Μικροπράγματα
Από την Τατιάνα Λιάνη
Η Βιέννη, η ομορφότερη ίσως πρωτεύουσα της Ευρώπης, η αυτοκρατορική Βιέννη, η Βιέννη της μπελ επόκ, η Βιέννη των βαλς, των παλατιών και της Όπερας, η Βιέννη της Σίσσυ και του Φρόιντ, η «Κόκκινη Βιέννη» του Μεσοπολέμου, η Βιέννη του αντισημιτισμού, η Βιέννη του Χίτλερ.
Στα σεμινάρια μου θα επιχειρηθεί μια περιδιάβαση στην πόλη των μεγαλοφυϊών, την πρωτεύουσα της πολυεθνοτικής αψβουργικής Αυτοκρατορίας, του εύφορου έδαφος όπου συναντήθηκαν κάποιοι από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες και στοχαστές του εικοστού αιώνα: ο Γιόχαν Στράους και ο Γκούσταφ Μάλερ, ο Άρνολντ Σένμπεργκ και ο Ζίγκμουντ Φρόυντ, ο Γκούσταφ Κλιμτ και ο Έγκον Σίλε, ο Φραντς Κάφκα και ο Ρόμπερτ Μούζιλ, ο Όττο Βάγκνερ και ο Άντολφ Λόος, ο Ούγκο φον Χόφμανσταλ και ο Άρτουρ Σνίτσλερ, ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε και ο Στέφαν Τσβάιχ, ο Λούντβιχ Βίττγκεστάιν και ο Γιόζεφ Ροτ, ο Ελίας Κανέτι και ο Χέρμπερτ φον Κάραγιαν, ο Χέρμαν Μπροχ και ο Άλφρεντ Άντλερ, ο Όσκαρ Κοκόσκα και ο Πάουλ Τσελάν, ο Καρλ Πόππερ και ο Φριτς Λανγκ.
Παράλληλα, θα προσεγγιστεί κριτικά ο «μύθος της Βιέννης» – υπήρξε πράγματι η Βιέννη μια χαρούμενη μητρόπολη των τεχνών, η πόλη της ανεμελιάς, της καλής ζωής, της μουσικής, του χορού και του θεάτρου; Ή ήταν η πόλη που κυνήγησε ανηλεώς κάθε έκφανση πρωτοπορίας, όπως κυνήγησε αργότερα τους Βιεννέζους Εβραίους, που της χάρισαν την απαράμιλλη λάμψη της; Και υπήρξε η Αυστρία όντως «το πρώτο θύμα του Χίτλερ» ή η χώρα που του παραδόθηκε χωρίς να πέσει ούτε μία πιστολιά;
Ως πρόγευση να μερικές σχετικές εικόνες με την περιγραφή τους:
Τα βιεννέζικα καφέ
Τα βιεννέζικα καφέ είναι θεσμός. Γύρω στα 1900 μια ομάδα νεαρών επίδοξων συγγραφέων, οι επονομαζόμενοι και «λογοτέχνες των καφέ», ξημεροβραδιάζονταν εκεί δουλεύοντας τα έργα τους που εισήγαγαν τον μοντερνισμό στα αυστριακά γράμματα: ήταν ο Άρτουρ Σνίτσλερ, ο Χούγκο φον Χόφμανσταλ, ο Γιόζεφ Ροτ, ο Στέφαν Τσβάιχ.
Γκούσταφ Κλιμτ
Το 1896 o Γκούσταφ Κλιμτ ανέλαβε να φιλοτεχνήσει τις οροφές του Πανεπιστημίου της Βιέννης. Όταν αποκαλύφτηκαν οι ζωγραφιές του για τις σχολές της Φιλοσοφικής, της Νομικής και της Ιατρικής (εδώ η Υγεία) ξέσπασε μεγάλο σκάνδαλο για τα υποτιθέμενα πορνογραφικά του έργα και ο Κλιμτ παραιτήθηκε.
Γκούσταφ Μάλερ
Ο Γκούσταφ Μάλερ, ο σημαντικότερος μουσικός της εποχής του, αναγκάστηκε να απαρνηθεί την εβραϊκή του θρησκεία και να βαφτιστεί χριστιανός για να αναλάβει τη περιζήτητη θέση του Διευθυντή της Αυτοκρατορικής Όπερας και της Φιλαρμονικής της Βιέννης.
Φραγκίσκος Ιωσήφ και Σίσσυ
Ο Φραγκίσκος Ιωσήφ βασίλεψε για 68 ολόκληρα χρόνια και ο θάνατός του σήμανε και το τέλος της τεράστιας πολυεθνοτικής αψβουργικής αυτοκρατορίας. Είχε προλάβει να ζήσει και να αντιμετωπίσει με στωικότητα την εκτέλεση του αδελφού του Μαξιμιλιανού στο Μεξικό, την αυτοκτονία του μοναδικού του γιου Ροδόλφου στο Μάγιερλινγκ, την δολοφονία της γυναίκας του Σίσι στη Γενεύη και τον φόνο του ανιψιού και διαδόχου του Φραγκίσκου Φερδινάνδου στο Σεράγεβο.
Ζίγκμουντ Φρόιντ
Ουδείς προφήτης στον τόπο του: Ο Ζίγκμουντ Φρόιντ, το διασημότερο ίσως τέκνο της Βιέννης, υπήρξε ο αποδιοπομπαίος τράγος της ιατρικής κοινότητας της πόλης και την εποχή που η ψυχανάλυση είχε κατακτήσει την Αμερική, ο ίδιος αναγκαζόταν να διδάσκει σε όλο και μικρότερες αίθουσες του Πανεπιστημίου που αρνιόταν να τον μονιμοποιήσει.
Το γράμμα μιας άγνωστης
Το γράμμα μιας άγνωστης, η δημοφιλέστατη νουβέλα του Στέφαν Τσβάιχ, υπήρξε το υλικό για το ομώνυμο υπέροχο μελόδραμα του Μαξ Οφύλς, με πρωταγωνιστές την Τζόαν Φονταίν και τον Λουί Ζουρντάν.
Η Αυτοκρατορική Όπερα
Η Αυτοκρατορική Όπερα – οι αρνητικές κριτικές που δέχτηκε το εντυπωσιακό κτίσμα της Ρίνγκστράσε που ολοκληρώθηκε το 1868, οδήγησε τον αρχιτέκτονά του Έντουαρντ βαν ντερ Νυλ στην αυτοκτονία.
Ο «ωραίος Καρλ»
Ο «ωραίος Καρλ», ο δημοφιλέστατος Δήμαρχος της πόλης στο γύρισμα του 20ου αιώνα, υπήρξε εξαιρετικά λαοφιλής εξαιτίας της εργατικότητας και της αγάπης του για την πόλη. Την κηδεία του, που θεωρήθηκε «η ωραιότερη κηδεία που είδε ποτέ η Βιέννη», παρακολούθησε συντετριμμένος και ο νεαρός Αδόλφος Χίτλερ, ο οποίος στο έργο του Ο αγών μου, αναφέρει πόσο αποφασιστικά τον επηρέασε ο αντισημίτης Καρλ Λύγκερ.
Έγκον Σίλε
Το 1918 η ισπανική γρίπη θέρισε την αποδεκατισμένη από τον Μεγάλο Πόλεμο Ευρώπη. Ένα από τα πολυάριθμα θύματα της στη Βιέννη ήταν και ο νεαρός ζωγράφος Έγκον Σίλε, που λίγο νωρίτερα είχε γνωρίσει την αποθέωση με τα έργα του στην Έκθεση της Βιεννέζικης Απόσχισης. Ήταν μόλις είκοσι οκτώ χρονών.
1938…
Το 1938 τα ναζιστικά στρατεύματα εισβάλουν στην Αυστρία χωρίς να πέσει ούτε ένας πυροβολισμός. Στο τελευταίο του διάγγελμα ο Αυστριακός Καγκελάριος Κουρτ Σούσνιγκ κλείνει με τα λόγια «Ο Θεός ας προστατεύσει την Αυστρία». Λίγες μέρες αργότερα ο Χίτλερ ανακοινώνει από την Πλατεία Ηρώων στη Βιέννη την προσάρτηση της γενέτειρας του στο Τρίτο Ράιχ, ενώ χιλιάδες Αυστριακοί τον αποθεώνουν.
*******
