Μικροπράγματα
Την εικονογράφηση του άρθρου επιμελήθηκε ο Χρήστος Παναγιώτου
Λογικά, όπου υπάρχει καπνός, υπάρχει και φωτιά και, κατά τη γνώμη μου, όχι άδικα. Φαίνεται και αποδεικνύεται ότι τα Social Media έχουν τη δυνατότητα να επηρεάζουν με μεγάλη επιτυχία την κοινή γνώμη.
Ένα από τα πιο πρόσφατα τέτοια παραδείγματα είναι και η εκλογή του Donald Trump στην Προεδρεία των ΗΠΑ. Ενώ σε όλες τις δημοσκοπήσεις προηγούνταν η Hillary Clinton, στα social media ήταν εμφανής η διαφορά υπέρ του Donald Trump.
Φυσικά, η “δικτατορία” του Twitter και του Facebook δεν είναι μόνο ένα διεθνές φαινόμενο αλλά επικρατεί και στην Ελλάδα. Εξ’ού και τα 60 λεπτά το tweet ή τα πληρωμένα retweet του Άδωνι.
Όμως, πολύ πριν τη “δικτατορία” του Twitter και του Facebook στα ελληνικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, υπήρξε η δικτατορία των blogs. Μάλιστα, με πολύ μικρότερο κόπο, είχαν σαφώς μεγαλύτερη δύναμη στην προώθηση μίας είδησης απ’ ότι το Facebook το 2018. Ας ξεκινήσουμε όμως από την αρχή.
Από την πορνογραφία στα social media
Μέχρι περίπου το 2010, η κυριότερη ασχολία των χρηστών στο Internet ήταν η πορνογραφία. Μετά, την πρωτοκαθεδρία πήραν τα Social Media και από τότε δεν έχουν κατέβει από το θρόνο τους. Οι αφορμές που συνέβη αυτό, είναι πολλές. Ενδεικτικά, θα αναφέρω ότι πλέον τα νέα διαδίδονται πολύ πιο γρήγορα, μας ενδιαφέρει περισσότερο η προσωπική ζωή των ανθρώπων γύρω μας παρά κάτι που συμβαίνει στην Αυστραλία και έχει απλοποιηθεί η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων.
Κάνοντας ένα βήμα πίσω, θα παρατηρήσουμε ότι ο κοινός παρονομαστής όλων αυτών των αφορμών είναι ο εξής ένας: ο χρήστης έχει μετατραπεί σε παραγωγό περιεχομένου από απλό αναγνώστη και θεατή.
Αυτό δεν ξεκίνησε με το Twitter, το Facebook και το Instagram αλλά αντίθετα υπάρχει πολλά χρόνια και είναι το λεγόμενο Web 2.0, το διαδίκτυο δηλαδή που αποτελείται από δυναμικές ιστοσελίδες και βασίζεται στο User Generated Content.
Πιο γρήγορα, πιο γρήγορα, πιο γρήγορα
Επιστρέφουμε λοιπόν στην ελληνική πραγματικότητα. Τότε που τα blogs στην πλατφόρμα της Google, δηλαδή το blogspot, ήταν ακμαία. Χρειαζόσουν μόλις λίγα λεπτά για να στήσεις το δικό σου blog και εξίσου λίγα λεπτά για να ανεβάσεις ένα άρθρο.
Το πιο δύσκολο, και ταυτόχρονα χρονοβόρο, κομμάτι στο παραπάνω εγχείρημα ήταν η απαραίτητη έρευνα, η διαστάυρωση των πληροφοριών και, εν τέλει, η πραγματική συγγραφή του άρθρου. Όλα αυτά δηλαδή που σε κάνουν έναν πραγματικό δημοσιογράφο.
Όμως, όταν το νομικό πλαίσιο είναι τουλάχιστον σαθρό, τίποτα δεν σε εμποδίζει από το να χαζεύεις σε άλλα sites και, μόλις βρίσκεις κάτι ενδιαφέρον να το αντιγράφεις αυτούσιο στο δικό σου blog. Λέγοντας “ενδιαφέρον”, μιλάμε κυρίως για κίτρινα ή/και ροζ άρθρα αλλά και για άρθρα που έμοιαζαν να ξεσκεπάζουν κάποιο σκάνδαλο. Περιεχόμενο δηλαδή που θα προξενήσει εύκολα και γρήγορα το click του χρήστη.
Αν τώρα είμαστε η γενιά που έχει εθιστεί στο refresh στο Facebook, τότε κάναμε συνεχώς refresh σε όλα αυτά τα blogs που μας έδιναν ακριβώς το ίδιο πράγμα: κουτσομπολίστικα νέα που ανανεώνονταν με καταιγιστικό ρυθμό που μπορεί να ξεπερνούσε τα 400–500 άρθρα την ημέρα. Ένα trend που ξεκίνησε από το troktiko.
Η μήτρα των blogs
“Πού όμως έβρισκαν 500 άρθρα τη μέρα;” θα ρωτήσεις.
Αρχικά, παρατηρούσαμε ότι πολλά από αυτά εφανίζονταν 4 και 5 φορές μέσα στην ημέρα. Επειδή όμως οι χρήστες δεν είχαν χρόνο να δούνε όλα τα άρθρα, δεν το παρατηρούσαν ποτέ.
Ακόμα, υπήρχε μία ομάδα ανθρώπων που για πολύ μικρά ποσά έβρισκαν άρθρα από άλλα ελληνικά site και να τα ανεβάζουν στο εκάστοτε blog.
Τρίτη, και αρκετά σημαντική, πηγή περιεχομένου ήταν οι ίδιοι οι χρήστες. Στην προσπάθεια όλων μας να γίνουμε δημοσιογράφοι και να καταγγείλουμε τα κακώς κείμενα της κοινωνίας μας, γράφαμε κάτι-σαν-άρθρο και το στέλναμε για να ανέβει. Και όντως ανέβαινε.
Τα παραπάνω λοιπόν, δημιούργησαν έναν φαύλο κύκλο που οδήγησε τους χρήστες στον εθισμό από αυτά τα blogs. Όλα αυτά τα refresh και τα clicks που γινόντουσαν, έφερναν έσοδα στους δημιουργούς τους χωρίς να χρειάζεται να κάνουν δημοσιογραφική δουλειά. Στην ουσία, είχαν καταφέρει να ξεγελάσουν το σύστημα και να εφαρμόσουν μία μεθοδολογία που, καλώς ή κακώς, απέδιδε.
Έτσι, είδαμε αυτά τα blogs να πολλαπλασιάζονται με εκθετικούς ρυθμούς, τελείως δυσανάλογα απ’ ό,τι συνέβαινε στο εξωτερικό. Και, όσο περνούσε ο καιρός, το παραπάνω μοντέλο εξελισσόταν διαρκώς.
Ποιοι κρύβονται από πίσω;
Στην αρχή, υπήρχαν αυτοί που κυνηγούσαν το American Dream και απλώς ήθελαν να αποκτήσουν ένα διάσημο blog που θα τους διάβαζε όλος ο κόσμος.
Στη συνέχεια, υπήρξαν εκείνοι που, παράλληλα με το όλο το υπόλοιπο περιεχόμενο, πρόσθεταν και τα τοπικά νέα. Οπότε, ένα blog που είχε και τα κουτσομπολιά της Πάτρας γινόταν αυτόματα πιο ελκυστικό στους κατοίκους της Πάτρας. Κατά συνέπεια, ο δημιουργός του μπορούσε να επικοινωνήσει με τους υποψήφιους διαφημιζόμενους στην περιοχή και να εξασφαλίσει πολύ εύκολα κάποια διαφήμιση και επιπλέον έσοδα.
Ένας άλλος τρόπος αξιοποίησης αυτής της μεθοδολογίας ακολουθήθηκε από δημοσιογραφικούς ομίλους που ήθελαν να δημιουργήσουν κίνηση στα πραγματικά site τους. Έτσι, δημιουργούσαν ένα, ή περισσότερα, τέτοια blogs στα οποία ανέβαζαν 50 άρθρα την ημέρα αλλά τα 10 ήταν από το site-στόχο. Έβαζαν το πρώτο μισό του άρθρου στο blog και μετά έγραφαν “για να δεις το υπόλοιπο άρθρο, πάτησε εδώ για να μπεις στο ταδε.gr”. Ύπουλη τακτική αλλά απόλυτα αποτελεσματική καθώς έφερνε το πολυπόθητο traffic.
Welcome to the dark side
Για το τέλος, άφησα τον πιο σκιώδη τρόπο αξιοποίησης αυτής της μεθοδολογίας. Υπήρχε λοιπόν μία ομάδα ανθρώπων που είχαν αποκρυπτογραφήσει και κατανοήσει πλήρως πώς λειτουργεί αυτή η μεθοδολογία.
Είχαν δημιουργήσει ένα κύριο blog (που, ειρήσθω εν παρόδω, υπάρχει ακόμα) και ένα εκτενές δίκτυο από δευτερεύοντα blogs και social media accounts. Παρόλο που το κύριο site είχε συγκεκριμένη πολιτική ταυτότητα, τα υπόλοιπα απευθύνονταν σε άλλους πολιτικούς χώρους για να εξασφαλίσουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διείσδυση στο ελληνικό Internet.
Αντίστοιχα, τα Twitter accounts φαινόταν ότι είχαν τον ίδιο διαχειριστή αφού το ίδιο δευτερόλεπτο ανέβαινε το ίδιο ακριβώς κείμενο σε accounts που, υποτίθεται, δεν είχαν καμία σχέση μεταξύ τους.
Ανάμεσα στα πολλά άρθρα που ανέβαιναν στα blogs, υπήρχαν και άρθρα που προσπαθούσαν να περάσουν συγκεκριμένα μηνύματα εξυπηρετώντας διάφορους σκοπούς. Ο πελάτης περιέγραφε την ανάγκη του και η διαχειριστική ομάδα φρόντιζε να τη μετατρέψει σε μία σειρά από άρθρων που θα ήταν απόλυτα πιστευτά για το κοινό.
Τα άρθρα αυτά δεν διέφεραν καθόλου από το υπόλοιπο περιεχόμενο των blogs: ήταν κίτρινα, συνωμοσιολογικά, επιτίθονταν δίκαια ή άδικα σε υπάρχουσες δομές, δεν υπήρχε καμία δημοσιογραφική πηγή και, φυσικά, γινόντουσαν viral φτάνοντας σε χιλιάδες μάτια.
Φήμες λένε ότι αυτή η ομάδα είχε συνεργαστεί με πολιτικούς, επιχειρηματίες που εξυπηρετούσαν προσωπικούς σκοπούς, δημοσιογραφικούς ομίλους αλλά και με επιχειρήσεις που προσπαθούσαν να κερδίσουν κάποιο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε σχέση με τους ανταγωνιστές τους. Κατά συνέπεια, η κάθε μέρα εργασίας αυτής της ομάδας, κοστολογούνταν μερικές χιλιάδες ευρώ στον πελάτη.
Μόνο στην Ελλάδα γίνονται αυτά;
Κι αν πλέον στην Ελλάδα αυτή η μεθοδολογία μοιάζει να έχει ατονίσει και να μην ακολουθείται τόσο συχνά, στο εξωτερικό είναι ακόμα ακμαία. Φαίνεται μάλιστα ότι επηρέασε τις αμερικάνικες εκλογές αλλά και οποιοδήποτε άλλο πολιτικό συμβάν στον πλανήτη μας.
Σύμφωνα με τους New York Times, η κρατική προπαγάνδα στη Ρωσία πραγματοποιείται από μία αντίστοιχη ομάδα στην Αγία Πετρούπολη, το λεγόμενο The Agency. Μάλιστα, η ίδια ομάδα αποκαλύφθηκε ότι έδωσε περισσότερα από $100.000 για την προώθηση posts που αφορούσαν τις αμερικάνικες εκλογές του 2016.
Αντίστοιχα, ένα ολόκληρο χωριό στα γειτονικά μας Σκόπια βασίστηκε σε αυτή τη μεθοδολογία για να παράξει περιεχόμενο αμφιλεγόμενης ποιότητα που απευθυνόταν σε υποστηρικτές του Trump. Όσο περισσότεροι χρήστες λοιπόν πατούσαν εκεί, τόσο μεγαλύτερα τα έσοδα των γειτόνων μας.
Ο μοναδικός οργανισμός που μπορεί να δώσει αυτή τη στιγμή λύση στο πρόβλημα είναι το ίδιο το Facebook. Μάλιστα, έχει πάρει πολύ σοβαρά το ρόλο του. Όποια σελίδα ανεβάζει Fake News, δεν θα μπορεί να διαφημιστεί. Έχει αναπτύξει αλγορίθμους τεχνητής νοημοσύνης που εντοπίζουν πιθανά Fake News και αυτόματα τα στέλνει σε εταιρίες για να κάνουν fact checking.
Σύντομα, οι χρήστες θα ξέρουν ποιος πληρώνει για τις πολιτικές διαφημίσεις και θα μπορούν να αποφασίσουν μόνοι τους αν είναι αξιόπιστος ή όχι.
Αν όμως έπρεπε να κρατήσεις ένα μόνο πράγμα από αυτό το άρθρο, θα ήταν το παρακάτω:
Δεν ισχύει ό,τι διαβάζεις στο Internet.
*Το άρθρο αυτό γράφτηκε με αφορμή την πρόσφατη συμμετοχή του συγγραφέα στο Reworks Agora 2017, σε πάνελ με θέμα The Integrity of information: The fake news crisis και πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ο Δημήτρης Καλογερόπουλος είναι αναλυτής μέσων κοινωνικής δικτύωσης και έχει ιδρύσει την jetdrops, εταιρία που ειδικεύεται στο digital marketing.
