Δημήτρης Καβατζικλής
Γεννημένος το 1853 στο Zundert της Ολλανδίας από πατέρα θεολόγο, ήταν ο μεγαλύτερος από τα 8 παιδιά της οικογένειας. Όταν άρχισε να ασχολείται με τη ζωγραφική είχε ήδη αποτύχει ως έμπορος τέχνης, ως θεολόγος, δάσκαλος κι ιεροκήρυκας. Η ζωγραφική βοήθησε τον Vincent van Gogh να ενταχθεί στον τόσο εχθρικό προς αυτόν κόσμο.
Υπήρξε από την αρχή αποτυχημένος σε όσα οι σύγχρονοί του θεωρούσαν σημαντικά. Η τέχνη υπήρξε η μοναδική του διέξοδος. Ωστόσο η διάθεση του να συνδέσει άρρηκτα την ζωή και κυρίως την ψυχή με την τέχνη είναι εμφανής σε όλη την πορεία του.
Για τον ίδιο, που συχνά έπρεπε να επιλέξει μεταξύ της αγοράς φαγητού ή υλικών ζωγραφικής, η ιδέα ότι ένας πίνακας του αξίζει σήμερα εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια θα φαινόταν αδιανόητη.
Με πάνω από 2.000 έργα τέχνης, πολεμώντας τους δικούς του δαίμονες είχε μια καλλιτεχνική μεγαλοφυΐα και όραμα που ήταν πολύ μπροστά από την εποχή του, παρά τη βασανισμένη του ύπαρξη.
Αυτά είναι 9 πράγματα που ίσως να μην γνωρίζεις για τη ζωή του Vincent van Gogh
1. Έκοψε το αυτί του για χάρη μιας φιλίας
Το καλοκαίρι του 1888, ο Vincent van Gogh εγκαταλείπει το Παρίσι και εγκαθίσταται στην περιοχή της Προβηγκίας. Τον υποστηρίζει οικονομικά ο αδερφός του, έμπορος τέχνης Τεό. Τελικά βρίσκεται στην πόλη Arles, όπου νοικιάζει ένα μεγάλο κίτρινο σπίτι και άρχισε να ονειρεύεται την ίδρυση μιας αποικίας καλλιτεχνών όπου θα μπορεί να ζει και να δημιουργεί αυτός και άλλοι ομοϊδεάτες ζωγράφοι.
Εκεί γνωρίζει τον Paul Gauguin, έναν επίσης ιμπρεσιονιστή, τον οποίο θαυμάζει επαγγελματικά. Τον Οκτώβριο του 1888, ο Gauguin συμφώνησε να μετακομίσει στο Κίτρινο Σπίτι και αρχικά οι δύο καλλιτέχνες τα πήγαιναν αρκετά καλά μεταξύ τους. Σύντομα όμως άρχισαν οι προστριβές. Τα λίγα χρήματα που είχαν τα ξόδευαν στο ποτό και στις επισκέψεις στους οίκους ανοχής της περιοχής.
Σύμφωνα με τον Gauguin, στις 23 Δεκεμβρίου, μετά από έναν καυγά, ο van Gogh τον απείλησε με ένα μαχαίρι. Έκοψε μεγάλο μέρος του λοβού του αριστερού του αυτιού, περπάτησε ως ένα γνωστό πορνείο και παρουσίασε το αιματηρό θέαμα σε μια πόρνη με το όνομα Rachel, η οποία λιποθύμησε επί τόπου. Επειδή η μαρτυρία του Gauguin είναι η μόνη που έχει σωθεί, δεν είναι 100% σίγουρο το τι ακριβώς συνέβη και ποιος έκοψε το αυτί του van Gogh. Μια πρόσφατη θεωρία λέει ότι ο Gauguin του έκοψε το αυτί κατά τη διάρκεια του καυγά. Όπως κι αν συνέβη, τελικά έφτασε η αστυνομία στο κίτρινο σπίτι, όπου τον βρήκαν στο κρεβάτι του μέσα στα αίματα. Μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο και από εκεί εισήχθη σε άσυλο. Ο Gauguin έφυγε για το Παρίσι την επόμενη μέρα.
Αν και οι δύο καλλιτέχνες δεν ξανασυναντήθηκαν ποτέ, συνέχισαν να αλληλογραφούν. Με την χαρακτηριστική αλαζονεία του, ο Gauguin του έστειλε μετά από λίγες εβδομάδες μια επιστολή με την οποία του ζητούσε να του επιστρέψει κάποια σκίτσα που του είχε προηγουμένως χαρίσει.
2. Σε όλη τη διάρκεια της ζωή του πούλησε έναν μόνο πίνακα
Το 1889, ο van Gogh κλήθηκε να εκθέσει τα έργα του στο «Les XX», μια ετήσια έκθεση τέχνης στις Βρυξέλλες, με τη χορηγία 20 τοπικών καλλιτεχνών που παρουσίαζαν το δικό τους έργο καθώς και το έργο 20 προσκεκλημένων. Ο Vincent υπέβαλε τρία έργα: δύο μελέτες με ηλιοτρόπια και έναν πίνακα με τίτλο «ο Κόκκινος Αμπελώνας». Η Anna Boch, η αδελφή ενός φίλου του, του Eugene Boch, αγόρασε τον πίνακα για 400 φράγκα.
Ήθελε να τον ενθαρρύνει επειδή η καλλιτεχνική κοινότητα τον αντιμετώπιζε με δυσπιστία. Αν και μπορεί να είχε πουλήσει κάποια σχέδια, αυτή είναι η μόνη δημόσια καταγεγραμμένη πώληση που συνέβη στη διάρκεια της ζωής του. Σήμερα, ο Κόκκινος Αμπελώνας βρίσκεται στο Μουσείο Πούσκιν στη Μόσχα.
3. Ζωγράφισε τον πιο διάσημο πίνακα του στο άσυλο
Μετά από ένα ψυχωσικό επεισόδιο, ο van Gogh εισάγεται οικειοθελώς στο άσυλο Saint-Paul στο St. Remy-de-Provence, τον Μάιο του 1889. Αν και δεν του επιτρεπόταν να ζωγραφίζει στο δωμάτιο του, του δόθηκε χώρος σε άλλη αίθουσα. Πολλοί από τους πίνακες του από αυτή την περίοδο ήταν απλά τοπία. Για τον πιο διάσημο πίνακα του, την «Έναστρη Νύχτα», θέλησε να σχεδιάσει ένα νυχτερινό πλάνο, το οποίο στη συνέχεια μεταμόρφωσε κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ο στροβιλισμένος ουρανός και η αύρα γύρω από τα αστέρια έχουν δεχθεί πολλές ερμηνείες, από τον συμβολισμό του άπειρου μέχρι τις ψευδαισθήσεις που προκύπτουν από την ψυχική ασθένεια του van Gogh.
Στο ίδιο δεν άρεσε το έργο και δεν το έστειλε στον αδελφό του για να το πουλήσει στο Παρίσι, όπως συνήθιζε. Γράφει μάλιστα σε μια επιστολή: «Δουλεύω με τη φύση όλο το χρόνο και δεν σκέφτομαι τον ιμπρεσιονισμό ή εκείνο, ή το άλλο. Και όμως, για άλλη μια φορά προσπαθώ να φτάσω αστέρια που είναι πολύ μακριά. Άλλη μια αποτυχία, ως συνήθως».
4. Είχε πάντα τη συμπαράσταση του αδερφού του
Χωρίς τον Τεό Βαν Γκογκ, δεν θα υπήρχε ποτέ ο καλλιτέχνης. Όταν εργάζονταν για τον ίδιο έμπορο τέχνης, ο Τεό ενθάρρυνε τον αδελφό του να ακολουθήσει την τέχνη ως επάγγελμα. Επειδή η ψυχική αστάθεια του τον καθιστούσε σχεδόν ανίκανο, το μεγαλύτερο μέρος της οικονομικής του υποστήριξης προερχόταν από τον Τεό, που ήταν ισχυρός υποστηρικτής του ιμπρεσιονισμού. Ο Βίνσεντ έζησε με τον Τεό στο Παρίσι από το 1886 μέχρι το 1888 και μέσω των επιχειρηματικών επαφών του Τεό συναντήθηκε με μερικούς από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της περιόδου, όπως οι Toulouse-Lautrec, Pissarro, Seurat, Cezanne και Gauguin. Η αξιοσημείωτη σχέση του Τεό και του Βίνσεντ και η συναισθηματική υποστήριξη του Τεό φαίνονται και στην πλούσια αλληλογραφία τους. Πολλά από αυτές τις επιστολές διατηρήθηκαν και ανατυπώθηκαν. Όταν ο Τεό συζητούσε για τον αδελφό του με έναν άλλο φίλο καλλιτέχνη, σχολίασε: «Δεν θα εκπλαγώ αν μάθω ότι ο αδερφός μου είναι μία από τις μεγάλες ιδιοφυΐες και κάποια μέρα συγκριθεί με τον Μπετόβεν».
5. Ένας από τους τελευταίους του πίνακες απεικονίζει το χωράφι όπου έκανε απόπειρα αυτοκτονίας
Τους τρεις μήνες που έμεινε στο Auvers-Sur-Oise, έφτιαξε 70 πίνακες ζωγραφικής, πολλοί από τους οποίους αποτελούν και τα πιο διάσημα έργα του. Στις 27 Ιουλίου 1890 βρέθηκε σ’ ένα χωράφι κοντά στο πανδοχείο όπου έμενε. Είχε δανειστεί ένα πιστόλι από τον ξενοδόχο του και το έστρεψε στον εαυτό του.
Συμπτωματικά, ένας από τους τελευταίους του πίνακες είναι το συμβολικό «Σταροχώραφο με κοράκια», ένα αφηρημένο έργο γεμάτο με μαύρα κοράκια, μονοπάτια που οδηγούν στο πουθενά και δυσοίωνο ουρανό. Απεικονίζει το χωράφι όπου ο van Gogh προσπάθησε να αυτοκτονήσει. Τραυματισμένος στο στήθος, θα γυρίσει πίσω στο πανδοχείο του και θα πεθάνει 30 ώρες αργότερα με τον αδερφό του στο πλευρό του. Το νεκροταφείο στο οποίο είναι θαμμένος είναι μόνο μερικές εκατοντάδες μέτρα από το σημείο.
6. Ο ψυχίατρος του έβγαλε εκατομμύρια μετά το θάνατο του
Ο van Gogh πέρασε τις τελευταίες 90 ημέρες της ζωής του στη μικρή γαλλική πόλη Auvers-Sur-Oise, 25 χιλιόμετρα από το Παρίσι. Ο αδελφός του Τεό τον έστειλε σ’ έναν γιατρό που ζούσε εκεί με το όνομα Paul Gachet. Ο Δρ. Gachet ήταν υποστηρικτής της ομοιοπαθητικής ιατρικής και ο Τεό ήλπιζε ότι θα μπορούσε να βοηθήσει τον αδελφό του να βρει κάποια σταθερότητα και ευτυχία. Ο Gachet ήταν επίσης καλλιτέχνης και συλλέκτης έργων τέχνης που πρόσφερε τις υπηρεσίες με αντάλλαγμα έργα ζωγραφικής, όπως του Cezanne και του Renoir, ο οποίος έκανε και το πορτραίτο του.
Παρόλο που έγιναν φίλοι, ο Gachet δεν μπόρεσε να αποτρέψει την αυτοκτονία του τον Ιούλιο του 1890. Μετά την κηδεία του van Gogh, στο νεκροταφείο της πόλης, ο Τεό κάλεσε μερικούς φίλους και πρότεινε να πάρει ο καθένας από έναν πίνακα για να θυμάται τον αδελφό του. Όταν ήρθε η σειρά τους, ο Paul Gachet και ο γιος του πήραν τόσα έργα ζωγραφικής όσα μπορούσαν να μεταφέρουν. Παρόλο που τα έργα αυτά θα φυλάσσονταν ιδιωτικά από τον γιο του Gachet για πολλά χρόνια, τελικά δώρισε τα περισσότερα από αυτά στο Λούβρο και σήμερα αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος της Έκθεσης Van Gogh στο Musee D’Orsay.
7. Είχε μία μόνο ρομαντική σχέση στη ζωή του
Το 1882, βρισκόταν στη Χάγη όπου σπούδαζε σχέδιο με έναν φίλο του. Εκεί γνώρισε μια πόρνη με το όνομα Clasina Maria Hoornink. Η Hoornink είχε μια πεντάχρονη κόρη και ήταν έγκυος από κάποιον που την είχε εγκαταλείψει. Τελικά, θα συζήσουν και παρόλο που είπε στον Theo ότι ήθελε να την παντρευτεί- αν και ο πατέρας του επέμενε να τερματίσει τη σχέση- θα χωρίσουν. Αργότερα έδωσε τα παιδιά της για υιοθεσία και αυτοκτόνησε πέφτοντας σε ένα κανάλι του Ρότερνταμ το 1904. Μερικοί ιστορικοί επιχείρησαν να αποδώσουν την πατρότητα του γιου της στον Vincent, αλλά είναι αρκετά σαφές ότι οι ημερομηνίες δεν ταιριάζουν.
8. Οι ψυχικές ασθένειες ήταν συνηθισμένες στην οικογένεια van Gogh
Οι γονείς του Vincent van Gogh είχαν έξι παιδιά, τρεις γιους και τρεις κόρες. Από αυτούς, ο Vincent πάλεψε με την ψυχική του ασθένεια για όλη του την ενήλικη ζωή και στο τέλος αυτοκτόνησε. Ο Τεό Βαν Γκογκ πέθανε κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες που είναι ιστορικά ασαφείς, αλλά μπορεί να έχουν σχέση με τη σύφιλη, αυτοκτονία ή κάποια ψυχική ασθένεια και ο τρίτος αδελφός, ο Κορνήλιος, που ήταν 14 ετών νεότερος από τον Vincent, έζησε στη Νότια Αφρική. Μετά την αποτυχημένο γάμου του, πιάστηκε αιχμάλωτος στον πόλεμο των Boer και αυτοκτόνησε στα 33 του. Η αδερφή του Βιλελμίνα πέρασε τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες της ζωής της σε ψυχιατρικό ίδρυμα, επειδή παρουσίαζε συμπτώματα παρόμοια με αυτά του Vincent.
9. Οι Ναζί τον θεωρούσαν «εκφυλισμένο»
Ο Vincent van Gogh ήταν ένας από τους πολλούς καλλιτέχνες που οι Ναζί κήρυξαν «εκφυλισμένους». Δεν ήθελαν απλώς να αφαιρέσουν τους πίνακες ζωγραφικής μοντέρνων καλλιτεχνών από τα μουσεία του κράτους, αλλά διοργάνωσαν δημοπρασίες για να πουλήσουν μαζικά τέτοιου είδους έργα. Ένα από τα έργα που παγιδεύτηκαν σε αυτή τη διαδικασία ήταν και μια αυτοπροσωπογραφία του van Gogh που είναι μεταξύ των πιο διάσημων έργων του.
Δεν είναι μόνο το εντυπωσιακό χρώμα και το σχεδόν μακρόστενο κρανίο του van Gogh που κάνει το έργο μοναδικό, αλλά και το ιστορικό πλαίσιο που το περιβάλλει. Ο επίσημος τίτλος του είναι «Αυτοπροσωπογραφία αφιερωμένη στον Paul Gauguin». Το ζωγράφισε το 1888, με την αφιέρωση “A Mon Ami Paul” και το έστειλε στον Gauguin στη Βρετάνη, ελπίζοντας ότι θα τον πείσει να έρθει στην Arles.
Το έργο πρέπει να άρεσε στον Gauguin, καθώς το κράτησε μέχρι το 1897, όταν προσπαθώντας να συγκεντρώσει χρήματα, το έδωσε σε έναν Παριζιάνο έμπορο τέχνης που στη συνέχεια το πούλησε για 300 φράγκα. Πιστεύοντας ότι η αφιέρωση θα μείωνε την τιμή πώλησης, την έκρυψε και παραμένει ως σήμερα ελάχιστα ορατή στο πάνω μέρος του πίνακα, που όταν δημοπρατήθηκε στη Λουκέρνη, το 1939, πωλήθηκε για εκπληκτικά υψηλή τιμή. Αγοράστηκε από τον τραπεζίτη Maurice Wertheim και μετά το θάνατό του, κληροδοτήθηκε στο Μουσείο Τέχνης του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, όπου και βρίσκεται.
*ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΚΟΥΙΖ: Πόσο καλά γνωρίζεις την Ιστορία της Τέχνης; Κάνε το τεστ των 17 ερωτήσεων
