλη της Εθνικής Αντίστασης (μεταξύ των οποίων οι μουσικοσυνθέτες Μάρκος Βαμβακάρης και Μίμης Πλέσσας) φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν και δολοφονήθηκαν από τους γερμανούς κατακτητές και τους Έλληνες συνεργάτες τους (διερμηνείς, βασανιστές, καταδότες κ.α.) Σήμερα, στην ίδια θέση βρίσκονται εμπορικά καταστήματα, ενώ στην πρόσοψη υπάρχει ένα σύνθετο μνημείο, έργο του γλύπτη Θανάση Απάρτη, σαν αναμνηστικό της θυσίας των ανώνυμων Ελλήνων.
Στο αρχηγείο της Γκεστάπο οδηγούνταν προς ανάκριση οι συλληφθέντες πολίτες κατά τις επιχειρήσεις των ταγμάτων των SS, ή σε μπλόκα και σε εφόδους που πραγματοποιούσαν άνδρες της Χωροφυλακής σε διάφορες συνοικίες της πρωτεύουσας, αλλά και σε τόπους εργασίας. Εκεί, υποβάλλονταν σε απάνθρωπα βασανιστήρια και ακολούθως στέλνονταν στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου, εάν δεν εκτελούνταν επί τόπου (υπολογίζεται ότι περίπου 300 άτομα δολοφονήθηκαν εκεί), ή αν δεν πέθαιναν κατά τη διάρκεια της ανάκρισής τους. Κατά τη διάρκεια των βασανιστηρίων (συνήθως κρέμασμα του ανακρινώμενου από τα χέρια στον αέρα με τροχαλία και εν-συνεχεία μαστίγωμά του με αγκαθωτό συρματόσχοινο), παρών ήταν και ιατρός, ο οποίος παρενέβαινε όταν το έκρινε σκόπιμο, προκειμένου να αποφευχθεί ο σύντομος θάνατος, προς απόσπαση των απαιτούμενων από τις κατοχικές αρχές, πληροφοριών.
8.Ρόδον, Μάρνη 24
Το Ρόδον ήταν ένας από τους σημαντικότερους συναυλιακούς χώρους στην Ελλάδα. Λειτούργησε από το 1987 εώς το 2005 και από αυτό πέρασαν εκατοντάδες καλλιτέχνες, Έλληνες και ξένοι. Από τον Iggy pop και τους Faithless μέχρι τις Τρύπες και τους Active Member. Τώρα ο χώρος είναι supermarket.
9.Αρχηγεία της Ομάδος Χ, Νηλέως στο Θησείο
Η Οργάνωση Χ, αναφερόμενη και ως Ομάδα Χ ήταν φιλοβασιλική αντικομμουνιστική οργάνωση που έδρασε στην Ελλάδα και την Κύπρο τη δεκαετία του 1940.
Ιδρύθηκε κατά την Κατοχή το 1942 στην Αθήνα ως ομάδα αξιωματικών που αποσχίστηκε από την οργάνωση «Άγνωστος Μεραρχία». Είχε στρατιωτική δομή και βρισκόταν υπό την ηγεσία του Κύπριου αντισυνταγματάρχη, Γεώργιου Γρίβα, το σπίτι του οποίου στο Θησείο ήταν η έδρα της
Το πρωί της 4ης Δεκεμβρίου, σημειώθηκαν οι πρώτες στρατιωτικές επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών.Στις 4:30 τα ξημερώματα, ξεκίνησε η επίθεση του ΕΛΑΣ στο Θησείο εναντίων των δυνάμεων της «Χ».Την υλοποίηση του πρώτου σταδίου της επιχείρησης ανέλαβαν δύο τάγματα της 1ης Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ Αθηνών.Ο σκοπός της «Χ» ήταν να προασπίσει την περιοχή του Μακρυγιάννη από την πλευρά του Θησείου. Την επίθεση κατά του στρατηγείου της ανέλαβε το 4ο Σύνταγμα της 2ης Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ με δυνάμεις από την Καλλιθέα και τον Ταύρο. Η τακτική του ΕΛΑΣ ξεκίνησε με επίθεση αντιπερισπασμού (λόχος Κουκακίου – Πλάκας στις 04:30 το πρωί) από τον λόφο Φιλοπάππου σε αραιή διάταξη καθώς οι κύριες δυνάμεις του ΕΛΑΣ (λόχοι Νέας Σμύρνης, Νέων Σφαγείων, Καλλιθέας) στις 6:00 το πρωί εξαπέλυσαν κύρια επίθεση από την κατεύθυνση των Πετραλώνων, ενώ το τελικό χτύπημα δόθηκε από το τάγμα Πετραλώνων (στις 09:00 το πρωί) από την γέφυρα «Πουλοπούλου».[86] Μετά την επικράτηση του ΕΛΑΣ στο Θησείο, οι μαχητές της «Χ» μαζί με τον Γρίβα, αναγκάστηκαν να συμπτυχθούν στο κτίριο του Θ’ Αστυνομικού Τμήματος απ’ όπου τους παρέλαβαν βρετανικά άρματα μάχης και τους μετέφεραν στα Παλαιά Ανάκτορα.[85] Οι νεκροί της «Χ» ανέρχονταν στους 24 ενώ οι νεκροί του ΕΛΑΣ στους 17.
10.Σπίτι Σεφέρη, Άγρας 20 στο Μετς
Φωτο- Πάρις Ταβιτιάν
Οδός Άγρας. Ένα μικρό και ήρεμο δρομάκι σε απόσταση αναπνοής από το Καλλιμάρμαρο Στάδιο. Το πρωινό είναι ηλιόλουστο και μπροστά μου ξεπροβάλλει μια μοναδική αιγαιοπελαγίτικη κατοικία.
Κατάλευκοι τοίχοι, μπλε παραθυρόφυλλα και μια ταμπέλα που γράφει: «Σε αυτό το σπίτι έζησαν ο Γιώργος Σεφέρης και η σύζυγός του Μαρώ Σεφέρη έως το τέλος της ζωής τους». Διαβάζουμε στο άρθρο του Γιάννη Πανταζόπουλου για την τελευταία κατοικία του νομπελίστα ποιητή.
Οι περισσότερες πληροφορίες για τα μέρη αντλήθηκαν από την wikipedia.
