Μικροπράγματα
Της Χρυσάνθης Ιακώβου
Εγώ είμαι κορίτσι της Άριελ. Τη γνώρισα πρώτη από όλες τις πριγκίπισσες στην τρυφερή ηλικία των 11 χρονών και με γοήτευσε κατευθείαν με το κόκκινο μαλλί της και με την επαναστατικότητά της, το ότι πήγε κόντρα στον πατέρα της κι έκανε του κεφαλιού της για να ζήσει με τον Έρικ, τον άντρα που είχε ερωτευτεί.
Όσο όλα αυτά που φαίνονταν άκρως εντυπωσιακά όταν ήμουν στο δημοτικό, άλλο τόσο με χάλασαν όταν πλέον μεγάλωσα: οι θυσίες που έκανε η Άριελ για να ζήσει με τον Έρικ –αντικατέστησε την ουρά της με πόδια, έδωσε τη φωνή της στην Ούρσουλα, εγκατέλειψε για πάντα τη θάλασσα και τους δικούς της– ήταν εξωφρενικές. Η Άριελ των παιδικών μου χρόνων από σύμβολο επανάστασης μετατράπηκε σε στερεότυπο γυναίκας που χάνει τον εαυτό της για να είναι δίπλα σε έναν άντρα.
Αν ανατρέξουμε στις ηρωίδες του Ντίσνεϊ πριν από την Άριελ, θα δούμε ότι τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα. Όμορφες πριγκίπισσες που κατέληξαν να ζουν παραμυθένια ζωή με τον άντρα των ονείρων τους, χωρίς ωστόσο να έχουν λάβει ουσιαστικά καμία πρωτοβουλία και απόφαση για τη ζωή τους.
Η Χιονάτη του 1937 –η πρώτη πριγκίπισσα και η ταινία που άνοιξε τον δρόμο για τις υπόλοιπες του είδους– είναι απλώς μια κοπέλα που κινείται από το ένστικτο της επιβίωσης: ξεφεύγει από τον κυνηγό και κρύβεται στο σπίτι των νάνων. Η τελική λύση δεν θα προέλθει από την ίδια, αλλά από έναν πρίγκιπα φυσικά, που εμφανίζεται από το πουθενά και την σώζει.
Τα ίδια περίπου κάνει και η Σταχτοπούτα το 1950. Η μοναδική της «επανάσταση» είναι που αποφάσισε να πάει κρυφά στον χορό. Η Ωραία Κοιμωμένη, του 1959, είναι μια ακόμα πιο «προβληματική» ηρωίδα αν το καλοσκεφτεί κανείς. Σε όλη τη διάρκεια του έργου δεν παίρνει καμία απολύτως απόφαση για τη ζωή της. Η κακιά μάγισσα θα την παρασύρει με μάγια να τρυπήσει το δάχτυλό της και θα πέσει σε βαθύ ύπνο. Και όσο κοιμάται θα έρθει –τι θαύμα!– ο πρίγκιπας για να τη σώσει.
Μπροστά στην εικόνα αυτών των άβουλων γυναικών που περιμένουν τον πρίγκιπα να τις οδηγήσει σε μια καλύτερη ζωή –εικόνα με την οποία μεγάλωσαν γενιές και γενιές κοριτσιών και που δεν έχει εξαλειφθεί ακόμα εντελώς– η Άριελ το 1989 πρέπει όντως να φάνταζε σαν μια επαναστάτρια – αν μη τι άλλο αποφάσισε μόνη της για τη ζωή της. Το ίδιο περίπου και η Πεντάμορφη, το 1991, που επιλέγει να μείνει αιχμάλωτη στο κάστρο του Τέρατος για να σώσει τον πατέρα της και καταλήγει να ερωτευτεί το Τέρας, σώζοντάς το ουσιαστικά κι αυτό από την κατάρα. (Δεν ξέρω βέβαια κατά πόσο μπορεί να θεωρηθεί υγιές πρότυπο σχέσης το να ερωτεύεσαι κάποιον που σε κρατά αιχμάλωτη).
Στα ’90s γενικά τα πράγματα δείχνουν να αλλάζουν. Η Γιασμίν, για παράδειγμα, από τον Αλαντίν του 1992 είναι μια ωραία πριγκίπισσα! Θέλει να επιλέξει ποιον θα παντρευτεί, απορρίπτει τους γαμπρούς που ζητάνε το χέρι της και επιλέγει τον φτωχό Αλαντίν χωρίς να την ενοχλεί που δεν είναι πρίγκιπας. Και η Ποκαχόντας, το 1995, επηρεάζει σημαντικά τις εξελίξεις κατά τη διαμάχη Ευρωπαίων-Ινδιάνων και είναι αυτή που τελικά επεμβαίνει και εξομαλύνει τα πράγματα. Αρκετά δυναμική είναι και η Μουλάν το 1998, η οποία θέλοντας να βοηθήσει τη χώρα της που βρίσκεται σε πόλεμο μεταμφιέζεται σε αγόρι και διαπρέπει στο πεδίο της μάχης – βέβαια, έπρεπε να κρύψει τη γυναικεία φύση της για να τα καταφέρει.
Η Πριγκίπισσα κι ο Βάτραχος το 2009 μάς εισάγει σε κάτι εντελώς διαφορετικό. Η Τιάνα –η οποία παρεμπιπτόντως είναι η πρώτη μαύρη ηρωίδα κινουμένων σχεδίων της Ντίσνεϊ– δεν είναι ούτε πριγκίπισσα ούτε ψάχνει για πρίγκιπες. Είναι σεφ και δουλεύει σκληρά για να ανοίξει το δικό της εστιατόριο. Στο τέλος βέβαια θα βρει και τον πρίγκιπα της, τον βάτραχο. Η Ντίσνεϊ συνεχίζει τις μεγάλες αλλαγές στις ηρωίδες της, για να φτάσει το 2012 σε κάτι πραγματικά «επαναστατικό»: η Μέριντα του Brave δεν είναι απλώς μια αντισυμβατική πριγκίπισσα που θέλει να αποφασίσει η ίδια για τη ζωή της, αλλά είναι και η πρώτη που δεν έχει σύντροφο!
Το Frozen του 2013 είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση. Η κεντρική ηρωίδα, η Έλσα, αναμετριέται όχι τόσο με τον περίγυρό της (εδώ δεν υπάρχουν ούτε αυστηροί γονείς ούτε κακοί μάγοι ούτε νόμοι που της απαγορεύουν να κάνει αυτό που θέλει) όσο με τον ίδιο της τον εαυτό, καθώς προσπαθεί να ανακαλύψει ποια πραγματικά είναι. Και, παρόλο που είναι σήμερα η πιο διαφημισμένη και αγαπητή πριγκίπισσα της Ντίσνεϊ, δεν έχει ούτε κι αυτήν κάποιον αγαπημένο. Δεύτερη ηρωίδα στην ίδια ταινία είναι η αδερφή της Έλσας, η Άννα, η οποία, παρά τον αφελή τρόπο με τον οποίον παρουσιάζεται, επιδεικνύει τρομερή τόλμη καθώς προσπαθεί να σώσει την αδερφή της. Άλλη μια πρωτοτυπία του Frozen είναι πως η Άννα δεν έχει έναν, αλλά δύο αγαπημένους! Στην αρχή ερωτεύεται τον πρίγκιπα Χανς, ο οποίος είναι τελικά ο κακός της υπόθεσης (ακόμα μία πρωτοτυπία: ένας πρίγκιπας που δεν θέλει να σώσει, αλλά να σκοτώσει τις πριγκίπισσες!), και τελικά βρίσκει την αγάπη σε έναν… κοινό θνητό, τον Κρίστοφ.
Έπρεπε να φτάσουμε στο 2016 για να μας δώσει η Ντίσνεϊ μια παιδική ταινία «για κορίτσια» που δεν έχει καθόλου έρωτα και που η ηρωίδα ενδιαφέρεται για το γενικό καλό και όχι για την προσωπική της ευτυχία. Η Βαϊάνα –από την ομώνυμη ταινία– ξεκινά μόνη της ένα άκρως επικίνδυνο ταξίδι για να επιστρέψει την κλεμμένη καρδιά της θεάς Τε Φίτι ώστε να ξαναγίνει η θάλασσα ασφαλής και η στεριά καρπερή και να μην πεθάνει ο κόσμος στο νησί της από την πείνα. Στο ταξίδι της αυτό θα συναντήσει τον ημίθεο Μάουι, τον οποίον θα σώσει κάποια στιγμή από βέβαιο θάνατο. Έχει μάλιστα ενδιαφέρον ότι καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας κανείς δεν σώζει τη Βαϊάνα: σε όλες τις δύσκολες καταστάσεις όπου κινδυνεύει η ζωή της τα βγάζει πέρα μόνη της. Στην τελική αναμέτρηση με την Τε Φίτι μάχονται από κοινού με τον Μάουι, αλλά είναι η Βαϊάνα αυτή που τελικά βρίσκει τον τρόπο να επιστρέψει την καρδιά.
Στο ίδιο περίπου πνεύμα κινείται και η συνέχεια του Frozen το 2019, καθώς οι δύο αδερφές θα φέρουν σε πέρας μια δύσκολη υπόθεση όχι για προσωπικό όφελος, αλλά για να σώσουν το βασίλειό τους. Η Έλσα μάλιστα εξακολουθεί να παραμένει χωρίς σύντροφο, ενώ παίρνει και μια αρκετά πρωτότυπη –για τα δεδομένα ενός παραμυθιού– απόφαση: παραχωρεί τον θρόνο στην Άννα, καθώς η ίδια αισθάνεται πιο άνετα ζώντας σε ένα μαγεμένο δάσος.
Έχουν μετατραπεί οι ηρωίδες της Ντίσνεϊ σε πρότυπα για τα κορίτσια του 21ου αιώνα; Όχι ακόμα. Έχει γεφυρωθεί το χάσμα με τα πρότυπα των αγοριών, που μεγαλώνουν με τον Σούπερμαν, τον Μπάτμαν και τον Σπάιντερμαν, αυτούς τους μυστηριώδεις αλτρουιστές άντρες που κυνηγούν τους κακούς και θυσιάζουν τις σχέσεις τους με τις γυναίκες που αγαπούν προκειμένου να μην εγκαταλείψουν την κοινωφελή δράση τους; Ασφαλώς και όχι. Οι ηρωίδες της Ντίσνεϊ εξακολουθούν να φιγουράρουν στις οθόνες μας με τα καταπληκτικά τους φορέματα, τα αφύσικα ωραία χαρακτηριστικά τους και τα αδύνατά τους σώματα και ζούνε σε παλάτια προσπαθώντας να κάνουν την επανάστασή τους. Δεν την έχουν κάνει ακόμα. Η Ντίσνεϊ άραγε περιμένει να επέλθει η πλήρης ισότητα μεταξύ των φύλων για να αλλάξει κι άλλο τα παιδικά της, ή μήπως θα έπρεπε αυτή, με τη δύναμη που έχει στα χέρια της, να δώσει έμπνευση σε εκατομύρια κορίτσια;
